خاموشی در انتظار میراثی دیگر
بر این اساس طی دو ماه گذشته و با ازکارافتادن ترانسفورماتور قدیمی این موزه که مربوط به سال‌های قبل از انقلاب بود، برق موزه فرش قطع‌شده و تمامی بخش‌ها و آثار موجود در این مجموعه در تاریکی فرورفته‌اند.
هرچند در پی رسانه‌ای شدن این موضوع، مقامات کشوری ازجمله وزیر میراث فرهنگی خبر از تأمین اعتبار و ابلاغ دستورات ویژه برای رفع سریع مشکل دادند اما این موضوع نیز مانند بسیاری از موارد مشابه، درگیر بروکراسی اداری شده و اکنون بیش از ۸ هفته است که این موزه بدون برق مانده است.
گفته می‌شود برق موزه طی مدت فوق از طریق برق اضطراری تأمین شده است اما همچنان نگرانی‌هایی برای کارشناسان و متخصصان میراث فرهنگی و مردم وجود دارد که به دلیل شفاف نبودن شرایط موزه فرش، پاسخی به این نگرانی‌ها داده نشده است.
اگرچه مسوولان میراث فرهنگی از حفظ شرایط این موزه در حالت استاندارد خبر داده‌اند و امکان بررسی کارشناسی و دقیق این موضوع نیز برای متخصصان امکان ندارد، بنابراین در این گزارش شرایط احتمالی ناشی از قطع برق و عدم رسیدگی مناسب به آثار این موزه پرداخته و این شرایط احتمالی نامطلوب را بررسی می‌کنیم.
مجدداً تأکید می‌شود که این گزارش صرفاً ازنظر تئوری به موضوع پرداخته و آسیب‌های احتمالی ناشی از برق موزه فرش را مورد ارزیابی قرار داده و این موضوع به معنی رخ دادن این شرایط در موزه نیست.
باید در نظر داشت که اشیا موزه‌ای به‌طورکلی و بر اساس ماهیت خود در معرض پوسیدگی قرار دادند و به همین دلیل موزه‌ها موظف به فراهم کردن شرایطی هستند تا این درصد آسیب‌دیدگی به حداقل برسد.
در وهله اول مسوولان موزه باید عوامل مختلف نابودی اشیا را بر اساس شرایط آن موزه بررسی کرده مشخص کنند این عوامل مخرب چه مواردی را شامل شده و چگونه بر اشیا اثر می‌کنند.
بر اساس بدبینانه‌ترین سناریوی موجود، قطع برق به طور یقین باعث قطع شدن سیستم‌های امنیتی و دوربین‌های مدار بسته می‌شود که خاطره تلخ گم شدن آثار موزه‌ای در دوران گذشته و مفقود شدن آلبوم ناصری در هفته‌های اخیر موجب بروز نگرانی‌هایی در زمینه رخ ندادن اتفاقاتی مشابه در موزه فرش شده است.
قطعاً در موارد خاصی مانند قطع برق موزه فرش در تهران این شرایط از حالت عادی خارج‌شده و نیازمند بررسی‌های کارشناسی و رسیدگی‌های فوری هستند.
به‌طورکلی مهم‌ترین عوامل طبیعی آسیب‌زننده بر اشیا موزه‌ای ازجمله فرش، شامل تغییر شرایط جوی و محیط زیست، حشرات، موجودات میکروسکوپی، قارچ‌ها، آلودگی‌های جوی هستند. در حال حاضر و به کمک فناوری‌های مدرن امکان ایجاد محیطی باثبات و مناسب در موزه‌ها وجود دارد اما باید در نظر داشت که تمامی این موارد تقریباً به‌وسیله نیروی برق‌کار کرده و قطع برق یک موزه موجب به هم خوردن تمامی این شرایط می‌شود.
از سوی دیگر یکی از مهم‌ترین مباحث موجود در شرایط موزه‌ها رطوبت و درجه حرارت است. باید در نظر داشت که آب چه به‌صورت مایع و به چه به‌صورت بخار موجب بروز فعل‌وانفعالات شیمیایی در اشیایی مانند فرش شده و نابودی آن را تسریع می‌کند.
علاوه بر این وجود رطوبت باعث رشد میکروارگانیسم‌های متعددی در بافت فرش می‌شود که این میکروارگانیسم‌ها به‌نوبه خود به بدنه فرش‌ها آسیب می‌زند. باید در نظر داشت که اشیای موزه‌ای از قبیل فرش ذاتاً رطوبت پذیر هستند و هر نوع افزایش رطوبت محیط یا کاهش بیش‌ازحد آن می‌تواند تأثیرات مخربی روی این آثار داشته باشد.
معمولاً در موزه‌ها تلاش بر تثبیت رطوبت نسبی در یک میزان ثابت بر اساس اشیا درون آن موزه است بررسی‌های متخصصین نشان می‌دهد که رطوبت نسبی در موزه‌ها باید بین ۴۵ تا ۶۰ درصد و دمای هوا نیز باید بین ۲۰ تا ۲۴ درجه سانتی‌گراد باشد. در مورد موزه فرش و شرایط خاص ناشی از قطع برق آن برای مدت طولانی مشخص نیست که آیا این میزان رطوبت و همین‌طور دمای هوا با توجه به گرم بودن ماه‌های تابستان در این موزه در محدوده مورد نظر حفظ شده است یا خیر؟ متأسفانه مسئولان میراث فرهنگی نیز در این رابطه اطلاع‌رسانی نکرده‌اند و چگونگی شرایط فضای داخلی موزه در این مدت اعلام‌نشده است.
با توجه به شرایط خاص موزه فرش در تهران علاوه بر رطوبت باید بحث نور و گرما را نیز در نظر داشت. برخلاف باور عموم مردم، سیستم‌های عادی تهویه هوا برای موزه‌ها مناسب نیستند، زیرا در بیشتر سیستم‌های تهویه موجود در بازار، گاز اوزن تولید می‌شود که برای بسیاری از اشیا موزه‌ای ازجمله منسوجات و فرش مضر هستند.
در اصول اولیه موزه‌داری ذکرشده است که سیستم تهویه هوا باید به طور تمام‌وقت در موزه کار کند و در مواردی که سیستم تهویه فقط در ساعات اداری روشن بوده و بعدازآن خاموش می‌شود آسیب‌های وارده به آثار بسیار بیشتر از حالت خاموش بودن کامل دستگاه تهویه است.
از سوی دیگر باید در نظر داشت که سیستم‌های استاندارد تهویه مطبوع ویژه موزه‌ها معمولاً بسیار گران هستند و علاوه بر هزینه بالای خرید اولیه معمولاً هزینه‌های نگهداری سنگینی را شامل می‌شود. یکی از پرسش‌های ایجادشده در مورد موزه فرش، نوع سیستم‌های تهویه به‌کاررفته در این موزه است.
به‌طورقطع از مدار خارج شدن ترانس موزه فرش موجب قطع شدن سیستم‌های تهویه در این موزه شده و علاوه بر به هم خوردن تناسب رطوبت و دمای هوا در این موزه ما با پدیده تاریکی نیز روبه‌رو خواهیم شد به طور عادی تجمیع تاریکی و گرمای هوا موجب فراهم شدن بستر مناسبی برای رشد حشرات و قارچ‌ها می‌شود.
باید در نظر داشت که حشرات از خطرناک‌ترین دشمنان اشیای موزه‌ای بخصوص مواد آلی هستند در حقیقت فرش و منسوجات یکی از ضعیف‌ترین مواد موزه‌ای در برابر حشرات به شمار می‌رود و ازنظر فنی نیز امکان استفاده از هر نوع حشره کشی در موزه‌ها فراهم نبوده و این امر نیازمند مطالعه دقیق و استفاده از مواد مناسب با شرایط موزه و آثار داخل آن است.
به طور عادی در موزه‌هایی مانند موزه فرش که در آن از منسوجات و آثار مشابه نگهداری می‌شود، آثار باید به طور منظم ازنظر دوام و شرایط تاروپود آن‌ها موردبررسی قرار گیرند، حال مشخص نیست با قطعی چندهفته‌ای برق در موزه فرش آیا این بازدیدهای منظم انجام‌شده است یا خیر؟
در خاتمه و بر اساس بدبینانه‌ترین سناریوی موجود، قطع برق به طور یقین باعث قطع شدن سیستم‌های امنیتی و دوربین‌های مدار بسته می‌شود که خاطره تلخ گم شدن آثار موزه‌ای در دوران گذشته و مفقود شدن آلبوم ناصری در هفته‌های اخیر موجب بروز نگرانی‌هایی در زمینه رخ ندادن اتفاقاتی مشابه در موزه فرش شده است. قطعاً پاسخگویی شفاف و دقیق مسوولان میراث فرهنگی کشور می‌تواند این تردیدها را برطرف کرده و مشخص کند آیا در مدت زمان قطع برق موزه، پروتکل‌های امنیتی و حفاظتی استاندارد در این مکان رعایت شده‌اند یا خیر؟
دکتر احسان محمدحسینی – مدرس دانشگاه، باستان‌شناس
No tags for this post.
یه خاموشی دیگه برای میراث گران بهایمان