گره گشای مشکلات پیچیده پایتخت کدام است؟
به گزارش سیناپرس به نقل از خبرگزاری ایرنا،مسائلی همچون آلودگی هوا و انباشت زباله، معضل ترافیک، بلندمرتبه سازی و همچنین مهاجرت و رشد ناهمگون شهر از جمله مشکلات اساسی حال حاضر کلان شهر تهران محسوب می شود و متاسفانه به دلیل عملکرد بدون ضابطه و غیر نظام مند مدیریت شهری در طول دهه های گذشته روز به روز بر حجم این مشکلات اضافه شده است.
این مشکلات به اندازه ای است که گاه مسئولان حوزه های مرتبط را وادار به اتخاذ تصمیم هایی از قبیل تعطیلی مدارس، اجرای طرح های ترافیکی از جمله زوج و فرد کرده و گاهی مواقع از سال نیز به شهروندان توصیه می شود که برای حفظ سلامتی خود از رفت و آمدهای غیرضروری در شهر اجتناب کنند.
به دنبال این مسائل، برخی صاحبنظران تنها راه برون رفت از این وضعیت را انتقال پایتخت دانسته و معتقدند بار جمعیتی موجود در تهران بایستی در سایر نقاط کشور تقسیم شود و این رشد به تعبیری سرطانی در جایی باید متوقف شود، تعبیر می شود؛ آنها حتی شهرهایی را از جمله خمین، اصفهان، سمنان و همدان، پردیس و پرند، برای تغییر پایتخت پیشنهاد داده اند.
بهرام عکاشه پدر علم زلزله شناسی از جمله کسانی است که در طول سال های گذشته همواره بر انتقال پایتخت به منطقه ای دیگر از ایران تاکید کرده و معتقد است با توجه به احتمال وقوع زمین لرزه در تهران و تبدیل این حادثه به بزرگترین فاجعه تاریخی، تهران هرچه زودتر بایستی تخلیه شود.
وی در گفت وگویی رسانه ای با بیان این که انتقال پایتخت تنها برای ایران موضوعیت ندارد، بلکه در حدود 10 کشور دیگر این کار انجام شده و نتیجه هم داده است، در عین حال این امر را نیازمند برنامه ریزی و سیاست گذاری دقیق در یک دوره زمانی بلندمدت می داند.
**تمرکز زدایی مناسب تر از انتقال پایتخت
هرچند انتقال پایتخت در دنیا موضوع عجیبی نیست و چندین کشور از جمله آمریکا، استرالیا، هند، برزیل، پاکستان، مالزی و قزاقستان به دلائل مختلفی از جمله سیاسی، اقتصادی، امنیتی و طبیعی دست به این کار زده اند، اما برخی صاحبنظران به دلیل هزینه بسیار هنگفت این طرح در کشورمان که حدود 100 هزار میلیارد تومان برآورد می شود، تنها راه خروج از این بن بست را تمرکززدایی و ساماندهی پایتخت عنوان می کنند.
چندی پیش بود که محمود صادقی عضو هیات رئیسه مجمع نمایندگان تهران در مجلس شورای اسلامی ضمن اظهار نگرانی از تمرکز برخی از امکانات از جمله درمانی و اشتغال تنها در چندین کلان‌شهر کشور همچون تهران، این مسئله را باعث افزایش مشکلات و معضلاتی همچون مهاجرت، حاشیه نشینی و درادامه نابسامانی اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتی سیاسی دانست.
وی با اشاره به این که در طرح جامع ظرفیت زندگی برای پایتخت 8.5 میلیون نفر پیش بینی شده است، تصریح کرد: درحال حاضر 3 تا 4 میلیون نفر بیش از ظرفیت در تهران زندگی می کنند که این تراکم جمعیت موجب افزایش بلند مرتبه‌سازی‌ها و تغییرکاربری فضای سبز به فضای مسکونی شده است، ضمن اینکه حتی در برخی نقاط امکانات ورزشی و آموزشی به فضای تجاری تبدیل شده و مشکلات بسیاری را به وجود آورده است.
صادقی تنها راه برون رفت از این وضعیت را تمرکززدایی و ساماندهی پایتخت دانست و تاکید کرد: بایستی بر اساس یک برنامه ریزی دقیق بسیاری از مراکز اداری، دانشگاه ها، وزارتخانه ها و شرکت های بزرگ به خارج از شهر منتقل شوند، ضمن اینکه خروج برخی امکانات درمانی نیز به خارج از پایتخت ضروری است.
این نماینده مجلس با اشاره به مصوبه مجلس نهم تحت عنوان تشکیل شورای عالی ساماندهی پایتخت برای پیگیری طرح تمرکززدایی از تهران که البته مدت زیادی است جلسات آن برگزار نشده است، در عین حال انجام اقدامات عملی در این خصوص را نیازمند عزم جدی و اتخاذ تصمیم گیری های مهم و برنامه ریزی های جامع از سوی دستگاه‌های مختلف و در راس آن ریاست جمهوری دانست و افزود: البته کمیسیون شوراها و اجتماعی مجلس نیز می توانند این موضوع را پیگیری کنند.
**مصوبه مجمع تشخیص و شورای نگهبان در خصوص انتقال پایتخت
مجمع تشخیص مصلحت نظام در پاییز سال 1388 با توجه به خطر گسترش آلاینده های زیست محیطی مصوبه ای را تصویب کرد که طبق آن بایستی طی برنامه سند چشم‌انداز بیست ساله کشور مقدمات انتقال پایتخت سیاسی فراهم شود.
به گفته علی آقامحمدی از اعضای مجمع، انتقال مرکز سیاسی کشور در مکان مناسب جهت بهبود و اصلاح استقرار جمعیت تا پایان چشم‌انداز ضروری بوده که مجمع تشخیص مصلحت نظام برای انتقال پایتخت سیاسی کشور استارت آن را زده است و در صورتی که مصوبه انتقال پایتخت سیاسی به تایید مقام معظم رهبری برسد، لازم الاجرا خواهد بود.
همچنین بر همین اساس اردیبهشت ماه سال 1394 شورای نگهبان نیز طرحی را تصویب کرد که مطابق آن دولت موظف شده است طرح انتقال پایتخت سیاسی از تهران را مورد بررسی قرار دهد.
طبق این طرح دولت بایستی در طول دو سال که در حال حاضر مدت آن نیز پایان یافته است، طرح امکان‌سنجی انتقال «پایتخت سیاسی ــ اداری» را اجرایی کند.
**مشکلات پایتخت نیازمند تحلیل جامعه‌شناختی و اقتصاد سیاسی
اما پروفسور محسن وفامهر از اساتید بنام و برگزیده معماری عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت در این خصوص معتقد است که اگر بخواهیم در خصوص مشکلات کلان شهر تهران به صورت علمی صحبت کنیم، ابتدا بایستی آسیب شناسی کرده که چه چیزهایی شهرمان را دچار مشکلات فعلی از جمله آلودگی هوا، ترافیک، بلندمرتبه سازی های بی ضابطه و انباشت جمعیت کرده است.
وی در گفت و گو با خبرنگار گروه علمی ایرنا، با تاکید بر این که بایستی مسائل را دسته بندی و از جزء به کل و بالعکس رصد کرد، تنها مقصر دانستن شهرداری در ایجاد وضعیت کنونی پایتخت را قضاوتی غیرصحیح و ناعادلانه دانست.
وی با تاکید براین که بررسی مشکلات پایتخت نیازمند تحلیل جامعه‌شناختی و اقتصاد سیاسی گفت: فاکتورهای زیادی از تعلیم و تربیت، تبلیغات، صدا و سیما ، جراید و مطبوعات و حتی ادبیات، شعر، موسیقی، سینما و تئاتر می توانستند در جلوگیری از بروز این مشکلات نقش داشته باشند و ترکیب همه اینها فرهنگ ما را می سازد.
** تهران، روستایی که بدون مطالعه توسعه یافته است
وفامهر در ادامه با یادآوری آن که شهر کنونی تهران در گذشته نه چندان دور تنها به عنوان یکی از روستاهای اطراف ری بوده است، گفت: این روستا در طول دهه های گذشته بدون هیچگونه ضابطه و مطالعه توسعه یافته و به تدریج تبدیل به شهر کنونی شده است.
وی یادآورشد: حدود 80 سال پیش حتی از خیابان انقلاب به بالا سکونت آن چنانی را در تهران شاهد نبودیم و مردم از زندگی کردن در مناطق بالای میدان انقلاب به دلیل آب گرفتگی و اینکه هنوز دستگاه پمپ نیز ابداع نشده بود، فراری بودند و پایین شهر ارزش بیشتری داست که البته بعدها که دستگاه پمپ اختراع شد کم کم در کوهپایه مستقر شدند.
این استاد دانشگاه با اشاره به تغییر و تحولات تکنولوژیکی از جمله انواع واقسام ماشین آلات و آسانسور و پله برقی گفت: این ابداعات بشر به مرور زمان همه چیز را تحت تاثیر قرار داد و هسته اولیه شهر بدون اینکه ما مطالعات جامع شهرسازی و توجه به مسائلی همچون گسل ها و کریدورهای هوایی داشته باشیم، خود به خود شکل گرفت.
وی ادامه داد: متاسفانه اگر آسیب شناسی شود مشاهده می کنیم که این روند طی شده است بدون اینکه طراحی شهری و معماری به معنای واقعی را شاهد باشیم.
** تعریف شهرسازی خارج از نیاز و فرهنگ/ الفبای شهرسازی و معماری ما غرب زده است
وفامهر با تاکید بر این که مشکلات فعلی پایتخت در بخش های مختلف در اصل نتیجه تغییر سبک معماری ایرانی به سبک غربی از سوی کسانی است که مدتی را در غرب به تحصیل مشغول بوده اند، گفت: متاسفانه آنان زیبایی شهر و اقتدار آن را تنها در گرو ساخت و سازهای بلند و برج سازی می دانستند.
این استاد دانشگاه علم و صنعت با اشاره به مشکلاتی که سبک معماری غربی برای شهر تهران ایجاد کرده است، با ذکر مثالی با بیان این که در حال حاضر بازار تهران بعنوان یکی از بزرگترین بازارهای خاورمیانه راه خروجی مناسبی برای حمل کالا ندارد و در میدان امام خمینی به بن بست می خورد، افزود: در واقع اصل این طراحی شهری از سوی تحصیل کرده های مکتب غرب است و از ابتدا خواسته اند که ما در ترافیک باشیم.
وی در خصوص این ادعای خود که غربی ها می خواهند که کشورهای جهان سوم و در حال توسعه همواره در مشکلات غوطه ور باشند، به یکی دیگر از مستندات تاریخی اشاره کرد و گفت: قبل از انقلاب، جاده ای حد فاصل آبادان و خرمشهر به عرض 90 متر در حال احداث بود که با دخالت انگلیسی ها و به دلیل این که آنها سیاست عقب نگه داشتن ایران را دنبال می کردند، ادامه این جاده باریک ساخته می شود.
وی با تاکید بر این که کشورهای غربی هیچگاه نمی خواهند کشورهای جهان سوم توسعه پیدا کنند به وضعیت امروز برخی از کشورهای دنیا از جمله افغانستان، سوریه، عراق و یمن اشاره کرد و گفت: آنها هنگامی که ساخت و ساز در غرب اشباع شد تصمیم گرفتند با ویران کردن برخی دیگر از کشورها برای خود شغل ایجاد کنند.
این استاد دانشگاه با تاکید براین که طراحی نقشه اولیه تهران بر اساس هسته اولیه شهر شکل نگرفته است، در عین حال طراحی نقشه جامع شهری برای پایتخت را به دلیل این که انواع واقسام مراکز می توانند در آن دست ببرند مقداری دشوار دانست و گفت: طرح جامع شهری بایستی در شورای بالادست شهری در معاونت وزارت مسکن و شهرسازی تایید شود و آنها هم حق وتو دارند و می توانند سرانه ها از جمله مسکونی، آموزشی، درمانی و فضای سبز را با یکدیگر جابجا کنند.
** کارخانجات جاده کرج و بلندمرتبه سازی عامل اصلی آلودگی تهران
اما عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت در ادامه یکی از دلائل اصلی وجود آلودگی هوا در پایتخت را نبود گردش صحیح هوا به دلیل ساخت و سازهای بی رویه و بلندمرتبه سازی در دامنه کوهپایه های پایتخت دانست و گفت: متاسفانه بسیاری از این ساخت و سازهای بلند در مسیر جریان هوای تهران قرار دارد و مانع گردش هوای شهر شده است.
وفامهر در عین حال به مطالعاتی که در بحث شهرسازی تهران انجام شده است، اشاره کرد و با بیان این که در سنوات گذشته و در اقدامی کاملا غیر کارشناسانه و نادرست محل احداث کارخانه ها را در کرج و بخصوص جاده تهران کرج در نظر گرفته اند افزود: سیاست گذاران در آن زمان توجه نداشتند که باد تهران از غرب به شرق و از جنوب غرب به شمال شرق می وزد و همین امر باعث انتقال تمام دود و آلواگی آنها به سمت پایتخت شده است.
وی با اشاره به ساخت برج های چندین طبقه در بر خیابان های شش متری و 10 متری و اینکه اینها نیازمند پارکینگ هستند، گفت: به جهت اینکه در تامین پارکینگ این برج ها نیز به مشکل برمی خوریم لذا در منطقه گره ترافیک ایجاد می شود ضمن اینکه گردش طبیعی هوا نیز به هم ریخته و اکوسیستم از شکل طبیعی خود خارج می شود.
**آیا انتقال پایتخت راهگشاست؟
اما وفامهر در پاسخ به این سوال که با وجود انواع و اقسام معضلاتی که کلان شهر تهران در حال حاضر با آن مواجه است، در خصوص نظریه و طرح انتقال پایتخت به نقطه دیگری از کشور موافق است یا خیر، گفت: تصور نمی کنم با انتقال پایتخت مشکلات فعلی تهران رفع شود.
عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت ادامه داد: اگر بخواهیم پایتخت را به شهر دیگری منتقل کنیم بایستی درکنار صرف هزینه های هنگفت، کلی وزارتخانه، سازمان و مردم نیز جابجا شوند و آن منطقه نیز پس از مدت کوتاهی به مشکلات فعلی تهران دچار می شود.
وی با اشاره به برخی صحبت ها نیز مبنی براینکه پایتخت بایستی به یکی دیگر از کلان شهرها منتقل شود، اظهارکرد: در حال حاضر با وجود بیش از 30 استان و این همه شهر و روستا تقریبا بیش از 20 درصد جمعیت کشور در تهران متمرکز شده است و برخی کلان شهرها نیز همچون اصفهان، مشهد و شیراز در حال انفجار جمعیت هستند.
وفامهر افزود :این شهرها حتی از قابلیت پذیرش جمعیت فعلی خود نیز برخوردار نیستند چراکه برای یک جمعیت بسیار محدود تری طراحی شده اند.
این استاد دانشگاه با تاکید بر این که رشد تهران در طول سال های گذشته بدون مطالعه و بی ضابطه صورت گرفته است، در عین حال پیشنهاد گران کردن پایتخت برای جلوگیری از مهاجرت به آن را که گاه ازسوی برخی محافل عنوان می شود، پیشنهادی بسیار غیر منطقی دانست و گفت: در صورت اجرای این نظریه، تنها ساکنان فعلی و کسانی که پایتخت زادگاهشان است صدمه خواهند دید.
**برای شهرهای کوچک نقشه جامع طراحی کنیم/ظرفیت های بومی مورد توجه قرار گیرد
اما وفامهر یکی از راهکارهای جلوگیری از رشد روز افزون کلان شهرها را طراحی نقشه جامع با هدف گذاری بلندمدت برای شهرهای کوچک دانست و گفت: ما به جای انتقال پایتخت به برخی مناطق یا سایر کلان شهرها بایستی روی شهرهای کوچک زیر یک میلیون نفر کار کنیم و برای آنها طرح جامع تعریف کنیم نه اینکه بخواهیم شهرهای بزرگ را باز هم توسعه دهیم.
وی با تاکید براین که متاسفانه الفبای شهرسازی و معماری ما غرب زده است و همه خارج از فرهنگ و تمدن و معماری ما بوده است در عین حال گفت: البته می توان در حال حاضر این مسائل را در شهرهای بکر و شهرهای کوچک در قالب طرح های هادی با الگوپذیری از فرهنگ معماری ایرانی اسلامی جبران کرد.
عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت با تاکید براینکه در حال حاضر ما وارث شهرهایی با مشکلات انبوه هستیم، اما این راه حل دارد افزود: قبل از اینکه منطقه ای تبدیل به شهر و محل سکونت مردم شود، بایستی از قبل طبق یک نقشه کامل تمامی تمهیدات و امکانات لازم یک شهر برای آن طراحی و ایجاد شده باشد و قبل از طراحی نقشه جامع شهر نبایستی زمین های آن منطقه قطعه بندی و به فروش رود.
وی یکی از راهکارهای اصلی رفع معضلات پایتخت را تمرکز زدایی دانست و گفت: بایستی برای کاهش بار تهران، مناطق مختلف را درگیر مسائل متفاوت کرد به طوری که بخش های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را در برخی نقاط دارای ظرفیت متمرکز کرد. مانند کشور چین که شهر شانگهای را به مرکز تجاری و اقتصادی خود تبدیل کرده است.
وفامهر اظهارکرد: امروزه با وجود انواع و اقسام پیشرفت های فناوری های ارتباطی و الکترونیکی همچون ایمیل، فکس و تلگرام که در بستر اینترنت فراهم شده است، می توان از بسیاری از مراجعات و جابجایی های فیزیکی غیرضروری جلوگیری کرد.
وی همچنین ضمن تاکید بر توجه به ظرفیت های بومی برای طراحی نقشه جامع معماری و شهرسازی مناطق مختلف کشور، خاطرنشان کرد:در برخی از کشورهای دنیا همچون آلمان و آمریکا بصورت ایالتی و استانی برای معماری و شهرسازی مناطق تصمیم گیری می شود و تصمیمات به صورت متمرکز گرفته نمی شود.
