معمای حیوانات مغناطیسی

حیوانات دنیای عجیبی دارند. رفتار آنها اگرچه در ظاهر مجموعه ای از حرکات ساده و برای برخی بی معناست اما واقعیت این است که بسیاری از حیوانات تحت تأثیر میدان مغناطیسی زمین بوده و معمولا تمایل زیادی به قرار گرفتن در جهت جنوب به شمال دارند. حرکات سگها یکی از مثالهای بارز برای درک این موضوع جالب توجه است. همه آنهایی که سگ دارند یا شناختی از این حیوان دارند می دانند که سگها پس از رسیدن به نقطه مورد نظرشان چندین بار دور آن می چرخند. شاید فکر کنید در ذهن سگها چه چیزی می گذرد که بروز چنین رفتاری را موجب شده است؟ پاسخ به این پرسش در چیزی شبیه به عقربه قطب نما نهفته است. در واقع سگها از میدان مغناطیسی زمین برای پیدا کردن موقعیت مکانی خود استفاده می کنند.

دانشمندان از مدتها پیش به این نتیجه رسیده اند که حیواناتی نظیر لاکپشتها و پرندگان از میدان مغناطیسی زمین برای مسیریابی استفاده می کنند اما حالا مشخص شده که شمار به مراتب بیشتری از جانوران از این توانایی برخوردارند و جالب اینکه آشکار شده که آنها در انجام کوچکترین کارها نیز متکی به میدان مغناطیسی زمین هستند. تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده که نشان می دهد حشرات تمایل زیادی به قرار دادن وضعیت بدنی خود در راستای محور جنوب – شمال زمین دارند. وضعیت معمول ماهی ها در آکواریوم ها و موشهای در حین استراحت نیز به همین ترتیب است و جالب تر اینکه روباهها در حین شکار، موقعیت جنوب – شمال را دنبال می کنند. اکنون این پرسش مطرح می شود که آنها چگونه و چرا به این وضعیت تمایل دارند؟

کشف این واقعیت که برخی جانوران تمایل به قرار گرفتن در جهتی خاص دارند به حدود نیم قرن پیش بازمی گردد و آن زمانی بود که دانشمندی به نام دوراس با بررسی کلنی های ایجاد شده توسط موریانه ها در هند به این نتیجه رسید که ملکه هر کلنی که مهمترین عضو آنها محسوب می شود به طرز عجیبی به سمت شمال قرار گرفته است. در سالها و دهه های بعدی تحقیقات مشابهی انجام شده که بسیاری از آنها مهر تأییدی بر این واقعیت می زنند که شمار زیادی از حیوانات تمایل به قرار دادن بدنشان به سمت شمال مغناطیسی زمین دارند.

دکتر هاینک بوردا، جانور شناس مطرح از دانشگاه دویسبورگ – اسن آلمان از جمله محققانی است که در این زمینه تحقیقات زیادی انجام داده است. وی به دنبال کشف پاسخی برای این پرسش بوده که آیا جانوران درشت جثه نیز رفتاری مشابه از خود بروز می دهند؟ وی در سال 2008 با همکاری محققی از دانشگاه جمهوری چک، تصاویر مربوط به حدود 8 هزار گله متشکل از جانوران درشت اندام را که توسط گوگل ارت به دست آمده بودند را به دقت مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و به این نتیجه رسید که این جانوران تمایل حیرت انگیزی برای قرار دادن بدنشان در وضعیت جنوب – شمال دارند. البته این یافته در سال 2011 توسط محققان دیگری از جمهوری چک به چالش کشیده شد زیرا آنها مدعی شدند که در تصاویر دیگری که آنها نیز توسط گوگل ارت ثبت شده اند جانوران زیادی را مشاهده کرده اند که اصولا چنین رفتاری را از خود نشان نمی دهند. تحقیقات بیشتری از همین محققان نشان داد که قرار گرفتن برخی جانوران در یک جهت خاص تنها در میان گله هایی که شامل شمار اندکی از حیوانات باشد روی می دهد و این زمانی است که تماس کمتری میان آنها برقرار می شود.

اما نتیجه این تحقیقات هر چه باشد هنوز یک نکته اساسی برای دانشمندان روشن نشده است و آن اینکه چرا جانوران تمایل به قرار گرفتن در وضعیت جنوب – شمال دارند؟ فرضیه های زیادی در این زمینه مطرح شده است که یکی از آنها بیش از سایر موارد جالب توجه و پذیرفتنی تر به نظر می رسد. یکی از محققان دانشگاه گوته آلمان می گوید: این احتمال قوی وجود دارد که جانوران با قرار گرفتن در این وضعیت احساس راحتی بیشتری می کنند. او کسی نیز جز روزویتا ویلچکو که تحقیقاتش در دهه 70 میلادی نشان داد که پرندگان دارای نوعی سیستم مسیریابی مبتنی بر میدان مغناطیسی زمین هستند.

بسیاری از محققان بر این باورند که تمایل جانورانی همچون پرندگان و لاکپشتهای دریایی به قرار گرفتن در محور جنوب – شمال در واقع اقدام برای مسیریابی دقیق است. البته این استراتژی در جانوران دیگر تفاوتهایی هم دارد. به عنوان مثال مشخص شده که روباه قرمز برای به دست آوردن هرچه راحت تر شکار خود، بدنش را در وضعیت جنوب – شمال قرار می دهد.

و در پایان پرسش مهم دیگری مطرح می شود: حیوانات چگونه میدان مغناطیسی را احساس می کنند؟ ارایه پاسخی برای این پرسش از پرسشهای پیشین دشوارتر به نظر می رسد. اما اینجا هم فرضیه هایی مطرح می شود که شاخص ترین آنها وجود اکسید آهن در بدن زنبورها و پرندگان است که از این طریق تحت تأثیر میدان مغناطیسی قرار می گیرند.

 

برای دسترسی به آخرین شماره از مجله مشهور علمی  New Scientist فایل پیوست را ملاحظه فرمائید.

مترجم: مهدی پیرگزی

No tags for this post.