فرهنگ عامل انسان بودن ماست

هفتمین نشست از سری نشست های انجمن ترویج علم با عنوان «تاثیر مراکز فرهنگی در ارتباط و ارتقای فرهنگ عمومی و نظام دانشگاهی» به مناسبت هفته ترویج علم با حضور دکتر ناصر فکوهی، انسان شناس و استاد دانشگاه تهران به میزبانی مهرناز خراسانچی در بستر مجازی به صورت برنامه زنده در صفحه رسمی اینستاگرام این انجمن برگزار شد.

فکوهی در ابتدای این نشست در تعریف فرهنگ از نگاه عمومی گفت: پاسخ به این پرسش که فرهنگ چیست؟ باعث شد علم انسان شناسی به وجود بیاید. اما آن فرهنگی که امروزه ما از آن صحبت می کنیم ان چیزی نیست که در متون علمی از آن صحبت شده است. در واقع می توان گفت فرهنگ دستاوردهایی است که انسان به موقعیت خود اضافه می کند یا به چیزی که هست تبدیل شود. در واقع فرهنگ عاملی است که باعث می شود انسان، انسان شود.

وی افزود: از آنجایی که انسان برخلاف جانوران دیگر دارای منطق است می توان گفت فرهنگ مجموعه ای از عناصر و پدیده هایی است که شکل بسیار ترکیبی و در هم آمیخته و بیشتر اکتسابی است و اصولا نسبت داده نمی شود. بنابراین جنبه اکتسابی در آن قوی تر است همچنین جنبه ترکیبی در فرهنگ بالا است یعنی اینکه از اجزای بسیار متفاوتی تشکیل شده است و از بالاترین تا کوچک ترین واحد اجتماعی را شامل می شود.

فکوهی گفت: فرهنگ دارای جنبه خاص گرایانه است از طرفی هم دارای جنبه جهان شمول است که به افراد امکان مبادله و ارتباط می دهد. از طرفی دیگر هم امکان همزیستی می دهد. برای مثال در اغلب کشورهای دنیا زبان و مذهب عوامل نزدیکی افراد به یکدیگر است.

انسان بی فرهنگ؛ انسان بی هویت

 به گفته این انسان شناس، هم تشابهات و هم تفاوت های فرهنگی می تواند برای یک جامعه تبدیل به آسیب شود. به هر حال انسان بدون فرهنگ از هویت محروم می شود در واقع  کسی که فرهنگ ندارد فاقد هویت است به لحاظ بیولوژیکی شبیه کسی است که دچار یک نوع بیماری فراموشی شده است و نمی تواند گذشته و روابط خود را به یاد بیاورد و پیوندهای خود را از دست می دهد. چنین فردی امکان ادامه حیات ندارد و از موقعیت انسانی خود خارج خواهد شد.

این کارشناس تاکید کرد:  بنابراین فرهنگ؛ انسان را انسان می کند. مهم ترین بعد زندگی همه انسان ها فرهنگ است چراکه این مولفه امکان تداوم به زیست انسانی می دهد. انسان تنها موجودی است که بیولوژی آن وابسته به فرهنگ است یعنی از نفس کشیدن تا ضربان قلبی تا نگاه کردن به وسیله فرهنگ شرطی می شود.

برتری فرهنگی یک واقعیت است

وی گفت: برتری فرهنگ تنها یک شعار نیست در اصل هر تفاوتی ناشی از فرهنگ  از بزرگ تا کوچک است. در واقع باید گفت؛ انسان طبیعت را ابداع می کند چراکه در رابطه با وجود خود چیزی را به عنوان طبیعت به وجود آوردیم یا در برابر شهر به فضایی پر درخت می گوییم جنگل بنابراین این ما هستیم که به طبیعت ماهیت داده ایم.

فکوهی درباره چشم انداز فرهنگ عمومی و نظام دانشگاهی  تحت تاثیر انقلاب صنعتی چهارم گفت: فرهنگ به دلیل ترکیبی و پیچیده بودن آن و اینکه یک امر صرفا اکتسابی نیست و مجموعه بی نهایت پدیده های اکتسابی و انتسابی است و باید دارای انسجام درونی باشد، اما هر چیزی که ما می گوییم را نمی توانیم انجام دهیم. نظام دانشگاهی هم اینگونه است.

وی افزود: اینکه افراد فکر می کنند دانشگاه دارای یک سری ماهیت مادی است و ما با ایجاد این ماهیت می توانیم آن را در کشور همانگونه که در کشورهای پیشرو وجود دارد برای خود به راه بیاندازیم بی شک دور باطل است و اینجاست که باید گفت ما مفهوم دانشگاه را به خوبی متوجه نشده ایم.

دانشگاهی که ما شکل دادیم

وی افزود: نظام دانشگاهی در ایران با نظام دانشگاهی استاندارد در جهان اصلا قابل مقایسه نیست. این چیزی نیست که ما از آن خجالت بکشیم یا تعجب کنیم چراکه سیستم دانشگاهی در جهان حاصل هزاران سال تفکر و ساز و کار علمی و فرهنگی بوده است اما سیستم دانشگاهی  ما از مدارس دینی آن گونه که در جهان به وجود آمد شکل نگرفت و اتفاقا فرآیند معکوسی را پیش گرفت. اغلب دانشگاه های ما مدرسه های دینی را کنار گذاشتند و سمت الگوهای اروپایی رفتند اما بسیار دیر دست به چنین عملی زدند؛ چراکه اروپا مسیر دینی خود را رفته بود و اگر بخواهیم ما بازگردیم به سیستم سابق امری باطل را انجام داده ایم.

به گفته فکوهی، روال گفته شده باعث فرصت سوزی زیادی در علوم انسانی شد. بزرگ ترین مهندس جهان هم که می تواند بهترین ساختمان جهان را بسازد شاید دو ساعت هم نتواند سیستم پیچیده انسانی را هدایت کند بنابراین علوم انسانی برای دانشگاه مانند استانداردهای جهانی باید در صدر علوم باشد. به همین دلیل در اغلب کشورهای پیشرو مدیران بهترین بیمارستان ها افرادی هستند که علاوه بر دانش پزشکی مدیریت هم می داند.

این استاد دانشگاه گفت: انقلاب هوش مصنوعی یا همان انقلاب چهارم نشان داده است که تصوری از انسان ندارد مانند همان مهندسی که مدیریت یا جامعه شناسی نمی داند. در نظام دانشگاهی هم باید به این امر توجه داشت که تمام سیستم های دانش؛ آموزش؛ بیان و غیره باید بتوانند خودشان را با این تغییر انطباق دهند نه آنکه در همان روال سابق بمانند. برای رسیدن به این هدف باید به این علم برسیم که نظام دانشگاهی چه چیزی می تواند داشته باشد که هوش مصنوعی نمی تواند آن را دارا باشد. جال اگر انقلاب چهارم بیاید یا نیاید این نوع نطام دانشگاهی در ایران راه به جایی نخواهد برد.

گزارش: مهتاب دمیرچی

No tags for this post.