صنعت گردشگری سومین صنعت بزرگ صادرات جهان است
امروزه صنعت گردشگری سومین صنعت بزرگ صادرات جهان پس از مواد شیمیایی وسوخت است. رویداد گردشگری در میان مردمان جهان بارقه‌ای از امید، رفاه و توانایی درک درست و فهم نسبی پیچیدگی‌های زندگی، متغیرهای فرهنگی و تنوع معیشت در سراسر جهان را برای همگان به ارمغان می‌آورد. در سال 2016 یک میلیارد و 235 میلیون مسافر از مرزهای بین‌المللی عبور کرده‌اند و پیش‌بینی می‌شود که این تعداد تا سال 2030 به بیش از یک‌میلیارد و800 میلیون نفر برسد.
سازمان جهاني جهانگردي شعار روزجهاني جهانگردي امسال را تحت عنوان "گردشگري پایدار؛ ابزاري براي توسعه" نامگذاري نموده است. بزرگداشت روز جهانی گردشگری در حقیقت فرصتی است برای تعامل و همکاری‌های سازنده در عرصه خلاقه و گسترده صنعت گردشگری تا فعالان این صنعت در اقصای نقاط جهان بتوانند با کمک به پیشرفت همه‌جانبه و توسعه پایدار، زمینه را برای رونق و شکوفایی، صلح و امنیت پایدار و نهایتاً ایجاد جهانی بهتر و مطلوب‌تر فراهم کنند. از سوی دیگر گردشگری رویکردی مبتنی بر نیاز فطری انسان است که با درنظرداشتِ الزامات اخلاقی، ملاحظات زیست‌محیطی و صیانت و حفاظت از منابع و دستاوردهای طبیعی و تاریخی به رشد و توسعه اجتماعی، ایجاد اشتغال پایدار و توانمندسازی جوامع بومی و محلی و سودبری این جوامع از فعالیت‌های گردشگری کمک می‌کند، ازین رو بایسته است که موردتوجه جدی دولت‌ها، سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی و سیاست‌گذاران قرار گیرد.
حس کنجکاوی انسان و حرکت وی بر روی کره زمین از دیرباز در راستای تأمین ضرورت‌ها و نیازهای انسانی صورت پذیرفت، بی‌آنکه به آن آگاه باشد و حال پس از گذشت سال‌ها این شیوه فراگیر و منش نهادی‌شده انسانی به عنوان یکی از فعالیت‌های مهم بشری لقب گرفته و با عنوان «گردشگری» مطرح است. اهمیت و ضرورت گردشگری در جهان بر کسی پوشیده نیست. امروزه گردشگری به عنوان یکی اجزای جدایی‌ناپذیر زندگی بشری به شمار می‌رود، و از آن به عنوان ابزاری به منظور توسعه نام می‌برند؛ با این همه، شاهد آن هستیم که عدم شناخت صحیح و کافی از آن، آسیب‌های زیانباری را به وجود آورده است.
گردشگری به عنوان یکی از صنایع پردرآمد، از بخش‌ها و عناصر بسیار متنوع و متکثری تشکیل شده است و همین امر بر پیچیدگی و پویایی آن می‌‌افزاید. در نگاه کلی سفر امری بسیار ساده و به عنوان یکی از فعالیت‌های روزمره، مرسوم و معمولی زندگی نگریسته می‌شود، اما با بازنگاهی عمیق و درنگ در این پدیده، پیچیدگی آن نمود پیدا می‌کند. از این رو گردشگری امروزه یک موضوع کاملاً تخصصی است و بدون اتکاء به رویکردهای علمی و اقدامات قاعده‌مند نمی‌توان شناخت و تفسیر قابل‌قبولی از آن انتظار داشت. شناخت گردشگری نیازمند شناخت منسجم و روشمند زنجیره خدمات کالا و خدمات در فرآیند گردشگری، گردشگر، جامعه میزبان، زیرساخت‌ها، شبکه حمل‌و‌نقل، اقامتگاه، غذا و نوشیدنی و … است که از جمله اجزاء و فعالیت‌های آن به شمار می‌روند و هر کدام ازین اجزاء نیز به زیربخش‌ها و ریزفعالیت‌های جداگانه و تخصصی تقسیم می‌شوند.
در این روز جهانی گردشگری به خاطر آوریم هر زمان و به هر کجا که سفر می‌کنیم، بدانیم که: احترام به طبیعت و احترام به فرهنگ در حقیقت احترام به خود است و یک گردشگر خوب می‌تواند با رعایت ملاحظات و اهداف فرهنگی و زیست‌محیطی که گردشگری پایدار قائم به آن است، سفیری برای آینده بهتر باشد.
گردشگری نیز همانند سایر فعالیت‌های مرسوم بر اساس نیازهای جوامع شکل گرفته و رویکردهای متنوعی طی ادوار مختلف در آن ایجاد و گسترش یافته است. گردشگری در حقیقت اقدامی است در جهت ایجاد پایداری است و فعالیت‌های گردشگری به نوبه خود باید در راستای اهداف پایداری باشد و به عنوان یکی از عناصر توسعه پایدار لقب گرفته است. از سوی دیگر ذکر این نکته ضروری است که صحبت از توسعه پایدار صرفاً به درآمدهای اقتصادی ناشی از گردشگری، ارزآوری و حضور انبوه گردشگران در یک مقصد گردشگری محدود نمی‌شود؛ بلکه توسعه پایدار مفهومی هنجاری بوده و به معنای توسعه همه‌جانبه و یکپارچه است. توسعه پایدار حتی صرفاً به مفهوم حفظ منابع زیست‌محیطی و یا افزایش درآمدهای اقتصادی و نرخ اشتغال و کاهش بیکاری نیست؛ بلکه به توسعه در همه بخش‌ها و عناصر تأکید می‌کند. هنگامی‌که توسعه در همه فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی نفوذ کند و یکپارچگی اهداف و چشم‌انداز جامع در آن مطرح گردد، پایداری محقق شده و منجر به توسعه خواهد شد. به این مفهوم که اشتغال‌زایی نیروی کارآمد و متخصص، در معنی به‌کارگیری نیروهای فعال و آگاه به ابعاد مختلف گردشگری، توسعه بدنه علمی و افزایش علم و آگاهی نسبت به همه ابعاد زنجیره فعالیت‌های گردشگری است و این مهم معرف نقش و اهمیت مولفه آموزش در گردشگری است.
در واقع گردشگری از قابلیت‌های بسیاری در جوامع برخوردار بوده و صرفاً به سفر به یک مقصد و استفاده از خدمات محدود
نمی‌گردد. بلکه از زمانی که فرد به دلایل و انگیزه‌های گوناگون، تصمیم به سفر می‌گیرد، تا زمانی که سفر خود را آغاز کرده و به انجام می‌رساند و حتی با گذشت زمان که خاطرات سفر گذشته را مرور می‌کند، همگی در فرآیند گردشگری قرار می‌گیرد که تأثیرات گوناگونی در جوامعِ مقصد سفر از خود به جای گذاشته است. گردشگری علیرغم درآمدهای اقتصادی درخور توجه، نتایج و پیامدهای غیراقتصادی در سایر جوامع انسانی دارد که اهمیت بررسی آن را بیش از پیش موردتوجه قرار می‌دهد. گردشگری در ذات و سرشت، مفاهیم حرکت و تعامل مستقیم و مستمر انسان با محیط و سایر انسان‌ها را در خود دارد. این حضور و تعامل نیازمند بهینه‌سازی عوامل و عناصری است که دستاوردهای آن را بیشتر نماید. درآمدهای اقتصادی بخش کوچکی از گردشگری است که متآسفانه در سال‌های اخیر به سایر جوانب آن تعمیم داده شده است و بر آن سایه افکنده است.
بسی جای تأمل است که گردشگری آنگونه که موردانتظار است، به جوامع شناسانده نشده و از سوی دیگر توسعه پایدار نیز آنگونه که شایسته است بازشناسی، واکاوی، تعبیر و تفسیر نشده است. گردشگری و توسعه هر دو از مفاهیم چندرشته‌ای هستند که موضوعات و مبانی همه بخش‌های مطالعاتی را شامل شده و تنها با رویکرد کلان و همسو دست‌یافتنی خواهند بود. ذکر این نکته ضروری است که امروز اکثر فعالیت‌ها و اقدامات صورت‌گرفته با پراکندگی همراه بوده و اگر توسعه و رشدی هم اتفاق می‌افتد تک‌بعدی است و تنها به حوزه خاص مرتبط است؛ همچنین رشد به صورت دائمی و مستمر شکل نمی‌گیرد، بلکه موقتی و محدود خواهد بود.
پاسداشت روز جهانی گردشگری و شعار توسعه پایدار، دریچه‌ای است برای نگاه عمیق و دقیق‌تر به گردشگری و اقداماتی که باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرند. این فرصتی منحصر‌به‌فرد برای همه ماست تا با همکاری و تعامل با یکدیگر به ترویج سفر و گردشگری به عنوان یک فعالیت بزرگ انسانی در قرن بیست‌‌‌ویکم اهتمام کنیم، به امید آینده بهتر همراه با صلح و رفاه.
در این روز جهانی گردشگری به خاطر آوریم هر زمان و به هر کجا که سفر می‌کنیم، بدانیم که: احترام به طبیعت و احترام به فرهنگ در حقیقت احترام به خود است و یک گردشگر خوب می‌تواند با رعایت ملاحظات و اهداف فرهنگی و زیست‌محیطی که گردشگری پایدار قائم به آن است، سفیری برای آینده بهتر باشد.
امید است ضمن تأکید به اهمیت گردشگری، مفاهیم، مبانی و اقدامات پیش رو با نگاه علمی همراه شده و از سوی دیگر با اعمال نگاه یکپارچه از سوی ارگان‌ها و نهادهای اجرایی، نهادهای خدماتی، بازار و نهادهای آموزشی، شاهد رشد همه‌جانبه گردشگری در کشور عزیزمان ایران باشیم که بی‌شک ضمن بهره‌مندی از غنای تاریخ و فرهنگ، شایسته توسعه و تعالی بیش از پیش، در حوزه گردشگری است.
منوچهر جهانیان
رئیس دانشکده علوم گردشگری
دانشگاه علم و فرهنگ
