نقدی به گزارش مجله Science درباره وضعیت نامناسب فضای علمی ایران
اصولاً این وضعیت در 20 سال گذشته به ویژه یک دهه گذشته با توسعه کمی آموزش عالی و همچنین تحصیلات تکمیلی ایجاد شده است. این وضعیت متأسفانه در بسیاری از کشورها مانند چین نیز دیده می شود که حتی در کشورهای برجسته علمی مانند کشورهای اروپای غربی نیز کم و بیش وجود دارد و نمی توان آن را کتمان نمود. اما آنچه به کشور ما مربوط می شد، توسعه کمی و نامعقول در تحصیلات تکمیلی می باشد. به عبارتی برای تربیت دانشجو بویژه در دوره های تحصیلات تکمیلی 3 پارامتر لازم است:
- استاد واجد شرایط
- دانشجوی واجد شرایط
- محیط آموزشی و پژوهشی مناسب ، اعتبارات پژوهشی کافی و زیرساخت پژوهشی لازم
متأسفانه در سالیان گذشته عمدتاً بدون در نظر گرفتن سه شرط لازم و مذکور به توسعه کمی پرداخته ایم که می توان به توسعه کمی شعب و واحدهای دانشگاههای غیردولتی و شعب بین الملل/ پردیس های خودگردان دانشگاههای دولتی را نام برد. که متأسفانه گاهی دانشجویان ورودی فرسنگ ها با شرایط لازم یک دانشجوی تحصیلات تکمیلی فاصله دارند. برای مثال جذب دانشجوی پزشکی در شعب بین الملل دانشگاههای علوم پزشکی در سالیان نه چندان دور با رتبه های 10 تا 20 هزار کنکور سراسری و یا دانشجویان Ph.D در دانشگاههای غیردلتی و دولتی که متأسفانه نه دانشجو و نه استاد واجد شرایط برای آن دوره ها وجود داشته است.
همچنین عدم اعتبارات پژوهشی مناسب و لازم برای پایان نامه ها دوره های Ph.D و کارشناسی ارشد که گاهی مجموع اعتبارات تخصیصی به یک پایان نامه Ph.D به کمتر از 4 میلیون تومان یعنی حدود 1000 دلار می رسد که میانگین آن برای یک پایان نامه در رشته های علوم تجربی که نوآوری داشته باشد و بتواند تولید علم در سطح بین المللی نماید و احتمالاً منجر به چاپ یک تا 3 مقاله معتبر بین المللی گردد حدود 150 هزار دلار است.
از سوی دیگر ،رواج مدرک گرایی در جامعه با گذاشتن قوانینی مانند داشتن حداقل مدرک تحصیلی برای ورود به فلان شغل یا منصب و یا جایگاه که از جمله می توان به داشتن مدرک حداقل فوق لیسانس برای ورود به مجلس را نام برد.
متأسفانه نگاه بسیاری از نمایندگان مجلس در ادوار گوناگون مجلس نگاه محلی و نه ملی بوده است که ماحصل آن احداث و ایجاد واحدهای دانشگاههای غیردولتی و دولتی دربسیاری از مناطق دور افتاده این کشور بود که حقیقتاً نه از نظر زیر ساخت علمی و نه از نظر هزینه سودمندی منطقی برای آن وجود داشته است.
در 20 سال گذشته نیز هیچ گاه سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی به بالاتر از نیم درصد نرسیده است و همین نیم درصد در زمان تخصیص به حدود 3/0 درصد کاهش پیدا کرده است. حقیقتاً 55000 دانشجوی Ph.D در کشور را با این اعتبارات پژوهشی ناچیز نمی توان بدرستی تربیت نمود.
در حـوزه وزارت بهداشـت جذب دانشـجویان تحصیلات تکمیلی در 3 سال گذشته بسیار معقول شده است. برای مثلا می توان به جذب 600 دانشجوی Ph.D by Research در دولت دهم و کاهش آن به 48 دانشجوی در دولت یازدهم اشاره کرد که علاوه بر این که این 48 دانشجو سطح علمی بالاتری نسبت به دوره های قبل داشته اند، اساتید آنان نیز از اعضای هیئت علمی برجسته کشور بوده اند و با این تعداد محدود و معقول معاونت تحقیقات و فنآوری وزارت بهداشت توانسته است حمایت مالی بهتری از پایان نامه ها بعمل آورد که البته کمک صندوق حمایت از پژوهشگران معاونت علمی و فنآوری ریاست جمهوری نیز در این راستا بسیار مفید بوده است.
بطورکلی دربحث تولیدعلم نگاه کمی به تعداد دانشـجو، پایان نامه، مرکزتحقیقات وتعدادمجلات می بایست به نگاه کیفی تبدیل گردد و قطعاً تربیت یک دانشجو توانمند بهتر از تربیت 10 دانشجوی با سطح ضعیف و یا متوسط است. بنابراین سیاستهای ارزشیابی معاونت تحقیقات و فناوری به صورت تدریجی از کمیت به کیفیت معطوف شده است و نتیجه آن ارتقا جایگاه علمی ایران در استنادات به مقالات به رتبه 22 جهانی بر اساس پایگاه استنادی Scopus و اول منطقه می باشد. در آغاز به کار دولت یازدهم تعداد دانشمندان پر استناد یک درصد برتر جهان بر اساس ESI 8 دانشمند بوده است که در جولای 2016 به 38 دانشمند افزایش پیدا کرده است و همچنین افزایش چشمگیر در مقالات چاپ شده محققین ایرانی در چارک اول مجلات برتر علمی دنیا در 3 سال گذشته داشته ایم . با همه این اوصاف اعتقاد داریم که وضعیت موجود در موسسات غیرقانونی فروش پایان نامه و مقالات خدشه ای به دانشگاههای معتبر علمی ایران و اساتید برجسته و دانشجویان با استعداد کشور وارد نمی کند.
معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت با ایجاد زیر ساخت های تحقیقات ملی مانند 10 آزمایشگاه جامع تحقیقات در دانشگاههای علوم پزشکی کشور ، مطالعات هم گروهی بزرگ ملی در سطح دانشگاههای علوم پزشکی کشور، برنامه ثبت بیماری و همچنین شروع به کار مجدد موسسه ملی توسعه تحقیقات علوم پزشکی کشور (نیماد) که سازمان ملی حامی مالی تحقیقات علوم پزشکی کشور است ، امید دارد در چند سال آینده رشد قابل توجهی در کیفیت تحقیقات حوزه علوم پزشکی بوجود آورد که البته شکی نیست که ما باید همچنان با نگاه داشتن کمیت لازم به کیفیت نیز بپردازیم و این موضوع همواره با یک تأخیر (Lag) چندساله حاصل خواهد شد.
دکتر رضا ملک زاده/ معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی
No tags for this post.
