چرا رنگ های فرش پازیریک همچنان درخشان است؟

به گزارش سیناپرس، فرش پازیریک به عنوان قدیمی ترین فرش جهان شناخته می شود که در سال ۱۹۴۷ میلادی در منطقه ای به نام پازیریک در کشور شوروی سابق و داخل یک مقبره باستانی متعلق به یکی از فرمانروایان سکایی کشف شد. البته در کنار این فرش، اشیاء زیادی در این مقبره باستانی وجود داشت که هیچ کدام به اهمیت قالی پازیریک نبود. این فرش از جنس پشم و دارای رنگ های زنده ای است که ابعاد آن ۱۹۸ در ۱۸۹ سانتیمتر بوده و روی آن علاوه بر نقوش گیاهی، تصاویری از شکارچیان سوار بر اسب و حیواناتی مانند آهو و جانوران اساطیری دیده می شود. 

بررسی های باستان شناسان نشان می دهد که این فرش متعلق به ۴۰۰ سال پیش از میلاد بوده و این منطقه در آن روزگار جزئی از امپراتوری هخامنشی محسوب می شد.
بررسی های بعدی نشان دهنده مشابهت این نقوش با تصاویر و نگاره های هخامنشی در پاسارگاد، تخت جمشید و شوش بوده و احتمالا در ایران بافته شده و به این بخش از امپراتوری فرستاده شده بود.
در این میان طی سال های گذشته این سوال از سوی بسیاری از باستان شناسان و پژوهشگران مطرح شده بود که چرا رنگ های قرمز، زرد و آبی که در قدیمی ترین فرش جهان به کار رفته است، حتی پس از گذشت تقریباً دو هزار و پانصد سال هنوز هم چنان زنده و روشن هستند؟

به گزارش سیناپرس، تیمی از پژوهشگران دانشگاه های فردریش الكساندر – ارلانگن نورنبرگ (Friedrich – Alexander – Universität Erlangen-Nürnberg) طی بررسی های جدید خود توانسته اند با استفاده از تصاویر میکروسکوپ فلورسانس اشعه ایکس با وضوح بالا (high-resolution x-ray fluorescence microscopy)، اسرار فرش موسوم به پازیریک را کشف کنند.  
فرش پازیریک قدیمی ترین نمونه فرش پرز گره دار در جهان محسوب می شود که در موزه دولتی آرمیتاژ در شهر سن پیترزبورگ روسیه نگهداری می شود. به گزارش سیناپرس، این فرش یکی از جالب توجه ترین نمونه های صنایع دستی آسیای میانه از عصر آهن است. از زمانی که این فرش در سال ۱۹۴۷ توسط باستان شناسان روسی در مقبره ای واقع در کورگان در کوه های آلتای کشف شد، کارشناسان فنون رنگ آمیزی سنتی به دلیل رنگ های زنده قرمز، زرد و آبی فرش که تقریباً برای دو هزار و ۵۰۰ سال در شرایط نامناسب یک مقبره مدفون مانده اند، متحیر هستند.

مطالعه الیاف قرمز زیر میکروسکوپ

پروفسور کارل مزلینگر از انستیتوی فیزیولوژی و پاتوفیزیولوژی در FAU و کارشناسان میکروسکوپ اشعه ایکس دکتر آندریاس اسپوت و پروفسور راینر فینک از دانشکده شیمی فیزیکی در FAU به این سوال پاسخ داده اند.
آنها با بهره گیری از ایده تصویربرداری توزیع رنگدانه ها در سطح مقطع فیبرهای جداگانه پشم با استفاده از میکروسکوپ فلورسانس اشعه ایکس موفق به ثبت تصاویری با وضوح بالا شده اند. دکتر اسپوت و پروفسور فینک این آزمایش ها را با استفاده از میکروسکوپ مجهز به اشعه ایکس PHOENIX در موسسه Paul Scherrer در Villigen، سوئیس انجام دادند. این میکروسکوپ قادر است از نمونه های الیاف با ضخامت سه تا پنج میکرو متر، تصاویری با وضوح کافی همراه با حساسیت بالا برای مطالعه عناصر شیمیایی موجود در بافت الیاف فراهم کند.

لازم به توضیح است که این مطالعه عمدتا روی الیاف پشم قرمز متمرکز بود، زیرا رنگ قرمز بوقلمونی (Turkey red) تقریباً قرن ها در آسیای میانه و شرق دور برای ایجاد سایه قرمز مورد استفاده قرار گرفته است. قرمز بوقلمونی یک مجموعه آلی فلزی است که از آلیزارین (alizarin) ساخته شده و در آن ریشه گیاه گل رز و آلومینیوم نیز وجود دارد. 
دکتر آندریاس اسپوت در این رابطه توضیح می دهد: تصویر برداری XRF، توزیع مشخصی از آلومینیوم در سطح مقطع الیاف پشمی تخمیر شده در فرش پازیریک را نشان می دهد. به گزارش سیناپرس، این نخستین نمونه از روش تخمیر برای رنگ آمیزی الیاف است و بینشی از تکنیک های بسیار پیشرفته ای را که صنعتگران و نساجان عصر آهن از آن استفاده می کردند برای ما فراهم می کند. نتایج این مطالعات همچنین نشان می دهد که پتانسیل بالای میکروسکوپ اشعه ایکس برای تجزیه و تحلیل نمونه های منسوجات از سایت های باستان شناسی وجود دارد. تاکنون، محققان برای بررسی نمونه های یافت شده در این زمینه از میکروسکوپ الکترونی  روبشی (SEM) استفاده می کردند.
رنگ های تخمیری در الیاف پشمی محو نمی شوند

پروفسور کارل مزلینگر (Karl Meßlinger) سی سال پیش و در سال ۱۹۹۱ میلادی نمونه ای از برخی گره های فرش پازیریک را برای تجزیه و تحلیل توسط میکروسکوپ الکترونی روبشی دریافت کرد. وی قبلاً به همراه دکتر مانفرد بیبر (Manfred Bieber)، متخصص فنون رنگرزی پارچه های شرقی، دریافتند كه با تصویربرداری SEM می توان الیاف پشم را كه با روش مخصوص رنگ آمیزی بر اساس تخمیر قبلی پشم ساخته شده اند، شناسایی كرد.

به گزارش سیناپرس، فرآیند تخمیر باعث افزایش انتشار رنگدانه ها به سمت مرکز الیاف پشم و در نتیجه ایجاد رنگ های درخشان و ماندگارتر می شود. پشم تخمیر شده توسط تصویربرداری SEM با استفاده از موقعیت برجسته مشخصه لایه های بیرونی کوتیکول قابل شناسایی است. پرفسور مزلینگر در این رابطه می گوید: صنعتگران نساجی سنتی و سازندگان فرش پازیریک با یک روش کم هزینه و در عین حال قابل اعتماد آشنا بودند.

الیاف فرش پازیریک چگونه رنگ شدند؟

پژوهشگران در توضیح تکنیک های به کار رفته در رنگ آمیزی الیاف فرش پازیریک اعلام کردند: هنرمندان باستانی در عصر هخامنشی، پشم رنگ شده را برای مدت چند هفته در معرض تابش مستقیم آفتاب در مزارع پخش می کردند ، سپس آن را در یک انبار به عنوان زیراندازی برای حیوانات خود قرار داده و نهایتا آن را در رودخانه می شستند.  طی این فرایند، الیاف پشمی رنگ شده، تخمیر شده و رنگ خود را بدون باقی ماندن  هیچ  بخش سفیدی حفظ می کردند.
شرح کامل این پژوهش و یافته های به دست آمده از آن در آخرین شماره مجله تخصصی گزارش های علمی (Scientific Reports) منتشر شده و در اختیار علاقه مندان قرار دارد.

گردآوری و ترجمه : دکتر احسان محمدحسینی – باستان شناس

No tags for this post.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا