گزارش تصویری و تحلیل فنی مسجد جامع ندوشن

 مسجــــد  جامع  ندوشن  دارای  شبستان های زمستانی و تابستانی است . پوشش سقف شبستان زمستانی به صورت طاق و تویزه و قوس هایی با ارتفاع نه چندان بلند و نیم طبقه در طرفین محراب  است .  دو ستون سنگی به ارتفاع دو متر  در طرفین محراب شبستان زمستانی  و دو ستون دیگر به قرینه در ورودی این شبستان مشاهده می شود .

 در این شبستان ، کتیبه ای گچی  در پای تویزه ها و پیرامون شبستان با مضمون سوره جمعه  ، جلب توجه   می کند که به خط لاجوردی و در زمینه سفید رنگ اجرا شده است.  

شبستان تابستانی مسجـــــد با  پوشش طاق و تویزه و قوس هایی با ارتفاع بلند   پوشیده شده است .  شبستان تابستانی  مسجد نیزدارای نیم طبقه است . کتیبه ای در این شبستان دور تا دور محوطـه را  پوشا نده  است که به خط سفید در زمینه فیروزه ای طراحی شده است .

 مناره مسجد دارای نمایی آجری و در قسمت انتهایی گل دسته آجر لعابدار به عنوان تزئین به کار رفته است .

حسینیه سفلی متصل به شبستان تابستانی مسجد  با نمایی آجری و صفه هایی سفید کاری ، ساخته شده و  مسجد دارای چند ورودی است که  یکی از ورودی های مسجد از سمت حسینیه است . مسجد در حال حاضر محل برگذاری  نماز جمعه  و جماعت بوده و در طول سال دایر است . حسینیه نیز در  ماه های  محرم  و   صفر محل برپائی مراسم مذهبی مربوط به این ماه ها است . کتیبه های گچی  موجود در شبستان زمستانی و شبستان  تابستانی  ، منبر چوبی و در قدیمی چوبی  مسجد، سنگ نوشته های موجود   و نمای آجری مناره مسجد ، از تزئینات مسجد محسوب می شوند .

در شبستان تابستانی و قسمت شمالی این بنا در حال حاضر بخشی وجود دارد که ما در ابتدا گمان بردیم بخشی الحاقی است . اما پس از کسب اطلاعات بیشتر مشخص گردید که این محل در گذشته حوض خانه یا وضو خانه ای بدون سقف بوده که به دلیل انتقال رطوبت به پی  بنا از طریق این حوض آن را تخریب کرده اند و این بخش را نیز با آهن و شیشه در دیواره ها و

شیروانی در بالا مسقف نمودند.  در حال حاضر دیواره این بخش بر خلاف سایر بخش ها که از گچ است از آجر پوشیده شده است . 

این  مسجد منبری داشته که تا چند سال گذشته  در انباری مسجد به صورت قطعات پراکنده بر روی هم انباشته شده بود و به دلیل چوبی بودن دچار خوردگی شده و نیازمند مرمت بوده است  . در حال حاضر منبری چوبی در مسجد وجود دارد که ما در ابتدا گمان بردیم همان  منبر قدیمی مسجد است که آقای ایرج افشار در مورد ش سخن گفته است اما نکته جالب این است که منبر قدیمی که در این مسجد  وجود داشته و به همان استـناد یک  بار  نیز مرمت شده بود دارای شش پله بوده است  در حالی که منبر فعلی که در شبستان تابستانی مسجد قرار دارد اگرچه چوبی و کنده کاری شده است و تقریباً توصیفات آن با همان منبر مورد نظر آقای ایرج افشار انطباق دارد اما این منبر که امروزه در دسترس است تـنها دارای سه پله ( آن هم با محاسبه نشیمنگاه ) است و اینکه آیا این منبر دیگری است یا همان منبر است که در مرمت به این شکل در آ مده نیازمند تـحـقـیـق  بیشتر است . به هر حال ما تصویری از وضعیت منبر اصلی به دست آوردیم که به حضورتان ارائه می شود . اما متاسفانه از مقایسه دو تصویر نمی توان اطلاعات زیادی به دست آورد .   

با استناد به کتاب یادگارهای یزد نوشته ایرج افشار در مورد این مسجد به طور کلی می توان اظهار داشت :

در شبستان زمستانی سر ستون هایی  چوبی کنده کاری شده ای وجود داشته که چندی پیش برداشته شده است .

در چوبی ورودی کنده کاری شده از قرن هشتم هجری قمری که چهار بار عبارت : 

 « هذا الباب وقف علی المسجد الجمعه فی قریه  ندوشن »  نوشته شده است .

بر بالای قاب قسمت فوقانی هر یک از دو لنگه این در تسمه ای از آهن کوبیده اند که بر آن به خط نسخ این عبارت را کنده اند : 

« فقد وقف وحبس ( دو کلمه خوانا نیست ) من له القضا و حکومه ا لشرعیا ت  و الاوقاف 

فی قریه ندوشن  و بجبله بلده یزد علی  ( دو کلمه خوانا نیست )  الواقعة  داخل قریه المذکوره  فی سادس عشر شهر شعبان سنة ثلاث و ثلاثین و سبعمائه ، عمل ( نام خوانده نشد ) حداد . »

این مسجد در چوبی کنده کاری دیگری نیز دارد که در کوچه واقع شده است و بر تسمه آهنی نصب شده در قسمت فوقانی دو لنگه در این عبارت را کنده اند :

« …. ( کلماتی افتاده و شکسته شده است ) المراعین من الاوقاف و حکومه الشرعیات علی المسجد الجامع بقریه ندوشن عاش ( کلمه ای افتاده و شکسته شده است ) عمل محمد بن علی . »  در داخل شبستان زمستانی چهار ستون سنگی به بلندی دو متر و به ضخامت شصت سانتیمتر نگهدارنده سقف بوده .

 کتیبه گچبری شده شبستان زمستانی و ایوان تابستانی  تاریخ دار بوده و تاریخ منقور بر آن سال 1276 است .

چهار قطعه سنگ مربوط به وقف آب و باغ  بر دیوار ورودی  مسجد  و سردر شبستان زمستانی نصب است که همگی مربوط به قرن سیزدهم است .

چند رحل چوبی در مسجد دیده شده که  بر روی  یکی از آن ها  نوشته شده است :

« عمل حیدر ندوشنی مورخ  9 ؟ ؟ . »

نفیس ترین اثر قدیمی این مسجد منبر چوبی مشبک کنده کاری شده  آن است که شرح آن داده شد .

این مسجد دارای شبستان تابستانی و زمستانی است در سبک مسجد سازی قرون میانی اسلامی بسیار معمول بوده است و در بخش تزئینات بخش قابل مقایسه عبارت است از سر ستون های کنده کاری شده چوبی ظریف شبستان زمستانی که هنگام مرمت بنا آن ها را جمع آوری کرده اند و یکی از آن ها در اداره فرهنگ و هنر یزد دیده شد که امروزه از آن اطلاعی نداریم اما به گفته ایرج افشار ، نوع این سرستون ها با ستون های مسجد  طرزجان و بنای تک سادات قابل مقایسه و شبیه است .

این بنا به شماره  2150  و در تاریخ  20  /8/1377  به ثبت رسیده است .

گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمدحسینی – فاطمه کردی

( دانشجویان دکترا باستان شناسی )

No tags for this post.