کتاب گزارش عملکرد سند گسترش کاربرد فناوری نانو ایران در سال ۱۳۹۸ منتشر شد

بر اساس گزارش عملکرد سند ستاد نانو در راستای گسترش کاربرد این فناوری، از مجموع بازار فروش محصولات نانو ساخت ایران در سال ۱۳۹۷ حدود ۱۰ درصد (۲٬۶۷۲ میلیارد ریال) مربوط به صادرات این محصولات به کشورهای دیگر و ۲۲٬۷۹۰ میلیارد ریال آن مربوط به فروش در بازار داخلی بوده است و بیشترین سهم صادرات محصولات نانویی ایران مربوط به حوزه ساخت وساز می‎شود.

فصل نخست این کتاب به وضعیت دستیابی به اهداف کلان پیشرفت فناوری‌نانو در ایران پرداخته شده و در آن وضعیت کشور در راستای ۲ هدف کلان «دستیابی به جایگاه مناسب در علم و فناوری‌نانو در بین کشورهای جهان» و «کسب سهم مناسبی از بازار جهانی فناوری‌نانو» بیان شده است.

جایگاه جهانی ایران در علم و فناوری‌نانو به وسیله سه شاخص کلان "کمیت مقالات" و "کیفیت مقالات" و "تعداد اختراعات فناوری‌نانو" ارزیابی می‌شود که بر این اساس در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۱۱۰۹۶ مقاله مرتبط با فناوری‌نانو توسط محققان ایرانی در WoS نمایه شد که معادل ۸۷.۵ درصد از کل مقالات نانو منتشر شده در سال ۲۰۱۹ است. ایران با این سهم از انتشارات نانو در رتبه چهارم دنیا قرار گرفت.

ایران از لحاظ سرانه مقاله نانو به جمعیت، در رتبه چهاردهم (سال ۲۰۱۸) و از لحاظ تعداد مقاله به ازای مقدار GDP بر اساس نرخ برابری قدرت پول (PPP)، در رتبه اول دنیا (سال ۲۰۱۷) قرار دارد.

در بین دانشگاه‌های ایران، دانشگاه تهران با انتشار ۹۳۰ مقاله نانو (۸٫۳ درصد کل مقالات نانوی ایران در سال ۲۰۱۹) در رده اول قرار دارد. پس از آن به ترتیب دانشگاه تربیت مدرس (۵۲۹ مقاله)، صنعتی امیرکبیر (۴۹۲ مقاله)، دانشگاه صنعتی اصفهان (۴۱۷ مقاله) و دانشگاه صنعتی شریف (۴۱۲ مقاله) قرار دارند. علاوه بر آن مجموعه تمامی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی نیز حدود یک پنجم از کل مقالات نانوی ایران در سال گذشته را منتشر کرده است.

در خصوص جایگاه جهانی ایران در کیفیت علم نانو نیز باید گفت سهم مقالات نانوی ایران که در مجلات Q۱ منتشر شده‌اند به‌عنوان شاخصی از کیفیت انتشارات علمی در نظر گرفته می‌شود. مجلات Q۱ مجلاتی هستند که بر اساس بانک اطلاعات مجلات علمی Journal Citation Reports یا JCR از نظر ضریب اثربخشی (Impact factor) جزو مجلات چارک اول به حساب می آیند. گرچه تعداد این مقالات در سال ۲۰۱۹ رشد کرده است ولی سهم آنها از کل مقالات نانوی ایران در سال ۲۰۱۹ حدود ۲ درصد نسبت به سال قبل کاهش یافته است.

از نظر رتبه نیز  ایران همچنان در رتبه هشتم قرار دارد. همچنین در شاخص h (نشان دهنده حجم مقالات پرکیفیت فرد یا کشور است) رتبه جهانی ایران در مقالات منتشر شده در ۵ سال منتهی به ۲۰۱۹ (h-index پنج ساله) دوازدهم است.

سهم مقالات نانو مشترک ایران با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۰ درصد بوده است. همچنین ایران در مجموع تا پایان سال ۲۰۱۹، ۲۶۳ اختراع مرتبط با فناوری‌نانو در دفاتر ثبت پتنت آمریکا و اروپا منتشر کرده و تعداد پتنت‌های نانو ایران در USPTO (اداره ثبت اختراع و نشان تجاری آمریکا) در سال ۲۰۱۹، ۱۶ پتنت بوده است. بر این اساس ایران در پتنت‌های ثبت شده در USPTO در سال ۲۰۱۹ دارای رتبه ۲۴ است. نسبت تعداد پتنت‌ها به تعداد مقالات نانو نشان می‌دهد که ۴ پتنت نانویی در ازای هر ۱۰۰۰ مقاله نانو ثبت شده است.

حجم بازار محصولات نانو ساخت ایران

در سال ۱۳۹۷ برای پنجمین سال متوالی حجم بازار نزدیک به دو برابر (۸۳ درصد) شده است. در پایان سال ۱۳۹۷ در مجموع ۲۱۴ شرکت در زمینه تولید محصولات، تجهیزات و خدمات حوزه فناوری‌نانو فعال بودند که از داده‌های جمع آوری شده از این شرکت ها، رقم کلی فروش معادل ۲۵  هزار و ۴۶۲ میلیارد ریال به دست آمده است. محاسبه این بازار در سال ۱۳۹۸ نیز در دست اقدام است.

از مجموع بازار فروش محصولات نانو ساخت ایران در سال ۱۳۹۷ حدود ۱۰ درصد (۲٬۶۷۲ میلیارد ریال) مربوط به صادرات این محصولات به کشورهای دیگر و ۲۲٬۷۹۰ میلیارد ریال آن مربوط به فروش در بازار داخلی بوده است.

فروش تجهیزات آزمایشگاهی و صنعتی فناوری‌نانو در سال ۱۳۹۷، با افزایش ۱۸ درصدی همراه بوده است. بخش بزرگی (حدود ۶۵ درصد) از بازار خدمات فناوری‌نانو ایران متعلق به خدمات شبکه آزمایشگاهی است. با این حال خدمات فناوری‌نانو نسبت به سال‌های گذشته رشد خوبی (۵۴ درصد) داشته که این رشد بیشتر در زمینه خدمات دیگر غیر از خدمات شبکه آزمایشگاهی بوده است.

همچنین تعداد شرکت‌های نانو ایران که موفق به صادرات شده‌اند، از ۳۵ شرکت در سال ۱۳۹۶ به ۳۷ شرکت در سال ۱۳۹۷ افزایش یافته است. افزون بر این، مقاصد صادراتی محصولات نانو در سال ۱۳۹۷، ۳۶ کشور بوده است. بیشترین سهم صادرات محصولات نانو ایران مربوط به حوزه ساخت وساز بوده است که ۲۹ درصد (حدود ۹ میلیون دلار) را به خود اختصاص داده است. در رتبه‌های بعدی به ترتیب نانوپوشش با ۲۴ درصد، نساجی و پوشاک با ۲۱ درصد، آب و محیط‌زیست با ۹ درصد و دارو، بهداشت و سلامت با ۷ درصد قرار دارند.

عملکرد برنامه‌های کلان، عملیاتی و اقدامات اجرایی فناوری نانو

در فصل دوم این گزارش به تشریح فعالیت‌ها و اقدامات صورت‌گرفته در ۸ برنامه کلان پیشرفت فناوری نانو در سال ۱۳۹۸ اشاره شده که در برنامه کلان ترویج و آموزش عمومی فناوری‌نانو اقدامات صورت‌گرفته در ارتباط با فناوری نانو در رسانه‌های کشور، رقابت‌های دانش آموزی، فعالیت‌های دانشجویی و ترویج صنعتی این فناوری می‌پردازد.

بر این اساس تمرکز ترویج دانش‌آموزی در سال ۱۳۹۸ بر سه موضوع تغییر و تحول در رویدادها و برنامه‌های رقابتی و زیرساختی باشگاه نانو و توسعه تولیدات و بازار محصولات آموزشی نانو قرار داشت. در این سال، تعداد ۱۴۲ هزار و ۲۷۱ نفر دانش آموز و معلم در برنامه‌ها و رویدادهای ترویج دانش‌آموزی مشارکت کردند و مجموع این افراد از سال ۱۳۸۷ تاکنون به یک میلیون و ۱۹۳ هزار نفر رسید.

در برنامه کلان ارتقای کیفیت علمی و پرورش سرمایه‌های انسانی فناوری‌نانو حمایت عمومی از تحقیقات، توانمندسازی سرمایه‌های انسانی و حمایت از تحقیقات کاربردی صنعتی در حوزه فناوری‌نانو مهمترین بخش‌های این برنامه را تشکیل می‌دهند. در مجموع نزدیک به ۱۰۳ میلیارد ریال حمایت تشویقی به بیش از  ۸۴۰۰ درخواست تأییدی مربوط به سال ۱۳۹۶ تا انتهای سال  ۱۳۹۸ پرداخت شد.

در قالب برنامه کلان مدیریت توسعه فناوری‌نانو اقدامات صورت‌ گرفته در راستای طرح‌های نوآورانه و فضاهای تولید نیمه‌صنعتی نانو بوده است که از آن جمله می‌توان به برنامه طرح‌های نوآورانه فناوری نانو (Nano Match ) با رویکرد حمایت از طرح‌های به نمونه اولیه اشاره کرد.

در سال ۱۳۹۸ هفتمین دوره از این برنامه برگزار و تعداد ۱۳۵ طرح در حوزه‌های مختلف صنعتی طی ۳ فراخوان دریافت شد. در مرحله اول داوری، ۵۰ طرح برای ارائه به جلسه مصاحبه حضوری دعوت شدند که در نهایت ۱۸ طرح موفق به ورود به برنامه شدند. در نهایت طرح «کامپوزیت دندانی لایت کیور نانوهیبریدی» که از سوی یکی از شرکت‌های بخش خصوصی اجرا شد، توانست عنوان طرح نوآورانه برتر را به خود اختصاص دهد.

علاوه بر آن ۳ قرارداد تجاری میان فناوران نانومچ و صنعتگران شامل"همکاری در تأمین و مصرف نانوسیلیکا گرید آنتی‌بلاک به منظور تولید مستربچ آنتی‌بلاک"، "اعطای نمایندگی مجاز فروش محصول کامپوزیت دندانی نانوهیبریدی" و "حق استفاده از نانوذرات آویشن شیرازی با واگذاری انحصاری نانوذرات گیاهی آنتی‌باکتریال برای استفاده در باند و گاز و پنبه"منعقد شد.

در برنامه کلان توسعه خدمات و زیرساخت‌های تجاری‌سازی‌نانو یکی از اقدامات صورت‌گرفته در این برنامه، ارزیابی، پایش و نظارت بر محصولات فناوری‌نانو است. در سال ۱۳۹۸ تعداد ۳۸۵ درخواست بررسی محصول به واحد ارزیابی محصولات فناوری‌نانو ارجاع شد که از این درخواست‌ها، ۸۳ مورد جهت تکمیل مستندات فنی با استفاده از گرنت شبکه آزمایشگاهی، پذیرش مشروط شده و تعداد ۲۲۹ محصول به‌دلیل ارائه مستندات فنی اولیه قابل‌قبول جهت اثبات ادعا پذیرش شده و به مرحله بعد راه یافتند.

در مجموع، ۹۵ گواهی‌نامه نانومقیاس و ۷۲ گواهی‌نامه آزمایشی در این سال صادر شد. همچنین، تعداد ۲۵۴ مورد درخواست تمدید گواهی‌نامه‌های آزمایشی و نانومقیاس محصولات مورد بررسی قرار گرفت که از میان این درخواست‌ها، ۹۳ مورد تمدید شدند که از این میان ۵۰ گواهی‌نامه آزمایشی و ۷۷ گواهی‌نامه نانومقیاس بودند. به‌این‌ترتیب تعداد محصولات و تجهیزات دارای گواهی‌نامه نانومقیاس ایران تا پایان سال ۱۳۹۸، به ترتیب ۴۳۴ محصول و ۲۱۳ تجهیز رسیده است.

سیاستگذاری پیشرفت فناوری‌نانو و ارزیابی برنامه‌ها و نهادها

در فصل سوم این گزارش، گزارش برنامه‌های مختلفی از جمله راهبری تحقیقات سیاستی فناوری‌نانو، پایش و ارزیابی راهبردی توسعه فناوری‌نانو و مستندسازی تجربیات و دانش کسب‌شده و انتشار الگوها بیان شده است.

در برنامه اول آمده است: «یکی از ابعاد مهم در سیاستگذاری فناوری توجه به ملاحظات اجتماعی و اخلاقی در کنار توسعه فنی است. با توجه به اینکه محصولات نانو تأثیرات مختلفی بر جامعه دارند، شناسایی، بررسی و ارزیابی آن‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است. به این‌منظور، در راستای بیان ساده نحوه اثرگذاری محصولات فناوری‌نانوی ایرانی بر زندگی مردم، ۱۰ شاخص آلودگی کمتر، دوام بیشتر، اثربخشی بیشتر، ایمنی بیشتر، زیبایی بیشتر، مصرف کمتر، سازگاری بیشتر با محیطزیست، هزینه کمتر، راحتی بیشتر و اثرات جانبی کمتر طراحی شدند تا نحوه اثرگذاری هر یک از محصولات نانویی ایرانی با هر یک از این شاخص‌ها، تبیین شوند. نتایج در کتاب «نانو برای زندگی» در سال ۱۳۹۸ منتشر شد.

بر اساس اعلام ستاد نانو، فصل چهارم گزارش به تشریح اقدامات دستگاه‌های اجرایی در راستای تکالیف سند گسترش کاربرد فناوری‌نانو پرداخته و فصل پنجم به ارزیابی شاخص‌ها و گزارش تأمین مالی برنامه پیشرفت فناوری نانو ایران در سال ۱۳۹۸ اختصاص دارد.

No tags for this post.