پروفسور عسکرزاده و عبور از مرزهای سنتی دانش با طرح منطق فازی

به گزارش سیناپرس به نقل ازایرنا، شاید اولین اطلاع رسانی جدی رسانه های عمومی کشور درباره پروفسور لطفعلی رحیم اوغلو عسکرزاده یا لطفی زاده، انتشار اخبار کنگره نکوداشتی باشد که 18 اسفند 94 به مناسبت نودوپنجمین سالروز تولد وی در دانشکده فنی دانشگاه تهران برگزار شد.

مرحوم لطفی زاده که به گفته رییس دانشگاه تهران به دلیل کهولت سن در آن مراسم حضور نداشت، دانشمندی برجسته در حوزه ریاضی و الکترونیک متولد 1299 در شهر باکو از پدری ایرانی و مادری دورگه روس-آذری است که تحصیلات دبیرستان خود را در ایران طی سال های 1309 تا 1317انجام داد و 1321 از دانشکده فنی دانشگاه تهران در رشته مهندسی برق دانش آموخته شد و سپس به آمریکا کوچ کرد.
پروفسور لطفی زاده اما بار دیگر امسال خبرساز شد، آنجا که به اشتباه خبر ناخوشایند درگذشت وی 23 مرداد منتشر و سپس تکذیب شد؛ با این حال در 16 شهریور به نقل از صفحه مجازی فیروز نادری، دیگر دانشمند ایرانی ساکن آمریکا، درگذشت وی اطلاع رسانی شد.
در میان انبوهی از اخبار عمومی در مورد درگذشت پروفسور لطفی زاده، تبار ایرانی یا آذری وی، خبرسازی رسانه های آذربایجانی و آمریکایی مبدا باکو در مورد محل دفن او در این شهر، زندگی اش در آمریکا، جوایزی که دریافت کرده و حضورش در ایران اهمیت پایه گذاری منطق فازی و اطلاق عنوان پدر منطق فازی به او، بیش از پیش جلوه می کند؛ ولی منطق فازی چیست، چرا پروفسور لطفی زاده که در رشته مهندسی برق تحصیل کرده بود، به منطق یا ریاضی رو آورد، کاربردها و تاثیر این نطریه علمی ریاضی در یپشرفت دیگر علوم و فناوری ها، پرسش هایی است که کمتر به آنها پرداخته شده است.
منطق فازی (Fuzzy Logic) که اولین بار در دهه 60 میلادی در قالب مقاله ای از پروفسور لطفی زاده در نشریه اطلاعات و کنترل طرح شد، بر این مبنا استوار است که همه مفاهیم در قالب نظریه صفر و یک و درست و نادرست قابل طبقه بندی نیست و بعضی مفاهیم با درجات مختلف، عضوی از یک مجموعه هستند. این فرضیه در عرصه های مختلف علوم فنی و مهندسی به فناوری های مختلف منجر شد.
برای اطلاع از اقدامات علمی بیشتر پروفسور لطفی زاده با دکتر سیدمحمود طاهری استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران، دانش آموخته رشته ریاضی و آمار و متخصص در مجموعه های فازی گفت وگو کردیم؛ دکتر طاهری علاوه بر آشنایی با اقدامات علمی پروفسور لطفی زاده، از نزدیک با وی دیدار کرده و خاطراتی از حضور او در کنگره های بین المللی داشت. وی همچنین مدیر مسئول خبرنامه انجمن سیستم های فازی ایران است و در این گفت وگو که در دانشکده فنی دانشگاه تهران انجام شد در مورد اهمیت منطق فازی، مبانی آن از جنبه ریاضی، تاثیر آن بر علوم دیگر، اقدامات علمی پروفسور لطفی زاده، دیدگاهش نسبت به وطن، یادآوری علم آموزی در دانشکده فنی و … سخن گفت.

منطق فازی یعنی عبور از مرزهای علم سنتی دو-دویی ارسطویی

 پروفسور لطفی زاده در دهه 60 میلادی با انتشار مقاله ای ریاضیات فازی (Fuzzy Mathematics) را طرح کرد. در مورد این نوع از ریاضی و تاثیر آن بر علوم دیگر توضیح دهید؟
این مقاله در سال 1965 به نام مجموعه های فازی (Fuzzy Sets) منتشر شد. ریاضیات کلاسیک از زمان یونان باستان تا آن زمان مبتنی بر مفاهیم و مجموعه های دقیق بود. مثلا اعداد زوج، اعداد فرد، انسان های با قد بیشتر از 145 سانتی متر و مانند آن. پرووفسور لطفی زاده این موضوع را طرح کرد که بسیاری از مفاهیم واقعی و در زندگی روزمره مفاهیم نادقیق است. مانند من کمی از او بلندترم، این کشور کمی توسعه یافته است یا توسعه یافته تر از آن کشور است. همچنین بسیاری مفاهیم علوم انسانی و هنر که ذاتا و اساسا نادقیق و مبهم هستند مانند زیبایی، رضایتمندی شغلی و غیره. بر اساس این واقعیات، لطفی زاده مفهوم مجموعه را که اساس ریاضیات است، تعمیم داد و مجموعه فازی را تعریف کرد؛ یعنی مجموعه ای که هر عضو با درجاتی عضو مجموعه است. در واقع، مانند نظام قبلی عضویت فقط صفر و یکی نیست بلکه عضویت در هر مجموعه هر عدد بین صفر و یک می تواند باشد و تحولی بنیادین در ریاضیات به وجود آمد که برخی حتی آنرا انقلابی در ریاضیات تلقی کرده اند.

 چرا این فرضیه ریاضی به نام منطق فازی بیشتر مشهور است؟
 مبنای ریاضی را لطفی زاده با همان مقاله تغییر داد و تحولی اساسی در این زمینه پدید آورد. سپس به منطق که از جهتی بخشی از ریاضیات است، متمرکز شد. همچنان که در ریاضیات کلاسیک این محدودیت است که یک شی می تواند عضو مجموعه ای باشد یا نباشد (یعنی عضویت کامل یا عدم عضویت)، در منطق دو-دویی ارسطویی نیز هر گزاره درست یا نادرست است، یعنی منطق صفر و یکی حاکم است. ولی در منطق فازی، درستی هر گزاره، هر عدد بین صفر و یک می تواند باشد (مثلا درجه درستی یگ گزاره می تواند 67/0 باشد) و بلکه فراتر از این، یعنی لطفی زاده بیان کرد که درجه درستی می تواند واژه باشد و نباید خود را به اعداد محدود کنیم. این تفاوت منطق فازی با منطق بینهایت ارزشی است. در منطق فازی مثلا می گوییم فلان ادعا تا اندازه ای درست است، کمی درست است، خیلی درست است (همان طور که در زبان طبیعی و مکالمات انسانی این گونه بیان می کنیم) یعنی درستی، صرفا یک عدد نیست بلکه یک واژه (Term) است. لطفی زاده در قدم بعدی این واژه ها را با ابزارهای ریاضی، مدل سازی کرد و به ساختار ریاضی مناسب برای منطق فازی رسید.

مخالفت با منطق فازی در آمریکا

 گویا ابتدای کار حتی در آمریکا هم نسبت به منطق فازی موضع گیری هایی شد و در حد فرضیه باقی ماند؟
 گفته می شود شرقی بودن پروفسور لطفی زاده یعنی ایرانی بودن پدر و دو رگه بودن مادرش (روس و آذربایجانی)، طی نمودن دوران دبیرستان و دانشگاه تا مقطع لیسانس در تهران در روحیات وی و در نتیجه در طرح این نظریه موثر بوده است. کلا تفکر فازی (Fuzzy Thinking) یعنی به جای اینکه همه مفاهیم را خشک و صفر و یکی ببینیم، مدرج و منعطف ببینیم و با روحیه شرقی بیشتر سازگاری دارد تا روحیه غربی. طبیعی است با حاکمیت منطق ارسطویی که همه جا خصوصا در غرب بیش از 2500 سال حاکم بود و هست، در برابر منطق فازی که انقلاب ایجاد می کرد مقاومت شود. اولین کشورهایی که بیشتر استقبال کردند، ژاپن و کره جنوبی بودند، تا جایی که در سال 1990 کلمه فازی در ژاپن کلمه سال شناخته شد. از اولین کاربردهای منطق فازی نیز استفاده از آن در کنترل حرکت قطار در ژاپن بود. از همان دهه به سرعت، شرکت های بزرگ از کنترلگرهای فازی که در بسیاری موارد مطلوبتر بودند، استقبال کردند. اکنون بسیاری محصولات فناوری از منطق فازی استفاده می کنند. اخیرا تبلیغ ماشین لباسشویی را در یکی از مجلات در ایران دیدم که بر اساس منطق فازی کار می کند و در تبلیغ آن نوشته شده بود بر اساس منطق فازی (Fuzzy Logic).

آیا پروفسور لطفی زاده فقط مبنای ریاضی این نظریه را تعریف کرد یا توابع و عملگرهایی را هم طرح کرد که به نشر آن در علوم دیگر کمک کرده باشد؟
وی در طول عمر خود 245 مقاله علمی، غیر از کتاب ها و سخنرانی های همایش ها منتشر کرده است. پروفسور لطفی زاده نه تنها در معرفی مبانی ریاضیات فازی بلکه در شکل گیری آن و معرفی ابزارهای ریاضی منطق فازی نقش چشمگیر و پیوسته ای داشته است. در یک تقسیم بندی کلی، در ریاضیات دو نوع رویکرد کلی داریم؛ یکی رویکرد ریاضی دانانی که تئوری کار می کنند و دیگری کسانی که از مسائل واقعی شروع و در کاربرد به مشکلاتی می رسند که بر اساس واقعیت ها، ریاضیات موجود را تکامل می بخشند. پروفسور لطفی زاده از این افراد بود که وقتی در سیستم های کنترل و الکترونیک کار می کرد متوجه شد ریاضیات کلاسیک پاسخگوی بسیاری مسائل دنیای واقعی نیست. لذا به مبانی بازگشت و از مبنا ریاضیات کلاسیک را متحول کرد. پروفسور فیروز نادری می گوید: لطفی زاده با این کار تفکر بشری را ارتقا داد.

کاربردهای منطق و ریاضیات فازی محدود به این حوزه ها نیست

آیا کاربرد منطق فازی محدود به حوزه های ریاضی و مهندسی است؟ یا اینکه در علوم دیگر نیز کاربرد دارد؟
 ریاضیات فازی و منطق فازی در سایر علوم و خصوصا شاخه های علوم انسانی کاربرد فراوان دارد. اما از آنجا که در گروه های علوم انسانی مانند روانشناسی، تاریخ، الهیات، مدیریت و جامعه شناسی، توجه به جنبه های ریاضی و منطقی ضعیف است و وقتی کسی بخواهد از ریاضیات و منطق فازی استفاده کند باید ابتدا ریاضیات کلاسیک را بداند و بعد از ریاضیات فازی بهره برداری کند، هنوز منطق فازی در مجامع علوم انسانی نفوذ زیادی نداشته است. البته در سال های اخیر دو کتاب انگلیسی در کاربرد منطق فازی در جامعه شناسی دیده ام و برخی مقالات در کاربرد در روانشناسی و تاریخ. در زمینه مدیریت وضع بهتر است، چند کتاب نوشته شده است و به فارسی هم دکتر عادل آذر به همراه یک نفر دیگر کتابی در علم مدیریت فازی نوشته اند. در حوزه علوم پزشکی نیز تاکنون چند رساله دکترا در ایران در زمینه تشخیص بیماری و مدلسازی عوامل بیماری ها با استفاده از ریاضیات فازی نوشته شده است. انگیزه و اهمیت این کارها در این است که بسیاری از داده های علوم انسانی و علوم پزشکی، داده ها و اطلاعات نادقیق و مبهم هستند. از قضا پروفسور لطفی زاده می گوید من وقتی نظریه فازی را معرفی کردم توقع داشتم در علوم انسانی بیشتر استفاده شود ولی ابتدا مورد توجه مهندسان قرار گرفت و ایشان پیش بینی می کرد در آینده شاهد نفوذ بیشتر ریاضیات فازی در علوم انسانی باشیم.

انجمن سیستم های فازی ایران و تلاش برای آموزش آن

 انجمن سیستم های فازی ایران چه زمانی تشکیل شده است؟
 انجمن در سال 1386 و همزمان انجمن سیستم های هوشمند ایران تاسیس شد. این دو انجمن تا کنون حدود 25 همایش بین المللی و ده ها کارگاه تخصصی برگزار کرده اند. هفتمین سمینار آمار و احتمال فازی امسال در دانشگاه بیرجند برگزار شد و در آذر ماه دومین کنفرانس محاسبات نرم در دانشگاه گیلان برگزار می شود. همچنین در اسفند ششمین کنگره مشترک سیستم های فازی و هوشمند ایران در دانشگاه شهید باهنر کرمان برگزار خواهد شد. انجمن، یک مجله پژوهشی به زبان انگلیسی دارد که از 15 سال قبل مرتب و منظم چاپ و در فهرست های معتبر مانند ISI و SCOPUS نمایه می شود و پروفسور زاده سردبیر افتخاری مجله بودند.

سابقه نظریه فازی در دانشگاه تهران و خصوصا دانشکده فنی که مهد تحصیل پروفسور زاده است، به چه زمان باز می گردد؟
در ایران به طور کلی از اواخر دهه 60، موضوع ریاضیات و منطق فازی مطرح شد. در این زمینه ها آقایان دکتر اسلامی و دکتر ماشین چی از اساتید دانشگاه شهید باهنر کرمان پیشتاز بودند. ولی در خصوص سیستم های فازی و کنترل فازی و جنبه های کاربردی باید به مرحوم دکتر طحانی استاد دانشگاه صنعتی اصفهان و به ویژه مرحوم پروفسور لوکس (Caro Lucas) استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران اشاره کنم. در واقع در دانشگاه تهران نخستین درس مستقل با عنوان منطق فازی توسط ایشان در سال 1371 ارائه شد. ایشان در برکلی درس خوانده بود و ارتباط با پروفسور لطفی زاده داشت و موثرترین چهره کاربردی سیستم های فازی در ایران بودند که متاسفانه چند سال قبل، بر اثر یک قصور پزشکی درگذشتند.

 ملاقات شما با پروفسور زاده چطور و چندبار بوده است؟
 توفیق داشتم پایان نامه فوق لیسانس و رساله دکتری را در زمینه ریاضیات فازی و به طور خاص آمار و احتمالات فازی بنویسم. بیشتر فعالیت های علمی را در زمینه ریاضیات فازی و آمار و احتمال فازی انجام داده ام. همچنین تحقیقاتی در کاربرد منطق و ریاضیات فازی در روانشناسی، نساجی، هیدرولوژی، علوم کشاورزی و علوم پزشکی البته با همکاری محققان این رشته ها انجام داده ام.
پروفسور زاده را اولین بار در کنگره انجمن بین المللی سیستم های فازی(International Fuzzy Systems Association) در ترکیه در سال 2003 و دو سال بعد در چین ملاقات و با او گفت وگو کردم. تماس های ایمیلی نیز داشته ام. شنیده بودم ایشان فارسی حرف نمی زند ولی در جمعی که بودیم، گفت من می توانم فارسی صحبت کنم ولی کمی با سختی و اضافه کرد که 'فارسی شیرین است'. کلا رابطه خوبی با محققان ایرانی داشت و اکنون بسیاری از محققان برجسته در حوزه فازی، ایرانی هستند. آقای دکتر طحانی که اشاره شد نیز از دانشجویان دکترای ایشان بوده اند.

دانشمند ایرانی، آذری و یا فراملیتی؟

 با توجه به ایرانی بودن پدر ایشان و تحصیل در ایران چطور برخی رسانه های آذربایجانی لقب دانشمند آذری به ایشان داده اند؟ ضمن اینکه اخباری در مورد دفن ایشان در باکو منتشر شده است.
 تا قبل از بیماری اخیر ایشان در چند ماه اخیر چنین موضوعی طرح نشده بود. خود او بارها گفته بود از همه فرهنگ های ایرانی، روس، آذربایجانی و آمریکایی تاثیر گرفته ام و خصوصا در مورد فرهنگ ایرانی تاکید داشت و در نوشته ها و مصاحبه های ایشان نیز هست که مفتخر به تحصیل در دانشکده فنی دانشگاه تهران بود. پروفسور زاده در مصاحبه ای می گوید وقتی در ام آی تی/ MIT فوق لیسانس می خواندم یک سروگردن به لحاظ ریاضیات و مبانی علمی از بقیه جلوتر بودم و این را مدیون تحصیل در دانشکده فنی و اساتید برجسته آن می دانست.
البته همانطور که می دانیم پدر پروفسور لطفی زاده ایرانی و مادر ایشان دورگه (آذری/روسی) بوده ولی جالب است که پس از تولد، پدرش حتی شناسنامه او را که موجود است، در کنسولگری ایران در باکو گرفته است. کلیه مدارک مربوط به شناسنامه و مدرک دیپلم (از دبیرستان البرز) و کارنامه و مدرک فارغ التحصیلی از دانشگاه تهران همه موجود و در کتاب بزرگداشت ایشان در سال 1394 توسط دانشگاه تهران چاپ شده است.

دانشجویان برتر ایرانی و مهاجرت

 این سوال به طور مستقیم به پروفسور لطفی زاده مربوط نیست ولی قطعا از مسائل مهم جامعه علمی و دانشگاهی ماست، آیا شما با پدیده تلاش دانشجویان برتر برای مهاجرت روبرو هستید؟ دلیل این امر از نظر شما چیست؟
من در این زمینه مطالبی دارم و باید آن را دقیق جمع بندی و بعد از تمرکز بیشتر طرح کنم. اولا این حرف را تایید می کنم و این موضوع در رشته های فنی بیشتر روی می دهد. اجمالا بگویم از نظر من مهم این است که دانشجویان برای علم آموزی به کشورهای مختلف بروند ولی مهم بازگشت این دانشجویان است. به طور کلی، مسائل مالی، ازدواج، جو جامعه و فضا و فرصت های شغلی مناسب از مهمترین عوامل دخیل در مهاجرت نخبگان هستند.

No tags for this post.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا