نزدیک به چهار دهه پس از فاجعه هستهای چرنوبیل، دانشمندان موجود زنده شگفتانگیزی را در قلب منطقه مرگبار کشف کردهاند: قارچ سیاهرنگی که نه تنها تحت تشعشعات کشنده زنده مانده، بلکه ظاهراً از آنها بهرهبرداری میکند.
به گزارش خبرگزاری سیناپرس، وبگاه سایِنس اَلِرت در گزارشی آورده است: نزدیک به چهار دهه پس از انفجار راکتور هستهای چرنوبیل در سال ۱۹۸۶ میلادی، که منطقه را به مکانی بهشدت آلوده و خطرناک تبدیل کرد، دانشمندان در کمال حیرت و شگفتی، در قلب ساختمانهای ویران نیروگاه، قارچ سیاه مرموزی به نام کلادوسپوریوم اسفروسپرموم (Cladosporium sphaerospermum) یافتهاند که نه تنها زنده مانده، بلکه در این محیط غیر عادی و آلوده به رشد خود ادامه میدهد.
جستوجوی حیات در سرزمین مرده
کشف این موجودات غیر منتظره به اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی بازمیگردد، هنگامی که گروهی به سرپرستی نلی ژدانووا (Nelli Zhdanova)، میکروبشناس اوکراینی، در پناهگاه راکتور ویرانشده به جستوجو پرداختند. آنها موفق به شناسایی ۳۷ گونه قارچ شدند که بسیاری از آنها تیرهرنگ و غنی از رنگدانه ملانین بودند.
ملانین: رنگدانهای با قدرت اسرارآمیز
نکته کلیدی در مقاومت حیرتانگیز این قارچ، به احتمال زیاد در همان رنگدانه تیره آن، یعنی ملانین، نهفته است. دانشمندانی مانند آرتورو کاسادوال (Arturo Casadevall) و اکاترینا داداچووا (Ekaterina Dadachova) نظریه جالبی را مطرح کردهاند: ملانین در این قارچها ممکن است با سازوکاری شبیه به فتوسنتز در گیاهان عمل کند، با این تفاوت که به جای نور مرئی، پرتوهای یونیزان را جذب و به انرژی شیمیایی تبدیل میکند. به این فرآیند فرضی رادیوسنتز (Radiosynthesis) میگویند. آزمایشها نشان دادهاند که قرار گرفتن در معرض تشعشعات نه تنها به این قارچ آسیب نمیزند، بلکه حتی رشد آن را تقویت میکند.
آزمایش نهایی در فضا: از چرنوبیل تا ایستگاه فضایی
دانشمندان برای آزمودن حد نهایی مقاومت این قارچ، در سال ۲۰۲۲ میلادی، نمونهای از آن را به ایستگاه فضایی بینالمللی بردند و آن را در خارج از ایستگاه، در معرض بمباران کامل تشعشعات کیهانی قرار دادند. نتایج شگفتآور بود: حسگرها نشان دادند میزان کمتری از تشعشع در مقایسه با نمونه شاهد (نمونه مقایسهای بدون قارچ، برای سنجش دقیق اثر)، از لایه قارچ عبور کرده است. هدف اصلی، بررسی امکان استفاده از قارچ بهعنوان سپر ضد تشعشع در مأموریتهای فضایی بود، اما این نتایج، پرسشهای بیشتری درباره سازوکار دقیق تعامل قارچ با تشعشعات ایجاد کرد.
معمای حلنشده: آیا رادیوسنتز واقعی است؟
با وجود همه شواهد جالب، اثبات قطعی فرضیه رادیوسنتز هنوز میسر نشده است. همانطور که گروه پژوهشی دانشگاه استنفورد به سرپرستی نیلس اورش (Nils Averesch) اشاره میکند، هیچکس تاکنون نتوانسته ثابت کند که این قارچ واقعاً از تشعشعات برای تثبیت کربن یا تولید انرژی متابولیک استفاده میکند. رفتار این قارچ منحصربهفرد است؛ زیرا سایر قارچهای حاوی ملانین، لزوماً چنین الگوی رشدی را نشان نمیدهند.
افق آینده: از اسطوره تا علم
به گزارش ایرنا، پرسش بزرگی که باقی میماند این است: آیا این قارچ واقعاً تکامل یافته تا از مرگبارترین پرتوها تغذیه کند یا این واکنش، صرفاً یک سازوکار دفاعی برای بقا در شرایط سخت است؟ در حال حاضر، پاسخی قطعی در کار نیست؛ اما مسلم است که این موجود ساده بار دیگر ثابت میکند که حیات در غیرمنتظرهترین مکانها نیز راهی برای شکوفایی مییابد.
این کشف شگفتیهای طبیعت را به نمایش میگذارد و میتواند الهامبخش فناوریهای آینده در حوزه حفاظت در برابر تشعشع باشد. راز قارچ سیاه چرنوبیل، هنوز کامل کشف نشده، اما نشانههای قوی وجود دارد که مطالعه آن میتواند در آینده به دستاوردهای بزرگی مانند ساخت سپرهای ضدتشعشع برای فضانوردان یا حتی روشهای جدید تأمین انرژی منجر شود.