ایران با احداث رصد خانه ملی به قطب علمی نجوم منطقه تبدیل می شود

سینا پرس: اینک سال ها از آن ماجرا می گذرد. بار دیگر ایران قصد ساخت رصد خانه ای بزرگ دارد. رصد خانه ای که ایران را تبدیل به بزرگترین قطب نجومی می کند.حضوردکتر رضا منصوری، فیزیکدان ایرانی و استاد دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف در غرفه خبرگزاری سینا در بیستمین نمایشگاه مطبوعات و خبرگزاری ها بهانه ای شد تا بار دیگر با مجری طرح رصدخانه ملی ایران درباره وضعیت این طرح کلان ملی به گفتگو بنشینیم.

فکر ساخت چنین رصد خانه‌ای چه زمانی بین فیزیکدان قوت گرفت؟

طرح احداث رصد خانه ملی مربوط به امروز و دیروز نیست. 100 سال پیش در دوران ناصری، محمود خان قمی بسیار تلاش کرد ناصرالدین شاه را متقاعد کند تا رصد خانه ملی در ایران احداث شود اما تلاش های او بی فایده بود. زمانی که اصرارهای محمود خان قمی زیاد شد، ناصر الدین شاه، آب پاکی را روی دست او و دیگران ریخت و گفت ما برای هوا پول نداریم. با این کلام خیال همگان از بابت این قضیه راحت شد اما در سال 1352-1353 با برگزاری یکی از کنفرانس‌های فیزیک ایران دوباره جرقه راه‌اندازی چنین رصد خانه ای در ذهن جامعه نجوم‌داران ایران زده شد؛ فعالیت جامعه نجوم آن زمان به وسعت اکنون نبود در نتیجه این طرح فقط مطرح شد. در دهه 60  تصمیم گرفته شد، حرکتی در این زمینه ایجاد و ایران صاحب یک رصد خانه بزرگ شود. یکی از خیران در آن زمان قصد کرد تا چنین رصد خانه ای را در کرمان دایر کند اما متاسفانه به دلیل پاره ای مشکلات با دانشگاه کرمان این امر محقق نشد. در نهایت در دهه70 (1378) این طرح در شورای پژوهش‌های علمی کشور مطرح شد. با طرح این موضوع در شورای پژوهش‌های علمی کشور قرار بر این شد تا این طرح به عنوان یکی از طرح‌های کلان ملی در اولویت‌های کشور قرار بگیرد.

 متاسفانه در سال 1379-1380با تعطیلی این شورا، اجرای طرح رصد خانه ملی مسکوت ماند اما سال 1382-1383 دولت طرح رصد خانه ملی ایران را تصویب کرد؛ تصویب این طرح، بزرگترین اتفاقی بود که در دنیای مدرن ایران طی 100 سال گذشته اتفاق افتاد. سال1384نیز با تغییر دولت این طرح کما بیش متوقف شد و تنها بودجه ای اندک برای انجام کارهای مکان یابی کتابخانه ای این طرح ازردیف بودجه سازمان مدیریت وقت تعلق گرفت. وزارت علوم در نیمه سال 1384 در اجرای این طرح مردد بود تا نهایتا در سال 1385 تصمیم گرفتند این طرح را پژوهشگاه دانش‌های بنیادی پیگیری کند.

عملا تا سال 1387 هیچ بودجه ای به این طرح تعلق نگرفت. نهایتا سال 1388 بنابر توصیه رهبری به دولت، نخستین اعتبار قابل توجه ای برای مکان یابی کارهای مطالعاتی( یافتن بهترین محل در ایران برای رصد خانه اپتیکی) اختصاص یافت. با مطالعات انجام شده 2 نقطه در ایران بهترین قله نجومی ایران معرفی شدند؛ قله دینوا و قله گرگش بهترین مکان‌های نجومی ایران معرفی شدند. قرار است اولین تلسکوپ ملی ایران در قله گرگش راه اندازی شود. اسفند سال 1392 هم بودجه اندکی به این طرح تعلق گرفت.

برای اجرای کامل این طرح چقدر اعتبار نیاز دارید؟

ما برای اجرا و پایان رساندن این طرح نیاز به 93 میلیارد تومان داریم.

پیش‌بینی می‌کنید چنانچه این میزان اعتبار تعلق بگیرید، طی چه مدتی نخستین رصد خانه ملی ایران راه اندازی شود؟

ما برآورد کرده‌ایم چنانچه به طور میانگین سالی 20 تا25 میلیارد تومان برای اجرای این طرح به ما تعلق بگیرد تا 4 سال آینده نخستین تلسکوپ ملی ایران را راه اندازی کنیم.

تحقق این امر زودتر از این زمان امکان پذیر نیست؟

تحقق چنین امری زمان بر است. ساخت قطعات این تلسکوپ پیچیده است و نیاز به صرف زمان زیادی دارد. فقط سفارش ساخت و نصب آیینه آن حداقل 4-5 سال زمان می‌برد. فناوری ساخت این آیینه تنها در انحصار دو کشور آلمان و آمریکا است. روسیه و چند کشور دیگر نیز صاحب این فناوری هستند اما کیفیت محصولات آنها با نمونه آلمانی برابری نمی کند.ما به کشور آلمان ساخت این آیینه را سفارش داده ایم.هم اکنون کار ساخت آیینه به اتمام رسیده و آماده تحویل است. اگر چنانچه مشکلات مالی این قضیه برطرف شود این آیینه‌ها را تحویل خواهیم گرفت. این تنها یک قسمت از کار ماست. ما باید پس از تحویل، این آیینه‌ها را روی زمین یا سوله‌ای پیاده کنیم و پس از آن روی تلسکوپ که معادل یک ساختمان چند طبقه است سوار کنیم. این تلسکوپ بیش از 60  تن وزن دارد. ما باید ابتدا این تلسکوپ را با جزییات کامل روی زمین آزمایش کنیم، پس از اخذ نتایج مثبت، قطعات را بار دیگر جدا کرده و در قله سوار کنیم زیرا ایراد مکانیکی در کنترل و ایراد الکترونیکی در اپتیک را پس از نصب نمی‌توانیم پیدا کنیم .انجام این آزمایش حداقل یک سال زمان می‌برد بنابراین با چنین حجم کاری اجرای این طرح در طول 4 سال کاری بسیار فشرده است. ما امکان پایان دادن این طرح در طول 4 سال را داریم به شرط اینکه اعتبار مورد نیاز آن به دست‌مان برسد. تاکنون فقط 19 درصد بودجه برای اجرای چنین طرحی به ما تعلق گرفته است. امسال بودجه ای برای اجرای این طرح به ما تعلق نگرفته است. در صحبتی که با معاون علمی ریاست جمهوری داشتم به ایشان اعلام کردم که اگر قرار است با همین وضع و منوال این طرح پیش برود تا 50 سال آینده هم رصد خانه راه اندازی نخواهد شد. اما اگر دولت و سازمان مدیریت این مسایل را حل کنند 4 سال پس از تعلق گرفتن اعتبار جدی، نور‌گیری تلسکوپ آغاز خواهد شد.

چنانچهرصد خانه ملی احداث شود چه باری از مشکلات کشور را برطرف خواهد کرد؟

با احداث رصد خانه ملی نان و آب مردم زیاد نمی‌شود اما یک جهش بزرگ علمی در ایران به وجود خواهد آمد و ایران را به قطب علمی نجوم در منطقه تبدیل خواهد کرد. اگر این اتفاق باعث شود که تحول عظیمی در تکنولوژی ایران به وجود آید و علاقه علمی جوانان ما نسبت به علم و دانش بیشتر شود، پس ارزش ساختن را دارد. ارزش افزوده این طرح به مراتب بیش از 100 میلیارد تومانی است که برای ساخت این تلسکوپ هزینه می‌کنیم.    

ما در گذشته منجم‌های بسیار نامی در علم نجوم داشتیم، اگر این رصد خانه راه اندازی شود، جایگاه پیشین خودمان در دنیا را پیدا خواهیم کرد؟

بله ما در دهه 7و8 هجری قمری بزرگترین رصد خانه دنیا را داشتیم. در دوران حکومت هولاکوخان مغول، خواجه نصرالدین رصد خانه ای با بیش از 100 منجم ساخت.

 دانشمندان زیادی از اروپا و چین برای آموزش به ایران می‌آمدند و پس از آموزش‌های لازم به کشور خود می‌رفتند و رصد خانه دایر می‌کردند. واقعا حیف است که ما با چنین پیشینه تاریخی اینقدر عقب باشیم.  اکنون به غیر از کشورهای اروپایی و آمریکا کشورهای آسیایی مانند چین و ژاپن و هندوستان وضعشان در این خصوص نسبت به ما بهتر است.

هندوستان همزمان با ما این آیینه‌ها را خریداری و تحویل گرفته است. ما هنوز مشکل کمبود بودجه داریم. هیچ کشوری در منطقه قابل قیاس با ما در این زمینه نیست. منجمان سراسر دنیا روز شماری می‌کنند تا مراحل ساخت این تلسکوپ به پایان برسد تا از این نقطه ستارگان را رصد کنند. اگر این رصد خانه راه اندازی شود، شهر کاشان و قمصر به عنوان قطب نجوم منطقه اعلام خواهد شد. ما در حال حاضر به جایگاهی رسیدیم که به غیر از ساخت شیشه خام، می‌توانیم 90 درصد قطعات را در کشور بسازیم. ما هم اکنون دانش فنی طراحی اپتیک، مکانیک، کنترل و … را کسب کرده‌ایم و به زودی می‌توانیم در این زمینه به خودکفایی برسیم؛ ما برای تحقق این منظور شرکت دانش بنیانی تاسیس و از شرکت‌های داخلی مختلفی برای ساخت قطعات این تلسکوپ استفاده کرده‌ایم. ما سال گذشته موفق شدیم اولین قطعه( یاتاقان هیدرو استاتیک) را برای نمونه بسازیم. این قطعه بسیار حساس است.ما نتوانستیم این قطعه را از اروپا تهیه کنیم به همین دلیل خودمان اقدام به ساختش کردیم. نتایج عملکرد این قطعه در آزمایش‌های اولیه بسیارخوب بود و به درستی کار می‌کرد. موفقیت در ساخت چنین قطعه‌ای نشان از توانایی محققان ایرانی در این زمینه دارد.

پس کیفیت این محصول با نمونه‌های مشابه خارجی کاملا برابری می‌کند؟

بله ما ادعا می‌کنیم این محصول نه تنها با نمونه‌های مشابه خارجی برابری می‌کند بلکه کیفیتی به مراتب بیشتر از آنها را هم دارد.

در حال حاضر تنها مشکل اجرای این طرح ، مساله تامین نشدن اعتبار مورد نظر است؟

خیر. تنها مشکل ما مساله تامین اعتبار نیست. مشکل اصلی ما تفاهم با سازمان مدیریت است. هم‌اکنون با این سازمان در حال مذاکره هستیم. متولیان این سازمان درک درستی از این طرح ندارند و دنبال این سوال هستند که راه اندازی چنین رصد خانه‌ای چه دردی از مردم دوا می‌کند. از دید من اگر دولت به این مساله توجه جدی کند، تمام مشکلات ما حل خواهد شد.

No tags for this post.