سهم ایران در تولید زیست فناوری کم است

سینا پرس:دکتر علی اکبر موسوی موحدی در سال ۱۳۳۱ در شیراز دیده به جهان گشود. تحصیلات متوسطه را در دبیرستان البرز تهران گذراند. سپس در سال ۱۳۵۴ موفق به اخذ درجه کار‌شناسی در رشته شیمی از دانشگاه شهید بهشتی (دانشگاه ملی ایران)، کار‌شناسی ارشد شیمی با گرایش علوم زیستی از دانشگاه می‌شیگان شرقی آمریکا (۱۳۵۷) و دکترای تخصصی از دانشگاه منچس‌تر انگلستان در رشته بیوشیمی فیزیک (۱۳۶۵) شد.

 او پس از اتمام دوره دکترا، در دانشگاه تهران مشغول به تدریس و تحقیق شد و مراتب علمی استادیاری (۱۳۷۱-۱۳۶۵)، دانشیاری (۱۳۷۵-۱۳۷۱) و استادی (۱۳۷۴) را پشت سرگذاشت. اکنون نیز به عنوان استاد تمام گروه بیوفیزیک درمرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک دانشگاه تهران مشغول به فعالیت است.

 

دریافت جایزه بین‌المللی خوارزمی (سال ۱۳۶۹)، استاد نمونه (۱۳۷۶)، پژوهشگر نمونه دانشگاه تهران (طی سال‌های ۱۳۷۶ تا۱۳۸۰)، نشان درجه یک پژوهش دانشگاه تهران (۱۳۸۲)، چهره ماندگار (۱۳۸۳)، دانشمند برجسته دانشگاه تهران (۱۳۸۵)، پژوهشگر رتبه اول جشنواره رازی (۱۳۸۵)، برنده جایزه بین المللی الزویر- اسکوپوس (۱۳۸۶)، پژوهشگربرجسته جایزه علمی جشنواره علوم پزشکی ابن سینا (۱۳۸۷)، برگزیده رتبه اول جشنواره تحقیقاتی علوم پزشکی رازی (۱۳۸۴)، پژوهشگر ممتاز در جشنواره پژوهش و فناوری کشور (۱۳۸۸) و اعطای استاد ممتازی دانشگاه تهران (۱۳۸۹)، تالیف ۱۲ جلد کتاب تخصصی و ۳ کتاب علمی- عمومی، انتشار ۴۵۵ مقاله در نشریه‌های پژوهشی بین المللی و ۵۰ مقاله علمی به زبان فارسی درکارنامه علمی این استاد بزرگوار می‌درخشد.

 

دکتر موسوی موحدی علاوه برعضویت در فرهنگستان علوم و شورای نخبگان کشور، رییس انجمن بیو شیمی فیزیک ایران، رییس کرسی یونسکو در تحقیقات بین رشته‌ای در دیابت و رییس قطب علمی بیوترمودینامیک است.

سینا پرس گفت‌و‌گویی اختصاصی با دکتر موسوی موحدی انجام داده که در ادامه می آید.

چه عاملی باعث شد تا شما به علوم زیستی  وبیوشیمی علاقه مند شوید؟

امروز نزدیک به ۶۰ درصد تولید علم جهان در قلمرو علوم زیستی است و عموم رشته‌ها به سمت این علم گرایش پیدا می‌کنند؛ زیرا صنایع و فناوری‌هایی که در گذشته ساخته شده‌اند اینک به طبیعت تهاجم کرده و کره زمین را به التهاب انداخته است. برای نمونه موضوع داغ تغییرات اقلیم و گرمایش جهانی به دلیل افزایش گازهای گلخانه‌ای و تهاجم صنایع امروزی است. از حدود ۲۰ سال پیش دولتمردان کشورهای دنیا به این نتیجه رسیدند، برای رهایی از دامان این تهاجم‌ها راهی جز الگو برداری از طبیعت برای توسعه فناوری ندارند به همین دلیل امروزه جهت‌گیری دنیا یعنی نسل ششم علم و فناوری جهان در حوزه زیست الگو است. ما با بهره گیری از این علم می‌توانیم فناوری‌های زیست سازگار داشته باشیم. این علم در گذشته بایونیک نام داشت و بشر با استفاده از این علم اختراعات بزرگی انجام داده است؛ برای نمونه، بشر از الگوی عقاب، هواپیما و از الگوی خفاش، رادار و از الگوی کوسه، زیر دریایی و از الگوی نهنگ، کشتی را ساخته است. امروز، فناوری‌های بزرگ دنیا از روی طبیعت مهندسی شده است بنابراین اگر ما یک سرمایه گذاری خوبی برای انجام این کار بکنیم، می‌توانیم از فناوری‌های سبز و زیست الگو، سلامت و ثروت را بهره‌مند شویم. بستگی به درجه دانش و خلاقیت ما ارزش افزوده داریم و سلامت و ثروت را بهره برداری می‌کنیم.

سهم ایران در تولید علم زیست الگو چقدر است؟

در ایران آزمایشگاه ما پایه گذار آنزیم‌های زیست الگو بوده است و در حدود۷ سال است که وارد قلمرو آنزیم‌های مصنوعی شده‌ایم. ما برای ساخت آنزیم‌های مصنوعی از آنزیم‌های طبیعی الگو برداری می‌کنیم و تا کنون نزدیک به فعالیت آنزیمی ۴۰ درصد آنزیم‌های طبیعی رسیده‌ایم. هرچه انطباق ساختار مصنوعی به آنزیم طبیعی نزدیک‌تر شود مطمئنا راندمان بهتر و فعالیت آنزیمی بیشتر حاصل می‌شود. من چندین بار در فرهنگستان علوم و در دیگر سخنرانی‌هایم از جمله در روز جهانی علم گفته‌ام که باید مراکز علمی ما گرایش علوم و فناوری زیست الگو را در دانشگاه‌های جامع تاسیس نمایند. این گرایش در دانشگا‌ه‌ها و مراکز علمی و فناوری‌های کشور‌های پیشرفته تاسیس شده و فعالیت موثر انجام می‌دهد.

چه الزامات قانونی برای رسیدن به جایگاه مطلوب در کشور نیاز است؟

ما علاوه بر همت و تلاش مضاعف، نیاز به آزمایشگاه و تجهیزات و ابزار دقیق برای انجام این کار داریم. ما با داشتن آزمایشگاه و امکانات خوب می‌توانیم مسایل را درک و سپس به فناوری زیست سازگار دست یابیم. بنابراین نیاز است برای تحقق این موضوع و رشد و توسعه علمی کشورمان هزینه شایسته کنیم. در حال حاضر یکی از مشکل‌های بزرگ ما این است که برای علم کم هزینه می‌کنیم. همین امر باعث می‌شود ما نتوانیم اینگونه فناوری‌ها را در کشورمان بومی کنیم. فناوری به خودی خود بومی نمی‌شود مگر اینکه برای علم اهمیت قائل شویم و برای آن هزینه و همت عالی کنیم. البته شایان ذکر است که مقوله علم جهانی است اما ما با توسعه علم جهانی می‌توانیم فناوری بومی و اقتصادی بر مبنای علم و فناوری بومی داشته باشیم. متاسفانه هم اکنون بیشتر دانشگاه‌های ما آموزشی هستند و معدودی از دانشگاهای کشور پژوهش محور هستند. دانشگاه‌های پژوهش محور ما هم سرمایه مالی خوبی برای انجام کارهای پژوهشی بزرگ ندارند بنابراین باید نگرش دولت برای سرمایه گذاری در تحقیقات علمی به ویژه تحقیقات بنیادی عوض شود. بنیادهای پیشبرنده و خصوصی علم هم باید در کشورمان رشد و توسعه پیدا کنند؛ بنیادهای که قصد توسعه علم به ویژه علم‌های الگوگیری از هستی را دارند. امروز تنها با علم نمی‌توانیم این خرابی زمین و صنعت تهاجمی آن را آباد کنیم مگر با الگو‌گیری از هستی و جاری کردن حکمت‌های آن در علم و فناوری. بحث نظام نوآوری باید برمبنای علم و حکمت حرکت کند. یک شاخه از حکمت، الگو‌گیری از طبیعت که مستقیما حضرت باری تعالی ساخته است. ما باید علوم و فناوری‌هایمان را بر مبنای اصول تکوینی توسعه بدهیم. مطمئنا این گونه فناوری‌های طبیعی و زیست ساختار و زیست سازگار خواهند بود که نه تنها برای انسان بلکه برای سایر موجودات سلامت را عرضه می‌کنند.

آینده این علم را در کشورمان چگونه ارزیابی می‌کنید؟

بستگی به ما و برنامه ریزی‌های ما دارد. ما الان توان انجام این کار را داریم. اگر الان به درستی برنامه ریزی و نیروی متخصص تربیت کنیم شاید در یک دهه آینده به جایگاه علمی وفناوری دنیا برسیم.

حتی می‌توانیم امیدوار باشیم که این فناوری را به کشورهای دیگر هم صادر کنیم و دیگر نیازی به اتکا به درآمدهای نفتیمان نداشته باشیم؟

بله وقتی می‌گویم تولید علم جهانی یعنی ما در حقیقت صاحبش هستیم. اگر علم را به فناوری تبدیل کنیم و زیست سازگاری آن مورد آزمایش قرار گیرد و آثار سلامت از آن ظاهر شود می‌توان با کمال افتخار به سایر کشور‌ها هم صادر کرد. علم و فناوری زیست سازگار از حکمت سازنده آن خبر می‌دهد، مخصوصا که ایرانی‌ها در دانش قدیمیشان انسان‌های فرا زمینی وحکیم‌های فراوان داشتند، هم اکنون می‌توانند از گذشته خود بهره‌های فراوان ببرند و در مبانی و مبادی سلامت علم و فناوری برای جهانیان سرآمد باشند. بنابراین ما از جمله کشورهایی هستیم که می‌توانیم خوب علم و حکمت را به هم اتصال بدهیم. پیشینه تاریخیمان گواه این مساله است. اینک پژوهشگران سازمان ناسا برای شناخت کیهان به فضا می‌روند اما حکمای بزرگ اسلامی-ایرانی ما در گذشته انسان‌های فرا‌زمینی بوده و با نفس پاکشان سیر انفسی کرده و به فضا سیر می‌کردند و پی به کشفیات جدیدی می‌بردند. امروزه با داشتن اینهمه اطلاعات فضایی باز هم در بسیاری از موارد دانشمندان پیشین ایرانی دستاورد فرا‌تر از این فناوری‌ها داشته‌اند و پژوهشگران ناسا این موضوع را اعلام کرده‌اند.

پس هیچ وقت از اینکه این رشته را انتخاب کردید پشیمان نشدید؟

خیر. اگر دوباره خداوند طول عمری به من بدهد و بار دیگر به سن دانش آموزی و دانشجویی برگردم به شرط اینکه اطلاعات و تجربه ۶۰ و اندی سالم را داشته باشم، حتما این راه را خیلی وسیع‌تر و سریع‌تر ادامه خواهم داد.

مشوق اصلی شما برای ادامه این راه چه کسی بود؟

نیوتن یک جمله دارد. او می‌گوید من تمام مکاشفاتم را از کتاب مقدس الهام گرفته‌ام. منهم گفته‌ام تمام مکاشفاتم را از قرآن کریم الهام گرفته‌ام. مشوق اصلی من قرآن بوده و هست. ما مسلمانان اگر قرآن را بفهمیم و به آن عمل کنیم. قرآن راهنمای ما خواهد شد. در حقیقت طرح نامه‌های قوی (پرپوزال) از طریق ضمیر و ذهن معنوی به فکر انسان خطور می‌کند. فهم و عمل به قرآن عقل را تقویت می‌کند که برای رشد علم و پژوهش در هر رشته‌ای از علوم بستر سازی می‌کند.

رمز اصلی موفقیت خودتان را در چه چیزی می‌دانید؟

اول اینکه برای علم کوشش کرده‌ام و علم را با آزمایش دیدم یعنی مسیر علم را بدون آزمایش نرفتم. تمام دوران‌هایی که من در علم بودم با آزمایش و آزمایشگاه سپری شد. داده‌هایی که به دست آوردیم از تکرار پذیری و آزمایش بود. هنر آزمایشگاه این است که پارامترهای انتخابی پژوهشگرمحدود و باقی پارامتر‌ها جبری است و محقق را به سمت مساله‌های خوب هدایت می‌کند. دوم اینکه دنیا را گشتم و در کشورهای مختلف درس خواندم. در محافل بزرگ علمی شرکت کردم و اینک مجموعه‌ای از تفکرات دنیا را در توشه دارم. من معتقدم باید جهان را بگردیم و بهترین‌هایش را انتخاب و تقدیم دانشجویان ایرانی کنیم. سوم اینکه مطالعاتم صرفا تخصصی نبوده و بین رشته‌ای بوده است. به بسیاری از زمینه‌ها و رشته‌ها سرک کشیدم و بین رشته‌ای کار کرده‌ام. معتقدم که ما باید همه چیز بدانیم تا یک چیز بفهمیم. به نظرم اصل فهم در قرآن است. قرآن را فقط کتاب واژه‌ها ندانیم و‌‌ همان طور که خود قرآن صریح بیان می‌کند. این کتاب هادی و هدایتگر پارسایان است. ما باید پارسا باشیم تا هدایت شویم. فقط نمی‌شود بخوانیم و حفظ کنیم. قرآن خواندن و حفظ کردن خوب است اما چیزی که راهنما می‌شود و در دل جا می‌گیرد و در ضمیر قوت می‌گیرد و عقل را تقویت می‌کند‌‌ همان پارسایی است؛ ما باید علم را در کنار پارسایی داشته باشیم. چهارم اینکه علم تخصصی صرف تکنیک است، شایدعلم نباشد. علم مجموعه‌ای از روش‌ها و رشته‌ها و تجربه‌ها و الهام هاست. علم الهام می‌آورد و ما اگر دور از علم و اخلاق حرکت کنیم علم‎مان نتیجه نمی‌گیرد و آخرین مساله این است که برای هر کار علمی، گذشته آن علم را باید خوب فهمید و سوال اساسی مطرح کرد و شاید برای دریافت جواب خوب ‌باید سوال خوب مطرح کرد. از سوال ناقص مطمئنا جواب خوب به‌دست نمی‌آید. برای علم تازه ‌باید مباحثه کرد و جمله امام سجاد (ع) را سرمشق قرار داد. این امام بزرگوار می‌فرمایند: «با مباحثه نطفه علم بسته می‌شود». البته ارزش مباحثه با کسانی که انجام می شود، فرق می‌کند. ما مباحثه را تنها در یک اتاق انجام نمی‌دهیم. مباحثه را می‌توان به‌طور فیزیکی و مجازی (اینترنت) انجام داد. مباحثه ما و دانشجویان در سطح ملی و بین المللی بوده است. از انجام این مباحثه‌ها بسیاری از مطالب را فرا گرفتیم. از اینرو مقالات ما به تنهایی نوشته نشده است بلکه نام تعدادی از افراد روی هر مقاله نوشته شده است، زیرا معتقدم که همکاری علمی علم را شبکه سازی می‌کند و از طریق استناد بیشتر، علم را رشد می‌دهد.

توصیه‌ای‌ هم به دوستداران علم و دانشجویانی که تازه وارد این عرصه شده‌اند، دارید؟

اولین توصیه‌ام این است که دانشجویان جمله نیوتن را ملکه ذهن خود قرار دهند. ایشان فرموده‌اند دانشجویان برای رسیدن به افق‌های دور ‌باید دو پایشان را روی دوش یک استاد بزرگ بگذارند. دومین توصیه‌ام این است که دانشجویان، پژوهشگران، نخبگان ما به همه جای دنیا بروند. همه خوبی‌های عالم را جمع کنند پس از آن به ایران برگردند و در مملکت خود یعنی سرزمین مادریشان زندگی کنند. به هیچ وجه مادرشان را‌‌ رها نکنند وگرنه صدمه می‌خورند. یکی از افتخارات بنده این است که تا به حال ۴۵ فارغ التحصیل دوره دکترا را هدایت کرده‌ام و همگی آن‌ها در ایران زندگی می‌کنند با وجود اینکه به سایر کشور‌ها برای شرکت در همایش‌ها یا فرصت‌های مطالعاتی سفر می‌کنند. توصیه بعدی من به همه مردم، دولت و جوانان این مرز و بوم است. علم را در حقیقت از آزمایش جدا نکنند. هر کسی بر حسب رشته خود آزمایش کند و نترسد. آزمایش تنها مختص علوم تجربی، مهندسی، کشاورزی و پزشکی نیست. همه رشته‌ها، آزمایشگاه خاص خود را دارند. برای نمونه آزمایشگاه رشته علوم تربیتی، مدرسه است و آزمایشگاه رشته کشاورزی، مزرعه است. رشته جرم شناسی می‌تواند آزمایشگاه ژنتیک و زیست شناسی سلولی و ملکولی برای تشخیصDNA در ارتباط با شناسایی آثار جرم داشته باشد. ما با آزمایش است که می توانیم رشد و پیشرفت کنیم. از دولت و مسوولان می خواهم بر سیاست های کلان علم و فناوری تعریف شده و ابلاغ شده توسط مقام معظم رهبری گوش کنند؛در این سیاست های کلان عنوان شده است که باید 3تا4 درصد GDP به مساله تحقیقات تعلق گیرد. اگر برای علم سرمایه گذاری کنیم و سرمایه تحقیقاتی به‌طور مبسوط در اختیار استادان، دانشجویان و پژوهشگران قرار دهیم علم رشد می کند. اگر دانش ما رشد پیدا کند، همه چیز ما هم رشد پیدا خواهد کرد.

No tags for this post.