نجات جنگلها با کمک اعمال قانون و ناوگانهای اطفای حریق
چرایی این مساله و اطلاع از راهکار موثر برای مهار و پیشگیری از ایجاد این نوع حوادث باعث شد تا گفتگویی با دکتر حسین آخانی، استاد دانشکده زیست شناسی دانشگاه تهران انجام دهیم.
علت اصلی آتش سوزی جنگلها و مراتع در ایران کدام است؟
عامل اصلی آتش سوزیهای مناطق جنگلی و مرتعی 100 درصد توسط انسانها رخ میدهد. ما تقریبا آتش سوزی طبیعی در ایران نداریم. روی این حساب آتش سوزیها در ایران به دو گروه عمدی و سهوی تقسیم بندی میشوند؛ معمولا آتش سوزیهای عمدی به علت تصاحب زمین یا فراهم کردن شرایطی برای ورود دامها به جنگلها از سوی عدهای خاص صورت میگیرد. آتشسوزیهای سهوی نیز به علت احتیاط نکردن مسافران و مردمان محلی در خاموش کردن آتش و ترک کردن آن محل و همچنین آشنا نبودن این مردمان با خطرهای احتمالی این مساله پیش میآید. گاهی اوقات مسافران با پرتاب ته سیگارشان به پوشش گیاهی مناطق خشک، باعث گسترش آتش سوزی میشوند. در این بین گرمایش زمین نیز باعث تشدید گسترش آتشسوزی میشود. معمولا آتش سوزیهای سهوی و عمدی در فصل گرما و به ویژه در فصل پاییز که پوشش گیاهی خشک است رخ میدهد به طوری که کنترل گسترش آتش از دست انسان خارج م شود. متاسفانه طی چند سال اخیر میزان آتش سوزیهای جنگلها و مراتع ما افزایش پیدا کرده است. چندی پیش من به پارک پردیسان رفته بودم. درست در کنار ساختمان مرکزی حفاظت از محیط زیست، پوشش گیاهی منطقه کاملا آتش گرفته و سوخته بود. جای بسی تاسفی است که حتی در کنار ساختمان حفاطت از محیط زیست نیز آتش سوزی رخ میدهد. این حادثه زنگ خطر بزرگی محسوب میشود تا مسوولان هرچه زودتر نسبت به رفع این مشکل اقدامهای لازم را انجام بدهند.
آیا اصولا پس از رخ دادن آتش سوزی در یک منطقه جنگلی یا مرتعی، کار تحقیقاتی پیرامون علت چرایی این مساله انجام میشود؟ کمیتهای در این خصوص شکل میگیرد؟
بزرگترین نقص ما در مسایل بحرانی کشور این است که معمولا تلاش میکنیم صورت مساله را پاک بکنیم و متاسفانه آن گونه که باید و شاید از دانش روز برای پیدا کردن ریشههای علت آتش سوزی یا ارتکاب جرمهای صورت گرفته شده در کشورمان استفاده نمیکنیم ، در صورتی که پیدا کردن منشا این آتش سوزیها چندان هم سخت نیست. در بسیاری از موارد ریشه آتشسوزیها مناطق جنگلی در کم کاری شکارچیان و مسافران در خاموش کردن آتش باید جستوجو کرد. هیچ وقت در این خصوص تحقیقی علمی انجام نمیدهند.
راهکار اصلی کدام است؟
به نظر میآید ما در این زمینه دارای نقص قانون هستیم. باید در ایران دستگاههایی متولی این وجود داشته باشد که اختصاصا در این زمینه آموزش دیده و اقتدار لازم از نظر امنیتی و قضایی را داشته باشند تا خطاکاران عامل آتش سوزی را شناسایی و به دست قانون بسپارند. هم اکنون قانونهای ما آنطور که باید و شاید برای عاملان آتش سوزی مجازاتی را تعیین نمیکنند. به تصور من کسانی که باعث آتش سوزی مناطق طبیعی میشوند مانند تروریستها عمل میکنند زیرا باعث تحمیل خسارتهای مالی بسیار سنگین و گاهی مواقع خسارتهای جانی میشوند بنابراین قانون کشور باید به گونهای اصلاح شود که اولا بازدارنده باشد و افرادی که سهوی و عمدی مرتکب خطا میشوند بدانند که قانون با آنها برخورد سنگین خواهد کرد. دوم اینکه ضمانت اجرایی داشته باشد مثلا قدرت کافی به دستگاههای نظارتی مانند سازمان محیط زیست، نیروی انتظامی، سازمان جنگلها و مراتع در این زمینه داده شده و دادگاههای تخصصی پیرامون این مساله ایجاد شود تا افراد بدانند اگر قصد دارند در مکانی آتش ایجاد کنند باید هزینه سنگینی را متحمل شوند. سالانه آتش سوزی زیادی در جنوب غرب آمریکا رخ میدهد و مناطق بسیار وسیعی آتش میگیرند به همین دلیل در آمریکا قوانین خیلی محکمی در این خصوص اجرا شده است حتی سیگار کشیدن در مناطق طبیعی کالیفرنیا برابر با هزار دلار جریمه است چه برسد به کباب درست کردن و آتش سوزی. نکته بعدی که باید به آن توجه بشود بحث آموزش است. متاسفانه هنوز در کشور ما، فرهنگ غلط تاریخی از گذشتگانمان به جای مانده و آتش از قداست خاصی برخوردار است به طوری که هنوز هم در چهارشنبه سوری به آن توجه زیادی میکنیم. این آتش بازیها از نسل گذشته به امروز اصلاح نشده است. اصلاح این فرهنگ غلط و آگاهی بیشتر مردم در این زمینه نیاز به آموزش افراد در مهد کودکها، مدرسهها، دانشگاهها، پادگانها، خطبه ای نماز جمعه و … دارد. نداشتن ناوگان اطفای حریق در مناطق طبیعی کشور از دیگر خلاهایی است که امروزه در کشورمان پیرامون این مساله وجود دارد. ما متاسفانه هم اکنون ناوگان اطفای حریق به خصوص ناوگان هوایی مناسب در مناطق طبیعی کشورمان نداریم تا هنگام روی دادن آتش سوزی افراد آموزش دیده بتوانند با امکانات و تجهیزات لازم وارد منطقه شوند و آتش را مهار کنند. اگرچه کنترل آتش سوزی در مناطق کوهستانی به مراتب سختتر و نیاز به بودجه لازم، امکانات و آموزش کافی دارد.
بزرگترین نقص ما در مسایل بحرانی کشور این است که معمولا تلاش میکنیم صورت مساله را پاک بکنیم و متاسفانه آن گونه که باید و شاید از دانش روز برای پیدا کردن ریشههای علت آتش سوزی یا ارتکاب جرمهای صورت گرفته شده در کشورمان استفاده نمیکنیم ، در صورتی که پیدا کردن منشا این آتش سوزیها چندان هم سخت نیست.
اگر آتش سوزی به موقع مهار نشود چه پیامدهایی رخ خواهد داد؟ چقدر آسیب و خسارت وارد میشود؟
بنابر نوع اکوسیستمی که آتش سوزی رخ میدهد، خسارتها متفاوت است. ما نمیتوانیم به طور کلی بگوییم آتش سوزی چقدر میتواند آسیب برساند. در بعضی از مناطق جنگلی مانند جنگلهای اورس اگر آتش مهار نشود، میتواند گسترش پیدا کند؛ درختان اورس دارای رزین هستند. رزینها خیلی مستعد آتش سوزی هستند به همین دلیل تنه این درختها مانند بنزین میماند بنابراین هنگام نفوذ آتش کل درخت به خصوص تنه و حتی ریشه آن میتواند بسوزد. معمولا رشد این درختان خیلی کند است بنابراین اگر آتش سوزی رخ دهد صد سال طول می کشد تا درختی دیگر جایگزین آن شود. در بسیاری از مواقع این آتشسوزیها میتواند به مناطق شهری، تاسیسات، کارخانهها نیز گسترش پیدا کند. همچنین بنابر یک عادت غلط قدیمی کشاورزان پس از برداشت گندم، قسمت بالای آن را عمدا آتش می زنند. این کار ضمن ایجاد آلودگی محیط زیستی و تولید گازهای گلخانهای و دی اکسید کربن، میتواند بسیار خطرناک باشد زیرا عمده گندم زارها در کنار جنگلها و مراتع قرار دارند و آتش میتواند به مناطق دیگر سرایت پیدا کند.
گفتگو: فرزانه صدقی
No tags for this post.