گزارش تصویری و تحلیل فنی از مسجد جامع فرومد

مسجد فرومد از مساجد دو ایوانی است و بنا بر روایات  در اصل آتشکده بوده است . در اطراف حیاط   مرکزی و در جهات شرق و غرب  سه طاق نما با گچبری های  دوره ایلخانی و نقوش گیاهی و هندسی به چشم می خورد . اجزا تشکیل دهنده بنا در کل عبارتند از :

سردر ورودی ، شبستان های شرقی و غربی  و دو محراب .                                              

این مسجد در کل فاقد گنبد است و  دالان ورودی در کنار  ایوان شمالی  واقع شده  و ورودی بنا محسوب می شود ، تمامی دالان مذکور دارای  طاق نما و تزئینات  گچی است   و ورودی آن با آجر تزئین شده است . داخل درگاه نیز تزئینات گچبری به چشم می خورد .

ورودی  ایوان شمالی  دارای آجرهای منقوش در دو طرف  است  و لچکی هایی با آجر منقوش  به نقوش هندسی   در ابعاد 30 ×30  به صورت شش ضلعی  در اطراف ایوان   در بخشی قاب بندی شده توسط نقوش آجری  به صورت نقش برجسته دیده می شود . کلاً نقوش ایوان  در سه طرح کلی تقسیم می شود . در دو طرف ایوان ورودی دو نیم ستون با آجر لوزی شکل  و نقوش برجسته  وجود دارد .                            

 در دیواره های داخلی ایوان  در پائین با اندود ساده گچی نما سازی شده است و  در قسمت های بالا  کتیبه ای نواری شکل به خط کوفی  گچبری شده دیده می شود .

ایوان جنوبی مانند ایوان شمالی طراحی شده و  چند طاق نما در  دهانه ورودی ، نقوش آجری به  صورت تقلید خط  در ورودی این ایوان جلب نظر می کند . دو نیم ستون  چند وجهی با آجرهای  منقوش برجسته  و اغلب بدون  لعاب  در   این ایوان وجود دارد که البته چند آجر آن  دارای لعاب فیروزه ای است .

در داخل ایوان  گچبری هایی  از انتهای دیواره و ابتدای قوس  شروع  می شود . کتیبه گچبری ایوان  به خط ریحان بوده  و پس از این کتیبه گچبری جالبی اجرا شده است که نقوش آن قدیمی است  و شباهت زیادی به نقوش ساسانی دارد . در انتهای این ایوان محرابی جلب نظر می کند . شبستان شرقی تقریباً تخریب شده است و آثار تزئینات ته رنگ  بر گچ در آن دیده می شود . 

شبستان غربی مسجد نیز کاملاً ویران شده و  در بقایای ویرانه های آن  آثاری از تزئینات دیده می شود .                  

 همانطور که اشاره کردیم این بنا دارای دو محراب است که  محراب اصلی در ایوان جنوبی واقع شده است  تزئینات محراب فوق بی شباهت  به محراب های سلجوقی نبوده و در آن رنگهای    سبز ، آبی ، نارنجی و قرمز  دیده می شود . در بالای این محراب چند قطار مقرنس زیبا اجرا شده است .

محراب دوم که با نقوش ساده تر ساخته شده است  در دیواره ورودی ایوان  از سمت شبستان شرقی قرار دارد که در دوره های بعد روی آن پوشانده شده  و در جریان حفاریهای اداره میراث فرهنگی و در جریان ایجاد سونداژ بر روی دیوار  نمایان شده است .

 کتیبه های بنا عمدتاً پرکار بوده و  در آن ها از رنگ استفاده شده است . گچبری ها از نوع مغولی بوده  و با خطوط خشن پیاده شده اند  . نکته جالب در این بنا  در داخل ایوان جنوبی  و در آخرین  طاق نما ی منتهی به  مقرنس ها ی بالای محراب  نقوش شبیه  به صورت انسان  دیده می شود  که مشابه آن در بالای محراب نیز  وجود دارد .

 در این بنا ، آجر های  منقوشی  در 17  طرح وجود دارد  که منحصر به فرد هستند .   گچبری های به کار رفته در این بنا به سه دوره اوائل اسلام ، سلجوقی و ایلخانی  تقسیم می شود . در کل این مسجد در وضعیت خوبی به سر نمی برد و نیازمند توجه بیشتری  است .

بر اساس نوشته کتاب بناهای تاریخی قومس نوشته عبدالرفیع حقیقت  : در قصبه فرومد که در 165 کیلومتری شمال خاوری شهرستان شاهرود واقع است ، مسجدی هست که متاسفانه در اثر عدم توجه اهالی آن جا و تعمیر نکردن به مرور ، رو به خرابی نهاده و در حال حاضر فقط ستون های فرو ریخته ایوان و شبستان مخروب آن به جای مانده است .

به طوری که از آثار موجود آن استنباط می شود  ، مسجد مذکور یکی از مساجد بسیار مهم و از نظر معماری دارای اهمیت به خصوصی بوده است . تاریخ بنای مسجد جامع فرومد مربوط به قرن هفتم هجری است .

در اواخر تسلط ایلخانان مغول ، قصبه فرومد و آبادی های اطراف آن دارای اهمیت زیادی بود و ایجاد نهضت سربداران ، آبادانی این قصبه را که تقریباً مرکز فعالیت آنان محسوب می شد بیش از پیش افزایش داد ، به همین جهت احتمال می رود که این مسجد در همین دوره ساخته شده باشد .

 متاسفانه  نوشته و کتیبه ای که تاریخ دقیق بنای مسجد را بتوان از روی آن تعیین کرد موجود نیست ، با اینکه مسجد جامع فرومد به کلی خراب شده است ولی از آثار مخروبه آن نیز می توان پی به اهمیت بنای آن برد .  این بنا به شماره 345 و در تاریخ 20/3/1321 به ثبت رسیده است .

گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمد حسینی – دانشجوی دکترا باستان شناسی

No tags for this post.