این بنا به صورت دو ایوان  رو در رو دارای سردر و هشتی بزرگ گنبد  دار ، رواق های آجری اطراف صحن ، ایوان های شمالی و جنوبی و شبستان های شرقی و غربی  است .

 در هر ایوان تزئینات کاشی کاری از کاشی های لعابدار به رنگ های فیروزه ای ، سفید ، لاجوردی ، طلائی و بنفش تیره استفاده شده است . سردر ورودی که به صورت ایوان کوچکی     دیده می شود  دارای کاشی کاری معرق و کتیبه است .  رنگ های کاشی های سردر مذکور فیروزه ای ، لاجوردی و سفید است . قوس جناغی درگاه در قاب مستطیلی قرار گرفته که با یک نوار تزئینی احاطه شده است این نوار از اسپر های تزئینی بر اساس یک طرح گلدانی منشاء گرفته است . بر فراز این نوار تزئینی بخش مرکزی یک نوار کتیبه ای با حروف سفید بر زمینه لاجوردی قرار گرفته است . در پس حروف  ، یک پیچک ممتد به رنگ فیروزه ای با گل های کوچکی به رنگ اخرائی کشیده شده است . در هر دیوار ضلع درگاه یک اسپر بزرگ کاشی معرق دیده می شود .

 در وسط این اسپر اسامی محمد و علی شش بار  تکرار شده است .  در زاویه سمت چپ نمای درگاه ، یک ستون بزرگ شش ضلعی منفرد از کاشی معرق قرار دارد که در آن یک طرح هندسی مکرر دیده می شود .

اسپر های کاشی معرق مشابهی نیز در سطوح جانبی نمای خارجی ، با اشکال هندسی در هم پیچیده اجرا شده است در سمت چپ بالای این اسپر ،  اسپری است که در طرح هزار باف با حروفی به رنگ های فیروزه ای و لاجوردی بر زمینه سفید ، اسامی الله و محمد با خط کوفی مستطیل شکل مشاهده می شود . در دا خل بنا  محراب  بسیار  زیبایی  دیده  می شود که کتیبه قرآنی دور تا دور آن نوشته شده است . در کنار محراب یک منبر بسیار زیبا که بر روی آن کاشی کاری  به رنگ های     فیروزه ای،  سفید و طلا یی با نقوش شمسه مانند  مشاهده  می شود.  البته باید متذکر شد که منبر کاملاً مرمت شده است . در دو طرف ایوان های شمالی ـ جنوبی ، شبستانی وجود دارد که در آن جا هم تزئینات کاشی کاری دیده می شود . در  حاشیه  پائینی  دیوارها به فاصله تقریبی یک متر نواری از تزئینات کاشی کاری به رنگ های فیروزه ای ، لاجوردی و خردلی  وجود دارد . بنای مذکور دارای  یک  منار  آجری  می باشد  که  به  غیر  از  تزئینات آجری در آن تزئینات دیگری دیده نمی شود .

براساس کتیبه سردر این مسجد در سال 848 ه . ق توسط محمود ابن مظفر ورزنه ای ملقب به عماد ، ساخته شده است . در انتهای این کتیبه نام خطاط ، سید محمود نقاش و نام معمار،  حیدر  بن   حسین   بنا  اصفهانی آمده است . نام استاد کاشی کار مسجد نیز علی بن صدرالدین صفار بوده است . در اسپر کاشیکاری بالای کتیبه مذکور ، عبارتی مربوط به تعمیرات بنا در سال 1099 ه . ق آمده است که متن آن به این شرح است :

« عمل محمد صادق به سعی العبد فضا یل  بن حاجی حسن بیک ورزنه . »

سر در ورودی به هشتی گنبد دار نسبتاً بزرگی منتهی می شود که ضلع شمالی آن با سطح مشبکی پوشیده شده است . پوشش گنبدی این هشتی ، از کاربندی های متقاطعی که ستاره هشت پری را تشکیل  می دهد ، درست شده است . گنبد ، روی نقاط این ستاره هشت پر قرار دارد . فیلپوش ها ادامه همین کاربندی های متقاطع است که باعث شده گنبد ، بلند و نوک تیز ساخته شود .

این  هشتی ، از طریق دهلیز هایی به صحن و شبستان های مسجد و از طریق درگاهی به ایوان شمالی ، راه دارد . صحن مسجد به صورت مربع در شمال و جنوب با ایوان و در غرب و شرق با رواق های ساده آجری محدود شده است  . ایوان اصلی بنا در ضلع جنوبی صحن واقع شده  و بزرگتر از ایوان شمالی است و بیشتر سطوح آن با کاشی معرق پوشیده شده است .

هلال داخل ایوان دارای کتیبه زوجی به خط کوفی و ثلث است که کتیبه کوفی مشتمل بر آیات قرانی  به رنگ طلائی و کتیبه  ثلث   به   رنگ  سفید   بر   زمینه   لاجوردی   نوشته   شده   

است .  یک سوم کتیبه ثلث  فرو ریخته که به نظر می رسد در دوره صفوی با کاشیکاری معقلی جاگزین شده است . در دو سوم باقی ما نده ، آیات قرانی و در انتهای آن عبارت کتبه سید محمود نقاش  دیده  می شود .   این ایوان از   طریق درگاه های ضلع جنوبی به گنبد خانه و از طریق  درگاه های شرقی و غربی به شبستان های مجاور ، راه پیدا می کند .  گنبد خانه مسجد فضایی مربعی به ابعاد 7×7 متر می باشد که با گنبد دوپوش مسقف شده است .  سطوح گنبد خانه با کاشی کاری معرق ، طاق نماها و محراب کاشی کاری   تزئین و نما سازی شده است . منطقه انتقالی زیر گنبد ، از دو طبقه طاق تشکیل می شود و سطح زیرین گنبدبا طرح ستاره هشت پر بر روی این طاق ها قرار گرفته است . محراب اصلی و کاشی کاری شده بنا ، در ضلع جنوبی واقع شده و دارای کتیبه ای به تاریخ 847 ه . ق است. ایوان شمالی بنا با پوشش نیم گنبدی مشتقر بر فیلپوش ها دارای تزءینات کاشی کاری است که به نظر می رسد در سال 1099 ه . ق جایگزین تزئینات اولیه شده باشد . هریک از شبستان های شرقی و غربی مسجد با پوشش طاقی  ، در انتها محرابی دارند . به غیر از سردر اصلی  این مسجد در اضلاع شرقی و غربی نیز ورودی های دیگری دارد . این بنا از نظر ساخت و تزیئنات شباهت بسیاری به آثار اواخر قرن هشت دارد و از سویی مناره آن نیز بی شباهت به مناره های  کاشان نیست. 

نکته جالب در ساخت این بنا زوجی بودن کتیبه آن است  و منظور این است که کتیبه به دو خط متفاوت بر روی هم قرار  می گیرد   در این بنا کتیبه زوجی به خطوط ثلث و کوفی اجرا شده است . کتیبه زوجی در برخی دیگر از بنا های تاریخی این دوره نیز وجود دارد که از میان آن ها  می توان به  امامزاده جعفر مدرسه بابا قاسم و مسجد علی اشاره کرد . گنبد این مسجد نیز دارای شباهت هایی با گنبد اشترجان است .

گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمد حسینی – دانشجوی دکترا باستان شناسی

No tags for this post.