«مبانی علوم انسانی اسلامی» یک ابرنظریه است

رفیعی آتانی در ابتدای این نشست گفت: مبانی علوم انسانی اسلامی باید به طور جدی در تصمیم گیری ها و سیاست گذاری های آموزشی و پژوهشی و در جامعه مورد استفاده قرار بگیرد. قطعاً رویکرد دینی به این علوم ما را در تربیت اسلامی، و عملی سازی احکام دینی کمک می رساند. در جامعه شناسی، روانشناسی و اقتصاد و تربیت و اخلاق اسلامی باید دستاوردهایمان از آزمون عملی در این زمینه ها را مستدل بیان کنیم. از منظر فلسفه اسلامی علم با عالم متحد است. وقتی دانشی پیدا می کنید فرایند آن به جان آدمی تبدیل می شود. واقعیت این است که ما به عنوان مسلمان چطور مجوز به خود می دهیم که از علومی که به تعبیر مقام معظم رهبری مبانی الحادی در آن نهفته است استفاده کنیم و انتظار داریم دانشجویان ما آنها را بخوانند و روحشان آلوده نشود؟ این یعنی از غذایی که برای روحشان مضر است تغذیه کنند.

وی افزود: مبانی علوم انسانی غربی دارای مشکلات بنیادی است و هویت جوانان ما را عوض می کند. چطور می توانیم با مطالعه این علوم ایمان و باورهای دینی جوانانمان را تقویت کنیم؟ با خواندن این علوم در دانشگاه ها دانشجویان کم کم رو به استحاله رفته و به تدریج که تحصیلاتش به پایان و تکمیل می رسد بنیادهای دینی شان تحلیل می رود. باید این علوم انسانی غربی را عوض کنیم. این کار را هم باز بر اساس معارف دینی انجام می دهیم. عمل ما هویت ما را می سازد. تعبیر علامه طباطبایی این است که هویت آدمها را عمل آنها می سازد. نباید اعمالی که هویت ما را می سازند مبانی غیر دینی و بی ایمانی باشند. بنابراین دانشجو و جامعه را نباید در اختیار  علومی قرار دهیم که بر اساس مبانی علوم اسلامی بنا نشده اند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت تصریح کرد: اگر اجازه دهیم دانشی که غربی و الحادی است جامعه ما را بسازد و هویت ما از یک دانش ترجمه شده و برگرفته شده از غرب شکل بگیرد؛ هویت زندگی اجتماعی ما استحاله خواهد شد. از منظر سیاسی می گویند قدرت، محصول دانش است. زیر هر گزاره علمی یک گزاره سیاسی خوابیده است. منظور از قدرت این است که امکان تغییر اراده ها وجود دارد؛ بنابراین ما الان قدرت نرم سربازان اندیشه در نظام اسلامی هستیم که در حال مقابله با تسخیر قدرت نرم غرب هستیم. این قدرت نرم شاید به صورت نامحسوسی از قدرت نظامی احساس شود اما اگر قدرت اسلام بخواهد با قدرت غرب مقابله کند خود به خود باید دانش و علممان را بالا ببریم و بر اساس مبانی ای که اسلامی است بنا نهیم.

آتانی ادامه داد: برای علوم انسانی اسلامی فرصت عمل کردن می خواهیم علاوه بر اینکه می خواهیم زمینه سازی فرهنگی در کشور کنیم. این نهال در کشور ما در حال رشد است. اگر جامعه و سیاست و اقتصاد به ما فرصت عمل بدهند این علوم اسلامی انسانی رشد پیدا خواهند کرد. در غیر اینصورت این مبانی رشد نخواهند کرد. ضمن اینکه فاصله ما با علوم اسلامی انسانی بیشتر و بیشتر خواهد شد.

وی افزود: ما نمی توانیم بر روی آرمانها و آرمها و پرچم تکیه کنیم ولی روی محتوا تکیه نکنیم. در برنامه های تلویزیونی هم در زندگی فردی وقتی می بینیم استاد یا مشاوری از روی علوم دینی مشاوره می دهد برای ما دلچسب تر از مشاوره هایی است که روانشناسان محض می دهند. ما می گوییم اینگونه روانشناسی در قلمرو تعلیم و تربیت اسلامی باید گسترش یابد. این کار به یک نهادسازی و فرهنگسازی احتیاج دارد. تا بتوانیم از فرصت عملکردهای دینی در علوم اسلامی انسانی بهره مند شویم. در اوایل قدم گذاشتن به وادی تحول در علوم انسانی هستیم بلکه از اوایل هم عبورکرده ایم اما انتظار اعلا را نداریم. عقیده مان این است که این گامهای اولیه به ثمر خواهد نشست و در یکسری از مبانی به عمل خواهیم رسید. امیدواریم در گامهای بعدی نظریه پردازی های جدیدتری صورت بگیرد.

در ادامه این نشست، حجت الاسلام احمد حسین شریفی هم گفت: اسلامی کردن علوم دغدغه ای بوده که از گذشته در میان اندیشمندان ایرانی و شیعه و سنی وجود داشته است. شاید سید جمال الدین اسدآبادی اولین کسی بود که در این زمینه اظهار نظر کرد. اقبال لاهوری هم خواستار اسلامی سازی علوم جدید بوده است. این بیت  از اوست که بهتر آن است مسلمانش کنیم /کشته شمشیر اسلامش کنیم.

وی افزود: بنده هم ازحاصل زحمات اندیشمندان گذشته که در این زمینه قلمفرسایی کرده اند استفاده و بهره برده ام. ما در فلسفه علم اسلامی حرفهای جدی داریم و می توانیم به مراکز علمی دنیا حقانیت مان را به کرسی بنشانیم و با آنها مناظره کنیم. اما در عمل و عملی سازی نظریات در رشته هایی مثل جامعه شناسی و روانشناسی و اقتصاد و سیاست کمتر کار کرده ایم. این کتاب، مسئله محور است. خواستم کار جدیدی کنم. از ارکان و هویت یک علم که بحث می شود، روش و هدف و غایت و موضوع و مبانی و نقش ارزشها و ایدئولوژی ها در آن علم است. بر اساس اینها علوم اسلامی چه مبنا و ویژگی هایی دارد؟ این مسائل را موضوع شناسی کردم و گفتم که موضوع تحقیق در علوم انسانی چیست. موضوع آن توصیف و تبیین و پیش بینی کنش های انسانی است. این تعاریف در کتابهای علوم انسانی شفاف بیان نشده است. ما آمدیم در ۸و۹ مولفه اقتضائات روش شناسی و غایت شناسی مبانی علوم انسانی اسلامی را بیان کردیم. گفتیم اگر روش تحقیق را صرفاً به روش تجربی منحصر کنیم آیا به حقیقت خواهیم رسید یا از منابع معرفتی دیگر باید استفاده کنیم؟ جز با استدلال در روشهای علوم انسانی اسلامی نمی توانیم به حقیقت دست یابیم.

شریفی ادامه داد: در بخش دیگر کتاب مبانی فلسفی علوم انسانی اسلامی را در مقایسه با علوم انسانی غیر اسلامی به طورشفاف بیان کردیم. به عنوان مثال گفتیم علوم انسانی غیر اسلامی انسان را یک موجود تک بعدی و جسمانی می داند که توجه به اصالت روح ندارد. مانند ماتریالیست ها و مارکسیست ها و پوزیتیویستها، اما در اسلام توجه به اصالت روح می شود و این تفاوت علوم انسانی غربی و اسلامی است. در علوم انسانی غیر اسلامی فرد نمی تواند حقیقت انسان را تبیین نماید و مخالف کسانی هستند که می گویند حقیقت انسان روح اوست. در عرصه ارزشها هم علوم انسانی غیر اسلامی معتقد بر لذت گرایی فردی و سودگرایی جمعی است ولی در علوم انسانی اسلامی ارزشها مبتنی بر قُرب الهی. خدایی شدن انسان است. این دو علم دو نوع مدیریت و دو نوع سیاست است. در بخش آخر کتاب هم به کسانی که در داخل با اسلامی کردن علوم انسانی غربی مخالفت دارند پرداختم و گفتم این کار نه تنها ممکن بلکه ضروری و بلکه اخلاقی ترین کار از نظر علمی است. کسی که می خواهد به حقیقت دست یابد باید با استفاده از منابع وحیانی و عقلانی و اسلامی به حقیقت دست یابد.

در ادامه حجت الاسلام رضا غلامی گفت: زحمتی که حجت الاسلام شریفی در این کتاب کشیده اند یک تبیین جامع، منسجم و متقن از اَبَر نظریه علوم انسانی اسلامی است و این کتاب یک نظریه کلان و ابر نظریه است. البته در دلش ده ها نظریه کوچک وجود دارد. این کتاب بسیاری از ابهامات و سوالاتی که امروز در مورد اصل علوم انسانی اسلامی وجود دارد را پاسخ می دهد. این کتاب می تواند به کسانی که دچار سوء تفاهم در این مورد هستند در رفع این سوء تفاهم کمک زیادی بکند. کتاب ادعا نمی کند که حرف آخر را در این زمینه زده است بلکه می تواند کاملتر و جامعتر شود. خود ایشان از نقدهایی که به این کتاب وارد است به ویژه از نقدهای عالمانه و دقیق استقبال می کند. مرکز ما هم از همین جا اعلام می کند که با همه کسانی که آماده مناظره در این خصوص هستند، آماده برگزاری جلسات مناظره هستیم. این کتاب بسیار به ما کمک می کند که دانش و قضاوتمان را از علوم انسانی اسلامی دقیقتر کنیم. باید برای تک تک رشته های علوم انسانی چنین کاری بکنیم و چنین کتابهایی بنویسیم. در فقه و اصول در تربیت اسلامی، در اقتصاد در جامعه شناسی و در روانشناسی و سیاست و … . در تمام رشته ها باید چنین کاری صورت بگیرد. اگر چه این کار دشوار است.

غلامی بیان داشت: ما آماده ایم از تمام کسانی که در این زمینه قلمفرسایی می کنند از آنها پشتیبانی و حمایت کنیم. اینکه ما می خواهیم توسط قدرت دولتی یکسری مسائل را به اساتید و دانشجویان تحمیل کنیم. این حرف به ما نمی چسبد بلکه می خواهیم علوم انسانی اسلامی در محیطی کاملا آزاد ارائه شود و رشد کند. در این سالهایی که کنگره علوم انسانی اسلامی تشکیل شده ما از آزاد اندیشی و نقد طفره نرفته ایم و چنین قصدی هم نداریم. الان شاهد آن هستیم که روز به روز به علاقمندان اسلامی کردن علوم انسانی افزوده شده و تعداد اساتیدی که در این زمینه مقاله دارند افزایش پیدا کرده است. باید هر کسی گه گره و مسئله ذهنی در این زمینه دارد با این ابر نظریه به مناظره بنشینند. ما می توانیم توانمندی علوم انسانی اسلامی و ضعف های جدی علوم انسانی سکولار را آشکار کنیم. ما می توانیم نقدهایی که بر علوم انسانی سکولار وارد است بیان کنیم و دستاوردی که این علوم برای غرب و ما داشته است را توضیح دهیم.

رئیس شورای سیاستگذاری کنگره علوم انسانی اسلامی در آخر گفت: این کتاب را به رئیس جمهور محترم اهدا کردیم تا نظر خود را درباره آن به ما و نویسنده بیان کنند و نه اینکه ایشان را در طرح این مسائل ناشی بدانیم و جسارتی به ایشان کرده باشیم. اما معتقدیم با خواندن این کتاب آقای روحانی می توانند در مورد اصلاح علوم انسانی غیر اسلامی بهتر صحبت کنند و قضاوت های بهتری در این زمینه داشته باشند. مطمئن هستیم اگر صاحب نظران در مورد علوم انسانی اسلامی به خدمت رئیس محترم جمهور برسند ایشان می توانند تبیینی بهتر از این علوم داشته باشند.