گزارش تصویری و تحلیل فنی از مسجد جامع فرومد
مسجد فرومد از جمله مساجد دو ایوانی است و بر اساس برخی روایات تاریخی در اصل آتشکده بوده است. در اطراف حیاط مرکزی و در جهات شرق و غرب سه طاق نما با گچبری های دوره ایلخانی و نقوش گیاهی و هندسی به چشم می خورد.
در اواخر تسلط ایلخانان مغول ، قصبه فرومد و آبادی های اطراف آن دارای اهمیت زیادی بود و ایجاد نهضت سربداران ، آبادانی این قصبه را که تقریباً مرکز فعالیت آنان محسوب می شد بیش از پیش افزایش داد ، به همین جهت احتمال می رود که این مسجد در همین دوره ساخته شده باشد .
اجزا تشکیل دهنده بنا عبارتند از :
سردر ورودی ، شبستان های شرقی و غربی و دو محراب.
این مسجد در کل فاقد گنبد است و دالان ورودی آن در کنار ایوان شمالی واقع شده و ورودی بنا محسوب می شود ، تمامی دالان مذکور دارای طاق نما و تزئینات گچی است و ورودی آن با آجر تزئین شده است. داخل درگاه نیز تزئینات گچبری به چشم می خورد.
ورودی ایوان شمالی دارای آجرهای منقوش در دو طرف است و لچکی هایی با آجر منقوش به نقوش هندسی در ابعاد 30 ×30 به صورت شش ضلعی در اطراف ایوان در بخشی قاب بندی شده توسط نقوش آجری به صورت نقش برجسته دیده می شود. کلاً نقوش ایوان در سه طرح کلی تقسیم می شود. در دو طرف ایوان ورودی دو نیم ستون با آجر لوزی شکل و نقوش برجسته وجود دارد.
در دیواره های داخلی ایوان در پائین با اندود ساده گچی نما سازی شده است و در قسمت های بالا کتیبه ای نواری شکل به خط کوفی گچبری شده دیده می شود.
ایوان جنوبی مانند ایوان شمالی طراحی شده و چند طاق نما در دهانه ورودی ، نقوش آجری به صورت تقلید خط در ورودی این ایوان جلب نظر می کند. دو نیم ستون چند وجهی با آجرهای منقوش برجسته و اغلب بدون لعاب در این ایوان وجود دارد که البته چند آجر آن دارای لعاب فیروزه ای است.
در داخل ایوان گچبری هایی از انتهای دیواره و ابتدای قوس شروع می شود. کتیبه گچبری ایوان به خط ریحان بوده و پس از این کتیبه گچبری جالبی اجرا شده است که نقوش آن قدیمی است و شباهت زیادی به نقوش ساسانی دارد. در انتهای این ایوان محرابی جلب نظر می کند. شبستان شرقی تقریباً تخریب شده است و آثار تزئینات ته رنگ بر گچ در آن دیده می شود.
شبستان غربی مسجد نیز کاملاً ویران شده و در بقایای ویرانه های آن آثاری از تزئینات دیده می شود .
همانطور که اشاره کردیم این بنا دارای دو محراب است که محراب اصلی در ایوان جنوبی واقع شده است تزئینات محراب فوق بی شباهت به محراب های سلجوقی نبوده و در آن رنگهای سبز ، آبی ، نارنجی و قرمز دیده می شود. در بالای این محراب چند قطار مقرنس زیبا اجرا شده است.
محراب دوم که با نقوش ساده تر ساخته شده است در دیواره ورودی ایوان از سمت شبستان شرقی قرار دارد که در دوره های بعد روی آن پوشانده شده و در جریان حفاریهای اداره میراث فرهنگی و در جریان ایجاد سونداژ روی دیوار نمایان شده است.
کتیبه های این بنا عمدتاً پرکار بوده و در آن ها از رنگ استفاده شده است . گچبری ها از نوع مغولی بوده و با خطوط خشن پیاده شده اند . نکته جالب در این بنا در داخل ایوان جنوبی و در آخرین طاق نما ی منتهی به مقرنس ها ی بالای محراب نقوش شبیه به صورت انسان دیده می شود که مشابه آن در بالای محراب نیز وجود دارد .
در این بنا ، آجر های منقوشی در 17 طرح وجود دارد که منحصر به فرد هستند. گچبری های به کار رفته در این بنا به سه دوره اوائل اسلام ، سلجوقی و ایلخانی تقسیم می شود. در کل این مسجد در وضعیت خوبی به سر نمی برد و نیازمند توجه بیشتری است.
بر اساس نوشته کتاب بناهای تاریخی قومس نوشته عبدالرفیع حقیقت : در قصبه فرومد که در 165 کیلومتری شمال خاوری شهرستان شاهرود واقع است ، مسجدی هست که متاسفانه در اثر عدم توجه اهالی آن جا و تعمیر نکردن به مرور ، رو به خرابی نهاده و در حال حاضر فقط ستون های فرو ریخته ایوان و شبستان مخروب آن به جای مانده است .
به طوری که از آثار موجود آن استنباط می شود ، مسجد مذکور یکی از مساجد بسیار مهم و از نظر معماری دارای اهمیت به خصوصی بوده است . تاریخ بنای مسجد جامع فرومد مربوط به قرن هفتم هجری است .
در اواخر تسلط ایلخانان مغول ، قصبه فرومد و آبادی های اطراف آن دارای اهمیت زیادی بود و ایجاد نهضت سربداران ، آبادانی این قصبه را که تقریباً مرکز فعالیت آنان محسوب می شد بیش از پیش افزایش داد ، به همین جهت احتمال می رود که این مسجد در همین دوره ساخته شده باشد .
متاسفانه نوشته و کتیبه ای که تاریخ دقیق بنای مسجد را بتوان از روی آن تعیین کرد موجود نیست ، با اینکه مسجد جامع فرومد به کلی خراب شده است ولی از آثار مخروبه آن نیز می توان پی به اهمیت بنای آن برد . این بنا به شماره 345 و در تاریخ 20/3/1321 به ثبت رسیده است .
گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمد حسینی – فاطمه کردی
No tags for this post.
