افزایش زنانه شدن و تعداد زنان سالمند

سالمندی در حال زنانه شدن است. چرا که بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد که امید به زندگی زنان به طور متوسط ۴.۵ سال بیشتر از مردان است و تعداد زنانی که در گروه سنی سالمند قرار دارند، به نسبت قابل توجهی بیشتر از مردان سالمند است. این الگوی سالمندی نشان می‌دهد که احتمال بیوه یا مجرد بودن زنان سالمند نسبت به مردان بیشتر است.

به طور کلی میزان مشارکت اقتصادی زنان در سطح جهانی نسبت به مردان پایین‌تر است. همچنین نسبت قابل توجهی از زنان، بعد از ازدواج شغل خود را ترک کرده و به تربیت فرزندان می‌پردازند؛ به علاوه بیشتر زنان شاغل، در بخش‌های غیر رسمی و به صورت پاره‌وقت مشغول به کارند و در نتیجه در آمد آن‌ها در طول زندگی بسیار پایین‌تر از مردان است. به خاطر این شرایط، زنان سالمند نسبت به مردان به لحاظ اقتصادی، وابسته‌اند.

مسئله زنانه شدن سالمندی در ایران هم وجود دارد. به همین دلیل «احمد دراهکی»؛ پژوهشگر دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی و «رضا نوبخت»؛ پژوهشگر دانشگاه پیام نور تهران، با انجام یک مطالعه مشخصات جمعیتی و اجتماعی زنان سالمند در ایران را با استفاده از آمارهای رسمی بررسی کردند.

برای انجام این مطالعه؛ داده‌های سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵ مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه بازه سنی ۶۰ ساله و بالاتر به عنوان سالمند انتخاب شد و زنان سالمند بر اساس وضعیت زناشویی، وضع سواد، وضع فعالیت، نوع خانوار، وضعیت سکونت و سایز متغیرها مورد بررسی قرار گرفتند.

یافته‌های حاصل از سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که تعداد کل زنان سالمند در کشور؛ سه میلیون و ۷۵۵ هزار و ۶۸۶ نفر است که این مقدار ۹.۵ درصد از کل جمعیت زنان کشور را شامل می‌شود. بر اساس آمار زنان سالمند ۹.۲ درصد از جمعیت زنان شهری را تشکیل می‌دهند و سهم زنان سالمند روستایی ازکل جمعیت زنان روستایی ۱۰.۴ درصد است.

طبق بررسی‌های انجام شده، تنها ۰.۲۸ درصد از زنان سالمند در خانوارهای گروهی و موسسه‌ای مانند خانه سالمندان و آسایشگاه و ۹۹.۷۲ درصد از آن‌ها در خانوارهای معمولی زندگی می‌کنند. این آمارها حاکی از آن است که هنوز سرای سالمندان در جامعه ایرانی چندان رواج نیافته است.

سطح سواد به عنوان یکی از مهم‌ترین متغیرهای اقتصادی و اجتماعی است و از اهمیت زیادی برخوردار است و به صورت مستقیم بر درآمد و به طور غیرمستقیم بر سلامت بهداشتی و روانی سالمندان تاثیرگذار است. بر اساس داده‌های به‌دست آمده در این مطالعه؛ ۴۴ درصد از کل جمعیت زنان سالمند باسواد هستند. از نظر سواد بین نقاط شهری و روستایی تفاوت قابل توجهی وجود دارد به این صورت که ۴۳.۴ درصد از زنان شهری، باسواد هستند، در صورتی که تنها ۹.۹ درصد از زنان سالمند روستایی سواد خواندن و نوشتن دارند. بیشترین سطح تحصیلات در بین زنان سالمند باسواد، مربوط به سطح تحصیلات ابتدایی (۵۳.۸ درصد) است. دیگر مدارج تحصیلی در زنان باسواد به صورت مدرک دیپلم (۱۹.۲ درصد)، تحصیلات متوسطه یا سه ساله دوم (۱۱.۸ درصد)، تحصیلات عالی (۹.۷ درصد) و تحصیلات متوسطه یا سه ساله دوم (۴.۶ درصد) است.

در مورد وضع فعالیت زنان سالمند که یکی از مولفه‌های با اهمیت در بررسی و شناخت وضعیت این قشر است، مشخص شد که از میان کل جمعیت زنان سالمند، تقریبا شش درصد به عنوان جمعیت فعال، محسوب می‌شوند و نرخ بیکاری آن‌ها ۱.۸ درصد است. با توجه به این آمار؛ اگرچه نرخ بیکاری در این جمعیت بسیار پایین است ولی نرخ مشارکت اقتصادی برای زنان سالمند کل کشور، حاکی از مشارکت بسیار پایین این قشر در فعالیت‌های اقتصادی است و بیشتر زنان سالمند جزو جمعیت غیرفعال و اکثرا خانه‌دار هستند.

بررسی‌ها در مورد وضعیت زناشویی زنان سالمند کشور نشان می‌دهد که ۹۸.۸ درصد از آن‌ها حداقل یک‌بار ازدواج کرده‌اند و در بین زنان ازدواج‌کرده، حدود ۵۴.۱ درصد دارای همسر، ۴۳.۳ درصد بدون همسر بر اثر فوت و ۱.۴ درصد مطلقه هستند.

با توجه به این که حضور فیزیکی نزدیکان فرد سالمند می‌تواند حمایت‌های موردنیاز آن‌ها را به همراه داشته باشد، تعداد افرادی که در خانوار به همراه زنان سالمند زندگی می‌کنند مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس آمار، ۲۴.۱ درصد از زنان سالمند در خانواده‌های یک‌نفره زندگی می‌کنند. ۳۵.۶ درصد در خانوارهای دو نفره، ۱۹ درصد در خانوارهای سه نفره، ۱۰.۷ درصد در خانوارهای چهار نفره، و ۱۰.۶ درصد در خانوارهای پنج نفره و بیشتر زندگی می‌کنند.

بررسی‌ها در مورد زنان سرپرست خانوار نشان می‌دهد که این میزان برای زنان سالمند کل کشور ۳۹.۷ درصد است. بر اساس بررسی‌ها در گروه سنی ۷۵ ساله و بیشتر، ۷۶.۴ درصد زنان سالمند سرپرست خانوار این گروه سنی، در خانوارهای تک‌نفره زندگی می‌کنند. بررسی‌ها حاکی از این است که تنهایی سالمندان در حال حاضر یکی از پدیده هایی است که در حال افزایش است و این می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. زنانه‌شدن سالمندی و همچنین کاهش تعداد فرزندان، می‌تواند باعث ایجاد این مسئله شده باشد.

پژوهشگران این مطالعه بر اساس نتایج به‌دست آمده پیشنهاداتی را ارائه کردند:

– افزایش باروری برای بیشتر شدن حمایت‌های اجتماعی، اقتصادی و عاطفی زنان سالمند؛

– ترویج و گفتمان‌سازی فرهنگ از خود گذشتگی، مسئولیت‌پذیری، گرایش به ارزش‌های سنتی، پیوندهای بین نسلی قوی، گسترش ارزش‌های جمع‌گرایانه در خانواده و جامعه برای افزایش میزان حمایت از زنان سالمند؛

– توجه به سالمندی فعال. سالمندی فعال نیازمند توجه و تقویت و تامین نیازهای جوانان حاضر است. اگر جامعه جوانانی فعال، پویا و توانمد داشته باشد می‌تواند برای داشتن سالمندانی فعال برنامه‌ریزی کند؛

– برنامه‌ریزی مدون و اساسی در زمینه‌هایی مانند بیمه بیکاری زنان، بیمه‌های حمایتی و سایر حمایت‌ها از زنان خود سرپرست؛

– تغییر دیدگاه مردم و جامعه نسبت به موسسه‌های نگهداری و حمایت از سالمندان.

به گفته پژوهشگران این مطالعه؛ از یک سو فرهنگ‌سازی و گفتمان‌سازی در دراستای تکریم سالمندان و ارزش‌های خانواده‌محور و جمع‌گرایانه که همواره در جامعه ایرانی مورد توجه و الگوی اصلی بوده است، باید بیش از هر زمانی مورد توجه قرار گیرد و از سوی دیگر منابع در اختیار مانند اشتغال زنان و توانمند کردن اقتصادی آن‌ها، بیمه‌های حمایتی از زنان سالمند، گسترش زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی، میزان هزینه‌کرد دولت در بخش سالمندی، خدمات حمایتی – مراقبتی باید در راستای عمل قرار گیرد.

یافته‌های این تحقیق به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «بررسی وضعیت اقتصادی و اجتماعی زنان سالمند ایرانی بر اساس آمارهای رسمی و الزامات سیاستی مبتنی بر پیش‌بینی‌های آینده‌نگرانه جمعیتی» در دوماه‌نامه پایش، وابسته ‌به پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی، منتشر شده است.

منبع:ایسنا

No tags for this post.