امسال یلدایی متفاوت بسازیم

مراسمی که حکایت از یک سنت باستانی دارد. این شب در عین کنار هم بودن و شادخواری؛ بی مناسبت از یک شب فرهنگی نبوده و نیست. در این شب مردم به بهانه دور هم جمع شدن، خوانش های زیادی ازجمله تفال به خواجه حافظ شیرازی، شعرخوانی یا قصه گویی و قصه شنیدن داشتند، که البته امروزه تا حدودی مغفول مانده است.

فضایی فرهنگی که معمولا در آئین های دیگر یافت نمی شود. به این بهانه و اینکه یلدای امسال متفاوت ترین یلداست و سایه شوم میهمان ناخوانده لنگرانداز روزها و شب های سرد شده است، بهتر دیدیم که به این بهانه نگاهی به ادبیات ایران و فرهنگ مطالعه در شب یلدا داشته باشیم و انارهای محبت را با سرخی عشق و عاطفه در کاسه ادبیات ایران دانه دانه کنیم. به این بهانه با آرش نورآقایی، پژوهشگر و فعال میراث فرهنگی و گردشگری گفت و گویی داشتیم:  

در فرهنگ و آئین ایرانیان، قصه گویی قدمتی دیرینه دارد، از خنیاگران و گوسان های پارسی گو تا قصه خوانی و نقالی در میان اقوام ایرانی؛ بخصوص در شب های طولانی زمستان و شب های یلدا، که خانواده ها دور کرسی جمع می ‌شدند، پدربزرگ ها و مادربزرگ ها قصه ها حکایت می کردند و مکتب رفته ها هم از شاهنامه می ‌خواندند و داستان‌ های اساطیری ایران را روایت می ‌کردند و به همین منوال دیگران نیز قصه ها می شنیدند.

موضوعی که آرش نورآقایی، طراح و ایده پرداز مسائل فرهنگی و گردشگری بسیار ساده به آن اشاره می کند و به خبرنگار سیناپرس گفت: وقتی به پیشینه فرهنگی مان نگاه می کنیم می بینیم که ایرانی ها در شب یلدا، علاوه بر اینکه گرد یکدیگر جمع می شدند و شادخواری می کردند، قصه خوانی و قصه گفتن را گرامی می داشتند و به این بهانه شاد بودن را در کنار هم تجربه می کردند.
او که خود یک فعال رسانه ای است و تلاش وافری در زمینه میراث فرهنگی و گردشگری دارد به پیشینه ادبی و تاریخی یلدا اشاره می کند و می گوید: یلدا، در کتاب های قدیمی و مختلف به عنوان یکی از آئین های کهن ایران نام برده شده است. در این میان می توان به آثار سنایی غزنوی و آثارالباقیه ابوریحان بیرونی اشاره کرد و قبل تر از آن هم به نظر می آید که به عنوان یکی از آئین های ایرانی موضوع مهمی بوده است و در موردش خیلی صحبت شده است.
آنگونه که این پژوهشگر فرهنگی در وجه تسمیه دی و یلدا می گوید؛ مراسم شب چله در هنگامی برگزار می ‌شود که قرار است ماه تازه ‌ای به نام «دی» آغاز شود. دی از ریشه «دا» به معنای بخشیدن و دادن است و واژه «دادار» به دی برمی گردد.

این فعال حوزه فرهنگی و گردشگری ادامه می دهد: درخصوص پیشینه ماه دی، واژه یلدا یا چله نشینی مطالب بسیاری در کتب مختلف آمده است، چنانچه از این شب به عنوان «خرم روز» یا «نود روز» نام برده اند. به قولی، نخستین روز از ماه دی را به نام «خرم‌ روز» نیز نامیده ‌اند. روزی که با پشت سر گذاشتن طولانی ‌ترین شب و طلوع مجدد خورشید، شایسته جشن و شادی بوده است.

دور از هم و با هم

در حالی که طی سال های اخیر یکی از توصیه های کارشناسان دوری از گوشی های تلفن همراه، تکنولوژی و امواج ماهواره ای بود تا لذت در کنار هم بودن بخصوص حضور بزرگترها را لمس و تجربه کسب کنیم و آرامش بگیریم، اما امسال، دقیقا برعکس است و کارشناسان توصیه می کنند به دلیل وجود ویروس کرونا، از میهمانی و دورهمی شب یلدا دور بمانیم و به مدد تلفن های همراه و تکنولوژی های موجود باهم و دور از هم باشیم.

آرش نورآقایی درادامه خاطرنشان کرد: هرچند امسال مردم نمی توانند دورهم جمع شوند و مهمانی داشته باشند، اما می توانند روی مساله فرهنگی که برای ایرانیان بسیار مهم بوده، تمرکز کنند و این مساله فرهنگی از جنس نقل خاطرات پدربزرگ ها و مادربزرگ ها، قصه گفتن، قصه شنیدن، ضرب المثل گفتن، طرح چیستان و اوج آن کتابخوانی در متون ادبی یا نهج البلاغه است.

وی  این موضوع را بسیار پر اهمیت تلقی کرد و گفت: فارغ از گپ وگفت ها، انتقال تجربه فرهنگی یا شب فرهنگی آئینی است که نباید فراموش شود. تفال زدن بر دیوان حافظ، خواندن متون ادبی یا نهج البلاغه و شاهنامه‌خوانی رسومی است که در مناطق مختلف کشورمان رواج داشته و دارد. از دیگر موارد خوشایند و جذاب برای خانواده ها مشاعره بود که در نوع خود، سرگرمی جذاب و لذت ‌بخشی به شمار می‌ آمد.

به گفته این فعال میراث فرهنگی؛ مساله در کنار یکدیگر بودن و کتاب خواندن یا گفتن بخشی از ادبیات ایران موضوع مهمی است که در آئین های ما ظهور پیدا می کند که نمونه بارز آن را می توان در سفره شب یلدا که بی شباهت به سفره هفت سین نوروزی نیست ببینیم. کتاب یک مساله فرهنگی محسوب می شود و در هر دو سفره نوروز و یلدا قرار می گیرد؛ کتاب حافظ یا شاهنامه در سفره یلدا که در مراسم نوروزی جایش را به کتاب قرآن می دهد.
به گفته نورآقایی، یکی از رفتارهای بشر در جشن‌ ها و آیین ‌ها، توجه به خوراکی ها و خوردنی هاست. چنان‌ که بسیاری از جشن ‌ها بهانه‌ ای برای با هم خوردن است. سفره هفت سین نوروز به تعبیری، هفت گیاه روییدنی خوراکی بی شباهت به سفره شب یلدا نیست. در این شب در سینی بزرگی به نام مجمع، انواع میوه و تنقلات قرار می دهند و دور هم می‌ خوردند. بیشترین میوه مورد توجه هم انار، هندوانه، کدو قلقلی و ازگیل بود. در این بین آئین هایی مثل قربانی، تفال و پختن آش مخصوص نیز از دیگر مراسم ها و خوراکی این شب بوده است.

هنر نگارگری

نگارگری یکی از شاخه های کهن و اصیل هنر ایرانی است که دارای پیوند و قرابتی دیرینه با اساطیر، افسانه ‌ها، آئین ‌ها و باورهای ما دارد. نورآقایی با بیان اینکه دانش مکتوب و دانشی که در هنرهای ایرانی وجود دارد در کتابت و نگارگری ها جلوه گر می شود، ادامه می دهد: در کنار ادبیات اسطوره ای ما، این تدوین ها و نگارگری ها و هنرنمایی ها از زمان ایلخانیان به بعد شکوفاتر شده است. میراث ادبی ما در این شب ها در کنار شادخواری، حتی به شکل نمادین نیز جلوه گری می کرد و آن هم در مراسمی مثل تفال زدن با کتاب حافظ بود. پاس داشتن میراث ادبی موضوع فارغ از اینکه مردم چه باورها و چه اندیشه هایی در مکان های مختلف داشتند، نشان از این داشت که می تواند با تفال زدن سرلوحه کارها مشخص شود.

وی همچنین پیشنهاد می کند: امسال که تجمع خانواده ها و دوستان در کنار یکدیگر امکانپذیر نیست، می شود به عادات و مراسم گذشته خود رجوع کنیم. یکی از این مراسم ها هدیه دادن بود، بخصوص هدیه هایی که خانواده داماد به خانواده عروس در این شب ها می فرستادند. این موضوع می تواند بهانه ای برای هدیه دادن کتاب به دوستان و نزدیکان باشد. ضمن اینکه افراد می توانند در فضای شخصی خود به مطالعه میراث ادبی بپردازند. این شب می تواند بهانه ای برای یک شب فرهنگی و یک جشن فرهنگی قلمداد شود. علاوه بر شب یلدایی می تواند یک آئین فرهنگی از نوع پاسداشت میراث ادبی نیز به شمار آید.

یلدای مجازی به سبک کرونا    

گفتنی است؛ یلدای امسال متفاوت ترین یلدای دوران عمر خود است. یلدایی که در سال های گذشته شور و حرارتی دیگر داشت و دوستان و خانواده ها لحظه شماری می کردند تا در کنار یکدیگر یک دقیقه بیشتر را جشن بگیرند. امسال به مدد سایه شوم کرونا، نه تنها بسیاری از خانواده ها داغدار هستند بلکه عقل سالم حکم می کند که در کنار یکدیگر قرار نگیریم پس این شب را فرصتی مغتنم می دانیم و در کنار پاس داشتن این شب می ‌توان به شاهنامه‌ خوانی، شعرخوانی و حافظ ‌خوانی پرداخت و کتاب و کتابخوانی را میان اعضای خانواده رواج داد و بلندترین شب سال را فقط به خوردن آجیل و شیرینی یا انار و هندوانه نگذرانیم، بلکه فاصله یک دقیقه‌ ای آخرین شب پاییز با نخستین روز زمستان را با خواندن چند صفحه کتاب سپری کنیم.

گزارش:نیلوفر منصوری

No tags for this post.