آب سبز، نسخه نجات بخش کشاورزی

ایران به عنوان یکی از کشورهای واقع در کمربند خشک کره زمین با مشکل کم آبی مواجه است. رشد فزاینده جمعیت، نیاز به محصولات کشاورزی و دامی محدودیت منابع آب و خاک به عنوان بستر اصلی تولیدات کشاورزی، مساله کم آبی را به گونه ای بسیار جدی فرا روی کشور قرار داده است.

بخش کشاورزی در ایران یکی از مهمترین بخش های اقتصادی است و کمبود آب، به عنوان اصلی ترین عامل محدود کننده تولید محصولات کشاورزی محسوب می شود. از طرفی، تولیدات غذایی به خصوص تولیدات محصولات کشاورزی مورد نیاز صرفا تحت شرایط دیم برای برآوده کردن نیاز های جمعیت حاضر در کشور کافی نیست. از اینرو به منظور پاسخگویی به نیاز غذایی کشور، توجه فراوان به گسترش کشت آبی و آبیاری شده است به طوری که حدود 93 درصد منابع آب تجدید شونده کشور در کشاورزی فاریاب مصرف می شود که این امر منجر به برداشت آب قابل توجهی از منابع آب سطحی و زیر زمینی شده است.

اکنون برداشت بی رویه آب از سفره های آب های زیرزمینی مشکلات جدی را برای کشور ایجاد کرده است؛ در حال حاضر در بسیاری از نواحی کشور سطح سفره های آب زیر زمینی افت زیادی داشته که با توجه به خشکسالی های اخیر، همچنان افزایش بهره برداری از آب های زیرزمینی تشدید شده و خسارت های غیر قابل جبرانی را بر منابع آبی زیر زمینی کشور وارد آورده است.

آب سبز، راه حل نا شناخته بحران کم آبی

خشکسالی‌ های یک دهه اخیر و تشدید آن طی سال‌ های اخیر باعث شده کشاورزان به سمت کشاورزی با "آب سبز" گرایش پیدا کنند.

در چرخه هیدرولوژی، منابع آب به دو دسته« آب آبی» و «آب سبز» تقسیم می ‌شوند. آب‌ های زیرزمینی و آب ‌های سطحی، آب آبی را تشکیل می ‌دهند، در حالی که به رطوبت خاک در مناطق غیر اشباع را آب سبز می‌ نامند؛ آب باران بعد از نفوذ در خاک و پیش از اینکه به منطقه اشباع برسد آب سبز را تشکیل می ‌دهد.

آب سبز در مقایسه با آب آبی منبع بزرگ‌تری از نظر حجم ذخایر آب شیرین و مشارکت در تولید مواد غذایی است زیرا ۶۵ درصد از نزولات آسمانی به آب سبز و باقی به آب آبی تبدیل می‌شود.

بهره برداری از آب آبی به دلیل نیاز به شبکه های انتقال و توزیع آب بسیار گران تر از آب سبز است اما همین قابلیت انتقال و توزیع ، مدیریت آنرا ساده تر کرده و گزینه های بهره برداری از آن را (کشاورزی ،صنعتی و خانگی) افزایش داده است در حالیکه تنها راه بهره برداری از آب سبز تولید محصولات دیم است؛ در حدود ۸۰ درصد زمین های کشاورزی در جهان زیر کشت دیم هستند که ۶۰ درصد غذای مردم را تولید می کنند. کشاورزی دیم عمدتا از آب سبز تغذیه می کند.

استفاده از آب سبز در سیاست جهاد کشاورزی قرار گرفت

گندم از جمله کالای اساسی و ضروری برای تامین غذای مردم  بوده که ارزش اقتصادی آن حدود ۳۵ هزار میلیارد تومان در ایران است. اکنون سهم قابل توجهی از آب این کالای اقتصادی و استراتژیک توسط آب سبز تامین می شود.

به گفته اسماعیل اسفندیاری‌ پور، مشاور وزیر و مجری طرح گندم وزارت جهاد کشاورزی، اکنون سطح کشت گندم حدود شش میلیون هکتار است که حدود دو میلیون هکتار آن به صورت گندم آبی و چهار میلیون هکتار نیز به صورت دیم کشت می‌ شود؛ حدود دو سوم سطح کشت گندم کشور با آب سبز (آب باران) تامین و آبیاری می ‌شود.

اهمیت استفاده از آب سبز باعث شده تا وزارت جهاد کشاورزی امسال برنامه جدی پیرامون این مساله داشته باشد. جواد وفابخش، معاون امور زراعی وزیر جهاد کشاورزی از برنامه‌ جدی این معاونت برای استفاده از آب سبز در تولیدات زراعی خبرداد و در این خصوص گفت: با اجرای طرحی در سطح ۶ میلیون هکتار، برآورد می‌ شود که میزان تولید گندم با استفاده از آب سبز حدود دو میلیون تن افزایش یابد؛ این طرح در تناوب زراعی باعث افزایش بهره وری در دیم زارها، پایداری تولید و ماندگاری مردم در مناطق روستایی می‌شود.

از دیگر سیاست های جهاد کشاورزی تولید و کشت چقدرقند با استفاده از آب سبز است. پیمان حصادی، مشاور وزیر جهاد کشاوزری و مجری طرح چغندر قند کشور در این خصوص گفت: سیاست ما این است که این محصول بتواند با استفاده از آب سبز و بدون آبیاری تولید مطلوبی داشته باشد؛ اکنون در بسیاری از مناطق که این محصول به ‌صورت پائیزه کشت شده حتی بدون نیاز به یک دوره آبیاری نیز محصول مطلوبی تولید کرده است.

به گفته وی، در حال حاضر در استان‌های گرمسیری مانند خوزستان، کرمانشاه و جیرفت برنامه ‌ریزی‌ های لازم برای کشت تیپ پائیزه این محصول صورت گرفته و پیش ‌بینی می‌ شود، یک میلیون و دویست هزار تن چغندر قند پائیزه در کشور امسال تولید شود.

تغییر سهم آب مصرفی محصولات کشاورزی با تغییر اقلیم

نگار رسولی مجد، دانش آموخته دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه با راهنمایی دکتر مجید منتصری و دکتر جواد بهمنش طی پژوهشی به این نتیجه رسیده است که هرگونه تغییر اقلیم، سبب تغییر در الگوی بارندگی و به تبع آن تغییر سهم آب آبی و آب سبز آب مصرفی محصولات کشاورزی می شود.

نتایج حاصل از ارزیابی ردپای آب یازده محصول زراعی شامل گندم، جو، برنج، لوبیا، پنبه، توتون، چغندرقند، سیب زمینی، گوجه فرنگی، یونجه و ذرت در تمامی استان های کشور (13 ایستگاه) این تحقیق نشان داد که محصولات پنبه، توتون، لوبیا، برنج و گندم بیشترین مقدار ردپای آب و گوجه فرنگی، سیب زمینی و چغندرقند کمترین مقدار ردپای آب و محصولات ذرت، جو و یونجه ردپای آب متوسطی را دارند.

او در این تحقیق عنوان کرده است: به منظور حفظ منابع آبی سطحی و زیرزمینی در دسترس و استفاده بهینه از منابع آب ناشی از نزولات جوی، الگوی کشت بهینه بر اساس عملکرد محصول به ازای آب مصرفی با در نظر گرفتن نوع آب مصرفی (آب آبی و آب سبز) در هر منطقه متناسب با اقلیم آن منطقه صورت گیرد چراکه بهره وری آب محصولات کشاورزی متفاوت بوده و مبادله محصولات موجب صرفه جویی در مصرف آب می شود.

توزیع مناسب آب با بکارگیری استراتژی تجارت آب مجازی

از سوی دیگر، بر اساس استراتژی تجارت آب مجازی، تجارت کالا از مناطق پر آب به مناطق دچار بحران با شرایط اقلیمی نامناسب باعث توازن در توزیع مکانی آب خواهد شد. در این بین کشورهای خشک و نیمه خشکی مانند ایران می توانند با واردات کالاهای آب بر نظیر مواد غذایی، آبی که برای تولید آن نیاز است را برای استفاده در سایر بخش ها حفظ کنند و مناطق دچار بحران آب نیز می توانند دام و محصولات مورد نیاز را با استفاده از آب موجود در مناطق دیگر تولید کنند.

فهیمه میرچولی، دانش آموخته دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان نیز با راهنمایی دکتر منیره فرامرزی طی پژوهشی با بررسی تاثیر تجارت آب مجازی محصولات کشاورزی شامل گروه غلات( گندم، جو، ذرت و برنج)، گروه میوه ها و سبزی ها( سیب، پرتقال، سیب زمینی و پیاز)، گروه حبوبات( نخود فرنگی و لوبیا) و همچنین گروه خشکبار و خرما( پسته و خرما)، بر وضعیت بحران آب مناطق مختلف ایران به این نتیجه رسیده است که از بین این محصولات تجارت گروه غلات ( گندم) سبب ذخیره سازی بیشترین میزان منابع آب( آبی و سبز) و تجارت گروه پسته و خرما باعث کاهش بیشترین میزان منابع آب داخلی کشور می شود.

همچنین بررسی میزان ذخیره سازی منابع آب در اثر تجارت محصولات کشاورزی در هر استان نشان می دهد که استان های یزد و گیلان، بیشترین ذخیره سازی و استان های فارس و کرمان، بیشترین میزان هدر رفت منابع آب را به خود اختصاص داده اند.

نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که استان های گیلان و یزد به ترتیب بیشترین میزان آب مجازی سبز و آبی را وارد و استان های لرستان و مازندران بیشترین میزان آب مجازی سبز و آبی را صادر کرده اند.

تالیف: بیتا اکبری

 

 

 

No tags for this post.