افتتاح پروژه سزامی با حضور ایران

پیش از این خبرهایی مبنی بر افتتاح این طرح بدون حضورنمایندگان ایران منتشر شده بودو علت این غیبت بدهی‌های ایران به این پروژه بود که در دولت دهم به دلیل تحریم‌ها و تعلل در پرداخت ایجاد شده بود. اما با پرداخت بخشی از این بدهی‌ها نمایندگان کشورمان در ایین افتتاحیه یکی از بزرگترین آزمایشگاه‌های علمی خاور میانه حضور داشتند. پیش از این معاون پژوهشی وزارت علوم، وحید احمدی گفته بود؛ «ایران بخشی از تعهدات خود را که به صورت روتین بوده انجام داده است. بخشی از تعهدات مربوط به حق عضویت پروژه سزامی به صورت داوطلبانه و بخشی به صورت تعهد رسمی است.طی چند سال گذشته به دلیل برخی مشکلات ایران نمی توانست حق عضویت خود را به صورت ارزی به پروژه سزامی ارسال کند که پس از رفع مشکلات این مبالغ به پروژه ارسال شد. در جدول ۱۴ که اکنون این جدول توسط مجلس تصویب نشد نیز موضوع حق عضویت های ارزی مطرح بود». در واقع در سال‌های گذشته به دلیل عدم اختصاص حق عضویت ایران در سزامی از سوی دولت که ناشی از عدم عضویت رسمی ایران در این پروژه بود، با مصوبه مجلس برطرف و حق عضویت ایران پرداخت شد؛ ولی از آن مقطع به دلیل تحریم‌ها در انتقال وجه به حساب سزامی کشور با مشکلاتی مواجه بود که باعث شد امکان پرداخت حق عضویت و همچنین انجام تعهد مالی برای کمک داوطلبانه به سزامی که از سوی دولت در بودجه اختصاص داده می‌شود، فراهم نشود که حالا این مشکل برطرف شده است. در مراسم افتتاحیه این مرکز پادشاه اردن، وزیر علوم مصر و سفیر ایران سخنرانی کردند. این مرکز که با همکاری کشورهای مختلف در خاورمیانه و اروپا ساخته شده اکنون در اختیار دانشمندان ایرانی، فلسطینی و اروپایی قرار خواهد گرفت. دکتر جواد رحیقی، دکتر تبریزچی و سفیر کشورمان در اردن تنها نمایندگان ایران در آئین افتتاحیه این پروژه علمی بودند. دکتر تبریزچی، دکتر جواد رحیقی،  سفیر کشورمان در اردن دکتر فردوسی پور، دکتر روضاتیان بعنوان سرپرست کاربران ایرانی در سزامی و دکتر خسرو ابادی جزء کادر سزامی هستند.

نمایی عمومی از یک شتاب دهنده سینکروترون

سزامی چیست؟

سزامی نخستین مرکز تحقیقاتی که با سرمایه‌گذاری بین‌المللی توسط دولت‌مردان ومحققان منطقه پایه‌گذاری شد. این مجموعه تحقیقاتی ابدا در سال 2002 با حمایت یونسکو شکل گرفت و سپس با استقبال دولت‌های منطقه از سال 2003 به عنوان یک پروژه مستقل به کارش ادامه داد. کشورهای عضو در این پروژه علمی را ایران – پاکستان – ترکیه – قبرس – مصر – فلسطین – اردن – بحرین و اسرائیل تشکیل می دهند. سزامی در واقع یک شتابگر سینکروترون است.  سینکروتورن نوعی از شتاب دهنده ذرات به شکل یک حلقه دایره‌ای است که با کمک میدان‌های الکتریکی و مغناطیسی، تابش الکترومغناطیسی تولید می‌کند ذراتی که با سرعتی نزدیک به سرعت نور در یک محیط الکترومغناطیسی حرکت می‌کنند، در جهت حرکتشان، نوری منتشر می‌کنند که تابش سینکروترون یا نور سنکروترون نامیده می‌شود. این روش و آزمایشگاه‌های بزرگش از اواسط قرن بیستم برای بررسی تئوری‌های فیزیکی در مرز دانش مورد توجه قرار گرفتند. اصولا شتاب‌دهنده‌های حلقوی دونوع هستند، یکی مثل سرن که در سوییس قرار دارد و با شتاب دادن ذرات و برخورد دادن آن‌ها به هم و ثبت فروپاشی به دنبال ذرات جدید و بررسی مدل ذرات بنیادین وحتی فیزیک‌های جدید می‌گردد. نمونه ابتدایی این کار همان آزمایش مشهور رادرفورد است که با برخورد دادن الکترون به ورقه‌های نازک طلا توانست هسته اتم را کشف کند. اما حالا مثلا برخورد دهنده بزرگ هادرونی برای کف ذراتی ناپایدار و مثل ذره هیگز تلاش می‌کنند. نوع دیگر همین شتاب‌دهنده‌های سینکروترون است که در ان برخوردی صورت نمی‌گیرد. بلکه به جای برخورد با شتاب گرفتن ذرات فوتون‌هایی که ناشی از شتاب بالای ذرات را جمع‌اوری می‌کند. هر اندازه شتاب ذرات بیشتر باشد، فوتون‌های قدرتمند‌تری تولید می‌کند و از این فوتون‌ها می‌توان برای نفوذ و رسیدن به جواب در مورد ساختار ماده استفاده کرد، مثل همین تابش سینکروترون. با این حال تکنولوژی این شتاب‌دهنده‌ها مربوط به قرن بیستم است اما بی‌فایده هم نیست. از تابش سینکروترون می‌‌توان در بسیاری از شاخه‌های علم از جمله مهندسی مواد و عمران تا باستان‌شناسی و ساخت دارو استفاده کرد.

یک شتاب دهنده قدیمی قرن بیستمی

 

تاریخچه پروژه

یکی از مهمترین اهداف پروژه سزامی علاوه بر اهداف ذکر شده، ایجاد یک بستر برای ترویج توافق و صلح در منطقه بوسیله همکاری‌های علمی و فنی میان این کشورها است. سینکروترونی که در طرح سزامی استفاده خواهد شد، سینکروترونی است که پیش از این در آلمان استفاده می‌شده است و با به روز رسانی‌ها و افزایش توان و تغییر مشخصات فنی به منطقه منتقل خواهد شد و شاید بتوان آن را هدیه آلمانی‌ها به خاورمیانه نامید. دلیل آلمان برای اهدا این شتابدهنده به طرح سزامی این بود که ساخت دستگاه سینکروترون جدید خود را به پایان رسانده بود و وزارت آموزش و تحقیقات آلمان برای تمرکز بودجه بر روی فعالیت سینکروترون جدیدش تصمیم به تعطیلی فعالیت سینکروترون قدیمی گرفت. با پیشنهاد دو نفر از دست‌اندرکاران پروژه، قرار شد که سینکروترون قدیمی به عنوان هدیه‌ای از طرف آلمان به مکان جدید و مناسبی در خاورمیانه برای ایجاد یک مرکز تحقیقاتی در زمینه تابش سینکروترون منتقل شود. در ابتدا سه کشور ایران، ارمنستان و اردن به عنوان میزبان ساخت این شتاب‌دهنده مطرح شدند. اما در نهایت اردن به عنوان میزبان طرح انتخاب شد و جایی در شمال غربی امان پایتخت این کشور برای ساخت این شتاب‌دهنده در نظر گرفته شد. ارمنستان و ایران هر کدام به چند سال فاصله بعد از این اتفاق ساخت شتاب‌دهنده ملی را در کشور تاسیس کردند. با این حال شتاب‌دهنده ملی ایران با دلیل موانع مالی و مدیریتی هنوز پیشرفت چندانی نداشته است. حال با افتتاح این طرح که قرار بود در سال 2014 افتتاح شود شاید بخشی از نیازهای تحقیقاتی محققان داخلی را برطرف کند، اما بهتر است در نهایت کشور در این زمینه تحقیقاتی دارای تاسیسات آزمایشی مجزا باشد.

No tags for this post.