کودک همسری، محصول فقر فرهنگی و اقتصادی

کودک همسری از جمله آسیب های اجتماعی است که سالهاست انتقادهای بسیار زیادی از سوی کارشناسان حوزه اجتماعی، فعالان حقوق کودکان به همراه داشته است. مساله ای که ریشه در فقر اقتصادی، فرهنگی و موضوعات قومی و قبیله ای دارد. گاهی نیز اعتیاد والدین و مهاجرت عامل اصلی شکل دهی این مساله هستند.

طبق آمارهای رسمی و دولتی ایران، سالانه ده‌ ها هزار دختر و پسر کمتر از 15 سال توسط خانواده‌هایشان وادار به ازدواج می ‌شوند. البته شمار واقعی این کودکان بیش از این میزان است زیرا بسیاری از خانواده ها ازدواج فرزندان شان را به صورت غیر رسمی به ثبت می رسانند. به عنوان مثال براساس آمار سازمان ثبت احوال در سال ۹۷، ۳۲۴ مورد ازدواج های کمتر از ۱۵ سال در پسران و ۱۳ هزار و ۵۴ ازدواج در دختران کمتر از ۱۳ سال به ثبت رسیده است. همچنین ۱۳۳ هزار و ۸۶ ازدواج در دختران ۱۴ تا ۱۸ ساله به ثبت رسیده است؛ در مجموع تعداد واقعه ازدواج زیر ۱۸ سال به رقمی معادل بیش از ۱۴۰ هزار رسید‎ه است.

بدیهی است به این تعداد کودک ‌همسری، باید آمارهایی از ازدواج‌ های ثبت نشده، طلاق کودکان دختر و پسر، کودک بیوه‌ ها، تعداد دفعات ازدواج، کودکان ترک تحصیل داده شده مزدوج و نظایر آن را هم افزود. سال 1397 حدود ۱۱ هزار و ۵۳۵ طلاق در سنین ۱۴ تا ۱۸ سال در کشور ثبت شده است.

پای لنگ قوانین در حمایت از کودکان

امروزه این آسیب‌ اجتماعی در ابعاد مختلف زندگی مردم تاثیر گذاشته و تهدیدات و چالش‌ های جدی را برای جامعه ایجاد کرده است از اینرو ضرورت دارد قانونگذاران بازنگری در قانون داشته باشند و با اصلاح قوانین میزان این آسیب ها را به کمترین میزان برسانند.

ماده ۱۰۴۱ از جمله ماده های قانونی است که بارها از سوی قانونگذاران تغییر پیدا کرده است. این ماده به حداقل سن قانونی ازدواج ایرانی ها اشاره دارد. در سال ۱۳۱۳ قانونگذار حداقل سن ازدواج برای دختران را ۱۵ سال و برای پسران ۱۸ سال در نظر گرفته بود اما با در نظر گرفتن شرایط اجتماعی آن دوران، تدابیری نیز اندیشید تا دختران در سن 13 سالگی و پسران در سن 15 سالگی قادر به ازدواج باشند. قانونگذاران سال ۱۳۵۳ حداقل سن ازدواج در ایران را برای دختران ۱۸ سال و برای پسران ۲۰ سال در نظر گرفتند اما استثنایی هم برای دختران قائل شدند تا دختران 15 ساله در شرایط خاص دادگاه‌ ها مجاز به ازدواج باشند اما سال 1361 بار دیگر این ماده قانونی تغییر پیدا کرد و حداقل سن ازدواج دختران و پسران از 18 و 20 سال به 9 و 15 سال رسید.

این قانون بار دیگر در سال 1381 تغییر پیدا کرد و حداقل سن قانونی برای دختران 13 و  برای پسران 15 سال تعیین و عقد نکاح نیز منوط به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح شد.

سالهاست این ماده با وجود تلاش بسیاری از فعالان و حقوقدانان برای رفع نواقص این قانون همچنان در پیچ و خم تغییر و اصلاح باقی مانده است.

سال گذشته دولت برای رفع مشکل کودک همسری، با کلیات لایحه ای موسوم به کودک همسری و تعیین حداقل سن برای ازدواج موافقت کرد اما در این لایحه نیز همچنان حداقل سن ازدواج برای دختران ۱۳ سال و برای پسران ۱۵ سال تعیین شده است.

معصومه ابتکار، معاون رئیس جمهوری در امور زنان و خانواده در این خصوص گفت: اکنون لایحه ممنوعیت کودک همسری و ازدواج کودکان زیر 13 سال در کمیسیون لوایح مطرح و تصویب شده و در مراحل نهایی قرار دارد که امیدواریم به زودی در صحن علنی مجلس مطرح و ابلاغ شود.

در حال حاضر نواقص قانونی زیادی در این حوزه وجود دارد. به عنوان مثال در قانون این مساله در نظر گرفته نشده که اگر کودکی پیش از ۱۵ سالگی ازدواج کند و پس از آن سن، توان پرداخت مهریه را نداشته باشد، مسئولیت پرداخت این دین به عهده چه کسی است؟ یا چگونه محول کردن مسوولیت ‌هایی مانند تمکین یا حقوق انتخابی مانند طلاق، حضانت، مسکن و …. برای دختران در نظر گرفته می ‌شود؟

همچنین در قانون مشخص نشده که اگر ازدواج با کودک بدون اذن دادگاه صورت بگیرد، چه مجازاتی به همراه دارد؟ اصلا مجازاتی شامل حال آنها می شود؟

هرچند اکنون چنین خلاء هایی قانونی در کشور وجود دارد اما شاید با روی کار آمدن مجلس جدید چنین مشکلاتی از جامعه رخت بر بندد اما زهره الهیان، از جمله نمایندگان این دوره از مجلس است که اعتقاد دارد: هم اکنون حدود ۱۳ میلیون جوان در سن ازدواج در کشور داریم که شرایط ازدواج ندارند. در حالی که مجلس پیشین وقت خود را برای ازدواج افراد زیر 18 سال صرف کرده است؛ هرچند موضوع ازدواج در سنین پایین بسیار مهم است اما نباید اقلیت بر اکثریت ترجیح داده شود.

کودک همسری، کودک آزاری است

بسیاری از کارشناسان حوزه اجتماعی و روانشناسان اعتقاد دارند که کودک همسری به نوعی کودک آزاری محسوب می شود زیرا عوارضی که به سبب ازدواج زود هنگام و بارداری ناشی از آن بر کودک وارد می‌شود، جبران ناپذیر است.

به اعتقاد منتقدان و فعالان این حوزه، علاوه بر بلوغ جسمی برای پیشبرد زندگی زناشویی، برخورداری از استعداد روحی و روانی شرط اساسی است؛ چراکه کم اهمیت پنداشتن بلوغ فکری و روانی زوجین در ازدواج می ‌تواند صدمات جبران‌ ناپذیری بر پیکره خانواده و اجتماع وارد کند.

دکتر محمد رضا ایمانی، روان شناس اجتماعی در این خصوص به سیناپرس گفت: دختران و پسران از نظر فیزیولوژی بدن شان در شرایط خاصی می توانند ازدواج کنند. وقتی کودک دختری را مجبور به ازدواج می کنیم، دچار مشکلات فراوان می شود زیرا دختر سیزده یا چهارده سال از لحاظ فیزیولوژیکی بدنش آمادگی زندگی زناشویی را ندارد. همچنین او درک درستی از ازدواج و زندگی زناشویی ندارد.

این مدرس الگوهای رفتاری افزود: شاید ازدواج مردان با دختران کودک جذاب باشد اما قطعا برای دختران کودک یک اقدام دردآور و زجر آور است که مشکلات فراوان روحی و جسمی برای او به ارمغان می آورد.

وی اظهارداشت: متاسفانه این بعد اجتماعی، در کودک همسری دیده نمی شود و قانونگذاران صرفا با تاکید به موضوع دینی و شرعی به این مساله پرداخته می پردازند. در حالی که اصلا از نظر دینی و شرعی نیز نباید کسی را وادار به انجام کاری آزار دهنده کنیم.

وی بیان کرد: اگر واکاویی به نسل قبلی خودمان داشته باشیم، مشاهده می کنیم بسیاری از پدر و مادرهایی که در سنین چهارده تا شانزده سالگی اقدام به ازدواج کرده اند، دچار یک نوع دلزدگی بوده اند که همواره درد، ناراحتی و زجرهای بی شماری را در زندگی متحمل شده اند، زیرا آنها درک درستی از زندگی زناشویی نداشته اند. در نتیجه اکنون برای ازدواج فرزندان شان سخت گیری زیادی می کنند. این مساله باعث شده تا دختران و پسران دیرتر اقدام به ازدواج کنند یا اگر هم اقدام به ازدواج می کنند با فردی خاص ازدواج کنند که دچار زجر و ناراحتی نشود.

گزارش: فرزانه صدقی

No tags for this post.