ما بارش خلق نمی‌کنیم بارش را تشدید می‌کنیم
پس از این بارندگی مسرت بخش بحث هایی درباره چرایی و چگونگی این بارش مطرح شد که با ابراز نظرهای مختلفی از سوی سازمان هواشناسی، وزارت نیرو و همچنین بعضی از کارشناسان و صاحبنظران دانشگاهی مطرح بود. سازمان هواشناسی مدعی است که این بارش بر اساس نقشه های هواشناسی پیش بینی شده بود و این در حالی است که مدیرعامل شرکت آب منطقه ای تهران مدعی شده است بارش تهران نتیجه بارورسازی ابرها بوده است. خسرو ارتقایی در گفت وگو با خبرگزاری فارس اعلام کرده است بارش هفته گذشته نتیجه موفقیت آمیز عملیات باروری سازی ابرهاست.
گفته ها و شنیده ها
مهندس مهدی جوادیان زاده مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها در گفت وگو با جام جم آنلاین می گوید: بر اساس بیانیه سال 2013 سازمان جهانی هواشناسی، در 42 کشور دنیا فعالیت باروری ابرها انجام می شود. در بعضی مناطق دنیا و بخصوص ایالت های کشور آمریکا از 40 سال پیش فعالیت بارورسازی ابرها به طور مستمر انجام می شود. سازمان جهانی هواشناسی معتبرترین سازمانی است که می تواند در زمینه هواشناسی اظهار نظر کند. حدود 180 کشور دنیا و از جمله ایران عضو این سازمان هستند. در بیانیه سال 2007 این سازمان آمده است نتایج بررسی ها نشان می دهد انسان می تواند روی میکروفیزیک ابرها اثر مثبت بگذارد و موجب افزایش بارندگی شود.
جوادیان زاده در پاسخ به صحبت های مطرح شده از سوی سازمان هواشناسی می گوید: سازمان هواشناسی گفته است ما بر اساس مدل های هواشناسی بارش را پیش بینی کرده بودیم و نتیجه نیز بر اساس انتظار ما مشخص بود پس باروری ابرها اثری نداشته است. کار ما در این مرکز بر اساس همین مدل ها انجام می شود. ما بر اساس همان تجهیزات و امکاناتی که سازمان هواشناسی در اختیار دارد عمل می کنیم و پیش بینی های ما شبیه همان پیش بینی های سازمان هواشناسی است. با این تفاوت که سازمان هواشناسی بر اساس اطلاعاتی که نیاز دارد این بررسی ها را انجام می دهد و ما نیز بر اساس اطلاعاتی که خودمان نیاز داریم. اطلاعات مورد نیاز ما این است که آیا سیستم باران زایی که وارد کشور شده برای باروری ابرها مناسب است یا خیر. اگر ضخامت ابرها مناسب باشد و رطوبت مناسب و پوشش کافی داشته باشد از نظر باروری ابرها مناسب است و می توانیم عملیات انجام داده و ابرها را بارور کنیم. به گفته احد وظیفه مدیر کل مرکز پیش بینی سازمان هواشناسی در عملیات بارورسازی ابرها حتی در شرایط بهینه فقط 10 تا 15 درصد افزایش بارش خواهیم داشت. اگر ابرها رطوبت کافی داشته و سرد باشند، افزایش باروری دور از انتظار نخواهد بود. گاهی پاشیدن ذراتی مانند یدید نقره در درون ابرها به منظور افزایش بارش نتیجه عکس دارد. بر اساس اعلام سازمان هواشناسی، با توجه به سامانه بارش زایی که از اقیانوس هند وارد کشور شده بود بارش باران در تهران دور از انتظار نبود. سازمان هواشناسی پیش بینی کرده بود در تهران ده میلی متر بارندگی داشته باشیم که البته این بارش در فرودگاه مهرآباد بسیار کمتر از این مقدار و در آبعلی بسیار بیشتر از این بود.
ارزیابی ها چگونه است؟
اگرچه بارور سازی ابرها از دیدگاه علمی قابل قبول و پذیرفته شده است اما مهندس احد وظیفه، ادعای مطرح شده درباره بارندگی هفته گذشته پایتخت را رد کرده و در گفت وگو با جام جم آنلاین می گوید: اگر بخواهیم نتیجه فرآیند بارورسازی ابرها را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم باید این بررسی بر اساس روش های آماری و در یک بازه زمانی طولانی مدت انجام شود. در حقیقت اگر بخواهیم نتیجه بارورسازی ابرها را در یک سیستم در حال بارندگی مورد ارزیابی قرار دهیم بدون تردید نتیجه حاصل از یک سیستم در حال بارندگی نمی تواند معیار مناسبی برای این کار باشد.
به گفته مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری، این روش استاندارد نیست؛ نمی توان سالی را با سال دیگر مقایسه کرد. هر سال شرایط خاص خودش را دارد. بارش باران یکی از تصادفی ترین پدیده های طبیعت است و خیلی قانونمند نیست. اساسا مدل ها خودشان دارای خطا هستند و ما نمی توانیم به طور کامل به این مدل ها اطمینان داشته باشیم. بسیاری از اتفاقات به طور پیش بینی نشده اتفاق می افتد و بسیاری از رویدادهای پیش بینی شده، اتفاق نمی افتد.
در بارورسازی ابرها با استفاده از مدل ها، رادارهای هواشناسی و تصاویر ماهواره های هواشناسی پیش بینی ها را انجام می دهیم و بعد با هواپیما داخل ابر پرواز می کنیم. در این هواپیما علاوه بر کادر پروازی چهار نفر از همکاران شامل رهبر عملیات، اپراتور شلیک، کارشناس هواشناسی و کارشناس تجهیزات حضور دارند. هواپیما به این منطقه هدایت می شود. یک سری حسگرهایی مانند حسگر درجه حرارت، رطوبت سنج و حسگر دمای نقطه شبنم داریم که این حسگرهای روی هواپیما پارامترهای مهم ابر را به رهبر عملیات هشدار می دهند. جایی که مناسب ترین شرایط وجود داشته باشد دستور شلیک یدید نقره صادر می شود. در همه جای دنیا از همین مواد استفاده می شود و سازمان جهانی هواشناسی اعلام کرده است این مواد در باروری ابرها اثرگذار است. بعد از به پایان رسیدن فصل عملیات در ماه اردیبهشت بر اساس میزان بارندگی ثبت شده در ایستگاه ها روند بارورسازی را مورد ارزیابی قرار می دهیم تا ببینیم باروری ابرها چه تاثیری در میزان بارش داشته است. اما نتایج باروری همان زمان یعنی نیم ساعت تا دو ساعت بعد از تزریق مواد در داخل ابر قابل مشاهده است.
به گفته جوادیان زاده، روش های استانداردی برای ارزیابی باروری ابرها در سطح دنیا مطرح است. یکی از این روش ها مبتنی بر روش های آماری است که ما هر سال این ارزیابی را انجام می دهیم. ارزیابی آماری ما در سال گذشته نشان داده است باروری ابرها تا 19.5 درصد در افزایش میزان بارندگی در آذربایجان غربی و شرقی تاثیرگذار بوده است که معادل 300 میلیون متر مکعب است. در این روش منطقه هدف یعنی جایی که تحت تاثیر مواد بارورکننده ابرها بوده است را در نظر می گیریم. منطقه ای را که از نظر اقلیمی از خصوصیاتی مشابه منطقه هدف برخوردار است و در مجاورت این منطقه قرار دارد به عنوان منطقه شاهد انتخاب می کنیم. در منطقه شاهد کاری انجام نشده است.
بر این اساس میزان بارش مورد نظر در منطقه هدف پیش بینی می شود اختلاف بارش مورد نظر با میزان بارش ثبت شده در منطقه هدف نتیجه بارورسازی ابرهاست. در روش دوم از مدل های هواشناسی و سامانه همادی استفاده می شود. این مدل ها با عدم قطعیت همراه است سامانه همادی این عدم قطعیت ها را کاهش داده و موجب افزایش دقت خروجی مدل ها می شود برنامه ما این است که علاوه بر روش های آماری از سامانه همادی هم استفاده کنیم. یعنی پیش بینی می شود بر اساس مدل در ایستگاهی به میزانی باران می بارد اختلاف این پیش بینی با میزان بارش ثبت شده نتیجه بارورسازی ابرهاست.
ادعا نمی کنیم بارش کار ما بوده است
مدیرکل مرکز پیش بینی هواشناسی بر این باور است پروژه بارورسازی ابرها به مقدمات زیادی نیاز دارد. چنین کاری باید در یک بازه زمانی بلندمدت انجام شود تا بتوان در دو زمستان متوالی با در نظر گرفتن سامانه های بارشی عبوری از منطقه اثر باروری را در مقایسه با منطقه مشابهی که آنجا باروری انجام نشده مورد بررسی و مقایسه قرار داد. اگرچه بارورسازی ابرها از نظر علمی مورد تائید است و نقش اثرگذار آن در افزایش میزان بارندگی مورد تائید قرار گرفته است، اما این که مرکز ملی مطالعات باروری ابرها بعد از گذشت یک یا دو روز بعد از بارندگی تهران ادعا کند این بارش نتیجه باروری ابرهاست، چندان قابل قبول نیست. اگر مدیران شرکت آب منطقه ای تهران پیش از این، از نتیجه موفقیت آمیز باروری ابرها مطمئن بودند، بهتر بود پیش از بارندگی پایتخت این موضوع را اطلاع رسانی می کردند تا به این ترتیب زمینه ای برای پذیرش این ادعا مهیا می شد.
مدیر مرکز مطالعات باروری ابرها در پاسخ به این ابهام این طور توضیح می دهد: ما اکنون هم ادعا نمی کنیم که این بارش کاملا کار ما بوده است. ما هیچ گاه ادعا نکردیم که می توانیم بارش خلق کنیم. در حقیقت باروری ابرها به تشدید بارش منجر می شود. باروری ابرها یعنی بذرپاشی در ابرها بنابراین باید ابری وجود داشته باشد تا بتوانیم بذرپاشی انجام دهیم یعنی اگر سیستم باران زایی وجود نداشته باشد باروری ابرها امکان پذیر نخواهد بود. تا بارش طبیعی وجود نداشته باشد باروری ابرها تاثیری ندارد. دو روز قبل از استقرار سامانه بارشی هواپیما راهی تهران شده بود که این اطلاعات کاملا ثبت شده و مشخص است و سوابقی از صعود و فرود هواپیماهای ما وجود دارد. پس از گرفتن مجوز از تهران، اولین پرواز روز چهارشنبه هشتم بهمن ساعت دو بعدازظهر انجام شد. اولین پرواز با هدف شناسایی انجام می شود و آن زمان هیچ سیستم باران زایی وجود نداشت. همکاران من و خلبان ها با فضای پروازی تهران آشنا شدند. پس از فرود و سوختگیری ساعت نزدیک پنج صبح پرواز عملیاتی در شرق و غرب تهران انجام شد که با بارش اندکی نیز همراه بود. روز پنجشنبه سیستم باران زایی وجود نداشت و عملیات متوقف شد. روز جمعه عملیات بارور سازی در تهران انجام شد. برای آذربایجان شرقی و غربی نیز عملیات مشابهی انجام شد.
باروری ابرها راه فرار از خشکسالی نیست
دکتر اسماعیل کهرم، استاد دانشگاه و از فعالان محیط زیست ایران در گفت وگو با جام جم آنلاین می گوید: بارورسازی ابرها از نظر علمی امکان پذیر و شدنی است و تاثیر آن بر افزایش میزان باروری مورد تائید قرار گرفته است، اما حرف من این است اگر چنین کاری می تواند نتیجه بخش و موثر باشد، چرا برای نجات دریاچه ارومیه و افزایش میزان بارندگی در تهران و مقابله با بحران خشکسالی مورد استفاده قرار نگرفته است.
جوادیان زاده در پاسخ به کهرم می گوید: از حدود 17 سال پیش این مرکز راه اندازی شده که از ده سال پیش ماموریت بارورسازی ابرها در مناطق مختلف کشور انجام شده است. فلات مرکزی ایران یا به عبارتی استان های یزد، کرمان، اصفهان و فارس عمده مناطقی است که در آنها بارورسازی انجام شده است. از دو سال پیش آذربایجان غربی و شرقی هم به آن استان ها اضافه شده است، البته پرواز های موردی به مناطقی مانند زنجان، اردبیل، استان مرکزی و قم هم داشته ایم. دو پرواز هم در استان گیلان داشته ایم. امسال هم برای نخستین بار پس از اخذ مجوزها این کار در تهران انجام شد. باید به این نکته توجه داشت که کار ما خلق بارش نیست. تشدید بارش است. سازمان جهانی هواشناسی اعلام کرده است فرار از خشکسالی با باروری ابرها اساسا امری ناممکن است. باروری ابرها باید استراتژی باشد که در کنار دیگر استراتژی ها در مدیریت منابع آب به کار گرفته شود. استفاده از این روش مبتنی بر وجود سیستم باران زاست.50 درصد امکانات وجود دارد، یعنی همه چیز آماده است. هواپیما، نیروها و مجوز پرواز داریم. مشکل این است که وقتی خشکسالی اتفاق می افتد، یعنی ابر مساعد بارش در کشور وجود ندارد. بنابراین ما هم نمی توانیم کاری انجام دهیم. در تهران تا سال های گذشته اعتبار مناسبی تخصیص داده نمی شد و بحث خصوصی سازی مطرح بود. استراتژی وزارت نیرو این بود که هر استانی که می خواست بارورسازی ابرها در این استان اتفاق افتد، باید استانداری و آب منطقه ای با این مرکز قرارداد می بستند. در استان تهران در سال های گذشته با وجود انجام مطالعات امکان سنجی، اعتبار لازم اختصاص داده نمی شد، اما امسال وزیر با دید مثبتی که نسبت به بارورسازی ابرها داشت بودجه لازم را فراهم کرد.
خطاها اندک است
دکتر کهرم بر این باور است که بارورسازی ابرها مستلزم سکون ابرهاست و جابه جایی ابرها و سیستم بارش منجر به بارش در منطقه ای دیگر می شود. اما مدیر مرکز مطالعات بارورسازی ابرها ضمن رد این فرضیه می گوید: نمی توان سامانه ای را یافت که تحرک نداشته باشد. سامانه های اوروگرافیک یا کوهستانی ثابت هستند، اما سامانه های پوششی در حال حرکت هستند. به طور متوسط این سامانه ها در جایی که ما پرواز می کنیم با سرعت 40 تا 50 کیلومتر در حرکت هستند. معمولا این سرعت ثابت است و بسرعت وزش باد در سطح زمین ارتباطی ندارد؛ البته گاهی سرعت جابه جایی سامانه به 80 کیلومتر در ساعت هم می رسد. در محاسبات این در نظر گرفته می شود. ما منطقه عملیات را جایی تعریف می کنیم که بارش در منطقه هدف اتفاق افتد، اگر این کار هم انجام نشود با فرض سرعت حرکت 40 کیلومتر در ساعت و با در نظر گرفتن این که مواد تزریق شده بعد از دو ساعت اثر بگذارد در این صورت حداکثر جابه جایی 80 کیلومتر است، حتی اگر کورکورانه هم این کار را انجام داده باشیم، این طور نیست که نتیجه آن را در کشور دیگری مشاهده کنیم.
