انار شیطان در معرض انقراض

انقراض یک پدیده طبیعی بوده، اما انسان به انقراض گونه‌ها در جهان سرعت بیشتری بخشیده است و با اینکار گونه‌ها در معرض خطر بیشتری قرار گرفته‌اند.

این گونه‌های در حال انقراض، مزایای زیادی دارند که از جمله می‌توان به منبع ژن‌های حیاتی، اهمیت اکولوژیکی و خواص ارزشمند دارویی آن‌ها اشاره کرد.درختان نه تنها از لحاظ اقتصادی، محیطی و صنعتی برای بشر مهم هستند بلکه از نظر زیبایی، تاریخی و معنوی نیز مفیداند.

به هرحال، تعریف درخت همیشه آسان نیست. درخت یک گیاه چوبی بزرگ و پایدار است که در مرحله بلوغ یک ارتفاع حداقل ۶ متر را بدست می‌آورد و به‌طور معمول (نه همیشه) دارای یک ساقه نگهدارنده اصلی بنام تنه است که انشعابات و شاخ و برگ ایجاد شده روی آن یک تاج تولید می‌کنند.

دشت گلپرکی دلفار جیرفت در استان کرمان بزرگترین ذخیره گاه ژنتیکی درخت انار شیطان در خاورمیانه است

درخت انار شیطان Tecomella undulata (Sm.) Seem. از تیره پیچ اناری (انار شیطان یا جوال دوزی (Bignoniaceae) درختی برگ‌ریز یا بطور تقریبی همیشه سبز است. در زبان فارسی انار شیطان، سمنگ، پریوک و گل پرک نیز نامیده می‌شود. این درخت در مناطق جنوبی کشور و در استان‌های بوشهر، فارس و هرمزگان می‌روید. به‌علاوه اینکه به پراکنش آن در افغانستان، غرب پاکستان و جنوب شرقی عربستان اشاره شده است. به‌دلیل اهمیت رویش این گیاه در مناطق خشک و بیابانی، مقاومت بالای آن در این شرایط، نقش آن در احیاء خاک، ایجاد گل‌های بسیار زیبا و جذاب به‌طوری که می‌توان در پارک‌ها و فضای سبز از آن استفاده نمود. چوب مقاوم با رنگ پذیری و جلاپذیری بالای آن و خواص دارویی اجزاء مختلف آن، مورد توجه قرار گرفته است. دشت گلپرکی دلفار جیرفت در استان کرمان بزرگترین ذخیره‌گاه ژنتیکی این درخت درایران و خاورمیانه است.

انار شیطان، فواید دارویی بسیار مهمی دارد

استفاده این گونه، در درمان برخی بیماری‌ها مانند سفلیس، تورم، سوزنک، لوکودرما، اگزاما، درمان بیماری‌های طحال، یرقان، هپاتیت، ایدز و… گزارش شده است. لاپاکول پوست داخلی ساقه یک نفتوکوئینون با فعالیت ضد سرطان، ضد باکتری، ضد قارچ، ضد ویروس و ضد موریانه است.

انار شیطان، با وجود تولید بسیار انبوه گل، بنا به دلایل نه چندان روشن به‌ندرت غلاف بذری و بذر تولید می‌کند. تکثیر این گیاه به‌صورت دست کاشت تا کنون دیده نشده است. بسیار سخت ریشه‌زا بودن قلمه این گونه نیز دشواری ازدیاد آن را دوچندان کرده است.

این گونه در خاک‌های لوم شنی با پی‌اچ خنثی تا کمی قلیایی و خاک‌های غیرشور با فشار اسمزی پایین محلول خاک می‌تواند رشد داشته باشد. مقادیر بالای پتاسیم و سدیم موجود در برگ این گونه نشان از سازگاری این گیاه جهت مقابله با کم‌آبی و جذب آب از خاک‌های با رطوبت قابل استفاده کم را دارد. متوسط بارندگی مورد نیاز برای رویش این گیاه ۱۵۰ میلی‌متر است و می‌تواند درجه حرارت‌های پایین (کمتر از ۵ درجه) و درجه حرارت‌های بالای ۵۰ درجه را تحمل کند، درخت انار شیطان درگذشته گیاه بسیار مهم جامعه اوج (کلیماکس) پوشش گیاهی بوده است، ولی اکنون در اثر استفاده نادرست از آن، این گیاه جزو گیاهان در معرض انقراض در ایران قرار دارد.

انار شیطان دارای تیپ درختی به ارتفاع معمول ۵-۸ متر و تاج پوشش آن وسیع و متراکم است. به طوری که در دوره گل‌دهی با زیبایی ویژه‌ای سبب منظره جذاب گیاه می‌شود. گل آذین‌ها خوشه گرزن است که در خوشه کلی نظم شکوفایی گل‌ها بسوی سر است، اما هر یک از انشعابات خوشه دارای نظم گرزن و هر یک از گرزن‌ها چند گلی و به‌طور معمول دارای سه گل است که دو گل زیرین تا حدودی متقابل هستند و به‌طور غالب به مراحل پایانی بلوغ نمی‌رسند و قبل از آن می‌ریزند، اما در مواردی هم باقی می‌مانند.

به طور کلی این گیاه یکی از گونه‌های بومی ارزشمند و سازگار با مناطق خشک و نیمه خشک ایران است. این درخت به عنوان گونه‌ای مهم برای حفاظت از مناطق خشک، تثبیت شن در مناطق مستعد فرسایش و همچنین پناهگاه مناسبی برای حیات وحش است. باتوجه به استفاده چند منظوره این گیاه از نظر حفاظتی، دارویی، صنعتی، علوفه‌ای و فضای سبز، هنوز در ایران تحقیقات جامعی بر روی این گیاه انجام نشده است.

متاسفانه در ایران به دلایل متعددی مانند تخریب انسانی و طبیعی این گونه نادر و با ارزش را در معرض انقراض قرار داده است. در نتیجه آگاهی از ویژگی‌های اکولوژیکی و نیاز‌های رویشگاهی این گونه برای احیا و گسترش آن اهمیت زیادی دارد.

No tags for this post.