جنگ های آینده،جنگ کم آبی و خشکسالی است
تصور دنیای بدون آب، کابوسی است که به معنی پایان حیات در کره زمین است. زمانی که تصویر کره زمین را با سایر سیارات منظومه شمسی مقایسه می‌کنیم، رنگ آبی کره زمین را می‌توان نقطه تمایز این سیاره با سایر خواهر و برادران فضایی‌اش دانست.
این رنگ آبی به دلیل وجود آب و به تبع آن زندگی است. البته باید به این موضوع توجه داشت که اگرچه 70 درصد سطح کره زمین توسط آب پوشیده شده ولی بخش عمده‌ای از این آب‌ها برای انسان و گیاهان قابل‌استفاده نبوده و به‌صورت آب شور هستند. در این میان آب‌های شیرین تنها درصد اندکی از آب‌های کره زمین را تشکیل داده و حیات بسیاری از موجودات کره زمین به این آب‌های شیرین و منابع محدود آن وابسته است و به‌استثنای موجودات و آبزیان دریایی، زندگی سایر جانوران به این آب‌ها گره‌خورده است.
آب چگونه در زمین به وجود آمد؟
یافته‌های ستاره شناسان نشان می‌دهد که در حال حاضر تنها سیاره‌ای که در منظومه شمسی دارای آب و پذیرای حیات بوده، کره زمین است. مساله چگونگی شکل‌گیری و پدیدار شدن آب در کره زمین هنوز به‌طور دقیق مشخص نبوده و ما تنها می‌دانیم که حدوداً از زمانی برابر با 4 و نیم میلیارد سال پیش تاکنون، در کره زمین آب وجود داشته و اقیانوس‌ها به وجود آمده بودند.
درباره چگونگی شکل‌گیری آب در کره زمین نظریات مختلفی وجود دارد، برخی از دانشمندان اعتقاددارند که آب بر اثر تراکم گازها و بخار ناشی از سنگ‌های ذوب‌شده در سطح کره زمین پدید آمده و سبب خنک شدن آن‌ها شده‌اند.
این موضوع سبب تبخیر این آب‌های جوشان شده و ابرهای باران‌زا شکل گرفتند. این موضوع سبب شد تا شاهد بارش باران برای چند سده متمادی در کره زمین باشیم تا سرانجام این روند تبخیر شدید و بارش متوقف‌شده و آب‌های پدید آمده، در حفره‌ها و مناطق کم ارتفاع سیاره ما جمع شده و تشکیل دریاها و اقیانوس‌ها را داده‌اند.
نظریه دیگری نیز در بین دانشمندان وجود دارد که بر اساس آن احتمال داده می‌شود این میزان بسیار زیاد آب که در کره زمین وجود دارد به همراه یک شهاب‌سنگ به زمین برخورد کرده و به‌این‌ترتیب سیاره ما دارای منابع عظیمی از آب شده است.
این موضوع دستمایه مطالعه تیمی از پژوهشگران استرالیایی شده و آن‌ها در مطالعات اخیر خود در سال جاری میلادی دریافتند روند حرکت دریاها و شکل‌گیری آن‌ها در سطح کره زمین دارای قدمتی به‌مراتب بیشتر ازآنچه تاکنون تصور می‌شد، است.
پژوهشگران دانشگاه ملی استرالیا همچنین در این مطالعات دریافتند که چرخه آب‌های اقیانوسی تا فاصله 2 هزار و 900 کیلومتری از زیرزمین ادامه داشته و برخلاف آنچه که پیش‌ازاین تصور می‌شد، حوزه تأثیر این چرخه‌ها تنها 100 کیلومتر در عمق زمین نیست.
به‌این‌ترتیب شاهد هستیم که یک برخورد شهاب‌سنگی سبب تغییر در ساختار کلی کره زمین شده و آن را محیای ظهور حیات کرده است. البته هیچ‌کدام از نظریات فوق به‌طور قطعی اثبات نشده‌اند اما شواهد و مدارک موجود که موردپذیرش بیشتر پژوهشگران و دانشمندان این حوزه قرار دارد، حاکی از این موضوع است که نظریه دوم یعنی انتقال آب از یک شهاب‌سنگ به کره زمین، به‌مراتب قابل‌قبول‌تر بوده و شواهد و مستندات قوی‌تری برای پذیرش این نظریه وجود دارد.
وضعیت آب‌های شیرین در جهان
آب‌های شیرین شامل منابع محدودی هستند که از آن جمله می‌توان به رودها، دریاچه‌های آب شیرین، یخ‌های قطبی و البته آب‌های زیرزمینی اشاره کرد که بشر توانسته است با تکیه بر دانش و هوش خود با کندن زمین و دسترسی به لایه‌های زیرین، به بسترهای آب شیرین دسترسی پیدا کند. امروزه بسیاری از انسان‌ها و مردم جهان با تکیه بر این منابع، زندگی می‌کنند.
منابع محدود آب شیرین موجود در زمین، نقشی بسیار مهم در تداوم حیات روی این کره ایفا می‌کنند. متأسفانه این منابع بر اثر عواملی همچون آبیاری، ساخت سد و برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمین توسط انسان در حال نابودی هستند.
سدسازی و نابودی آب‌های شیرین
پژوهش‌های انجام‌شده نشان می‌دهد حجم زیادی از آب‌های شیرین در سراسر دنیا بر اثر عوامل انسانی و دخالت‌های بشر در طبیعت از بین می‌روند. در این میان سدسازی و تبخیر آب در پشت سدها بیشترین نقش را دارند. از بین رفتن این آب‌ها بر اثر عوامل مختلفی چون تبخیر و ورود آب به جو زمین در هرسال، میزان بسیار زیادی بوده و به‌طور متوسط در طول یک سال چهار هزار و 370 کیلومتر مکعب از منابع آب شیرین دنیا به این طریق از بین می‌رود.
به گزارش سیناپرس، این میزان از آب‌های تبخیر شده تقریباً برابر با دوسوم آبی است که در رود آمازون، بزرگ‌ترین رود کره زمین، جاری است. به گفته کارشناسان با ساخت سد در برابر رودها و ذخیره‌سازی آب در این منابع، سطح آب‌های شیرینی که در معرض تابش مستقیم خورشید قرار دارند، بالا رفته و به‌این‌ترتیب حجم بیشتری از این آب‌ها تبخیر می‌شوند.
قطب جنوب یکی از مناطق بسیار مهم در ایجاد توازن شرایط زیستی و آب‌وهوای کره زمین است. در حقیقت موضوع تأثیر تغییرات آب‌وهوایی در سراسر دنیا بر این بخش از کره زمین تأثیرات متعددی گذاشته است و قطب جنوب که بزرگ‌ترین منبع آب شیرین دنیا به شمار می‌روند نیز به‌نوبه خود قادر به تشدید این روند همراه با پدیده ذوب شدن یخ‌ها و یخچال‌های طبیعی است.
نابودی دریاچه‌های آب شیرین
متأسفانه در سال‌های اخیر نابودی منابع آب شیرین جهان با سرعت بسیار زیادی آغازشده و تأثیرات آن به‌وضوح در منابع مختلف آب شیرین کره زمین دیده می‌شود. دریاچه بایکال، بزرگ‌ترین دریاچه آب شیرین جهان بوده که در نه هزار و دویست کیلومتری غرب مسکو و در جنوب سیبری در کشور روسیه واقع‌شده است. این دریاچه در حدود یک‌پنجم یا 20 درصد آب شیرین جهان را تأمین می‌کند.
بر اساس گزارش‌های ارائه‌شده توسط آکادمی علوم روسیه، طی سال‌های گذشته حجم زیادی از آب این دریاچه برای تولید برق نیروگاه حرارتی TEC-10 پمپ شده است که به نظر می‌رسد این موضوع در کم شدن سطح آب دریاچه دخیل بوده است.
این دریاچه همچنین منبع اصلی و زیستگاه تعداد زیادی از گونه‌های منحصربه‌فرد آبزیان ساکن آب‌های شیرین در دنیا است. مطالعات مربوط به این اکوسیستم، دارای ارزش بسیار زیادی در حوزه‌های زیست‌شناسی و علوم تکاملی است.
درواقع بایکال قدیمی‌ترین و عمیق‌ترین دریاچه آب شیرین جهان بوده که از جانورانی منحصربه‌فرد برخوردار است. این جانوران شامل تعداد زیادی از بی‌مهرگان، چندین گونه از ماهی‌ها و فک آب شیرین دریاچه بایکال هستند. قابل‌توجه است که فک دریاچه بایکال تنها فکی در جهان است که همیشه در آب شیرین زندگی می‌کند. این دریاچه 31 هزار و پانصد کیلومترمربع مساحت دارد.
متأسفانه باید اعتراف کرد که روند نابودی منابع آب شیرین جهان که عمدتاً به دلیل دخالت‌های انسان در طبیعت رخ می‌دهد، منحصر به بایکال نبوده و دریاچه پوپو که پس از دریاچه تیتیکاکا، بزرگ‌ترین دریاچه بولیوی بوده نیز در حال نابودی است.
به گزارش سیناپرس ، دریاچه پوپو دارای سطح آب 4 هزار و 600 کیلومترمربع بوده که در حال حاضر سطح آن بسیار کم شده است. دریاچه تیتیکاکا که در ارتفاع 3 هزار و 800 متری قرارگرفته نیز دارای 8 هزار کیلومترمربع سطح آب است. به نظر می‌رسد که دریاچه پوپو با توجه به تغییرات آب‌وهوایی به‌زودی به کویری از نمک تبدیل شود که اثری از آب و گیاه در آن نباشد.
این موضوع در گوشه و کنار جهان‌دیده می‌شود و برای نمونه طی سال‌های اخیر دریاچه سالتون، بزرگ‌ترین دریاچه کالیفرنیا واقع در ایالات‌متحده آمریکا که به آن دریای سالتون نیز می‌گویند، در حال خشک شدن است. چهار سال خشکسالی باعث تبخیر سریع آب آن شده است و سبب شده تا این دریاچه کوچک‌تر شود.
گزارش‌های مشابه نشان می‌دهد، در دهه 1960 میلادی، اتحاد جماهیر شوروی دو رودخانه بزرگی که دریاچه آرال، یکی از چهار دریاچه بزرگ جهان را سیراب می‌کرد، برای آبیاری زمین‌های کشاورزی منحرف ساخت و از آن زمان این دریاچه به‌آرامی شروع به کوچک و خشک شدن کرده است.
دولت شوروی در اوایل دههٔ ۱۹۶۰ میلادی، تصمیم گرفت، رودخانه‌های آمودریا (جیحون) و سیردریا (سیحون) که بیشتر آب دریاچه آرال را تأمین می‌کردند، به‌سوی بیابان‌های آسیای میانه منحرف سازد تا زمین‌های کشاورزی پنبه، برنج، صیفی‌جات و غلات در این مناطق سیراب شوند.
این برنامه در جهت این طرح‌ریزی‌شده بود که شوروی را به یک صادرکننده عمده پنبه تبدیل کند. البته این اتفاق به حقیقت پیوست و امروزه ازبکستان بزرگ‌ترین صادرکننده پنبه است اما در اثر انحراف مسیر دو رودخانه اصلی تأمین آب دریاچه آرال، خطر خشک شدن کامل، این دریاچه را تهدید می‌کند.
دریاچه آرال در مرز قزاقستان و ازبکستان در آسیای مرکزی قرار داشته و بااینکه یک دریاچه آب‌شور است اما مناسب آبیاری زمین‌های کشاورزی بوده و در کنار دریاچه‌های مهم آب شیرین چون دریاچه بایکال در سیبری، دریاچه بیوا در اوتسوی ژاپن و دریاچه اوکیجوبی در ایالات‌متحده آمریکا در فهرست بزرگ‌ترین دریاچه‌های جهان قرار دارند که از سال 2001 میلادی مراقبت از آن‌ها در دستور کار سازمان‌های حفاظت از محیط‌زیست قرارگرفته است.
قابل‌توجه است که از این دریاچه‌های بزرگ، علاوه بر آرال، دریاچه بایکال نیز در اثر عواملی چون کاهش آب ورودی به دریاچه، برداشت و پمپاژ بیش‌ازحد آب از دریاچه توسط نیروگاه تولید برق ایرکوتسک، گرمای بیش‌ازحد تابستان و قطع بیش‌ازاندازه درختان جنگل‌های اطراف دریاچه، درخطر نابودی قرار دارد.
برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی
اصلی‌ترین عامل شکل‌گیری آب‌های زیرزمینی، جاذبه زمین و خاصیت نفوذ آب به لایه‌های زیرین خاک است که درنتیجه بخشی از آب‌های سطحی و بارندگی‌ها وارد لایه‌های زیرین خاک شده و تا جایی نفوذ می‌کنند که دیگر امکان نفوذ وجود نداشته و در آن محل متوقف می‌شود. عمق این لایه‌های غیرقابل نفوذ در بخش‌های مختلف، متفاوت بوده و همین موضوع دلیل اصلی تفاوت عمق منابع آب‌های زیرزمینی هستند.
مطالعات پژوهشگران نشان می‌دهد در حدود 4 میلیارد و 400 میلیون سال پیش سطح کره زمین با شرایط فعلی کاملاً متفاوت بوده و خبری از کوهستان‌ها و چین‌خوردگی‌های سطحی نبوده و تقریباً کل سطح زمین با آب پوشانده شده بود.
این مطالعات نشان می‌دهد در 700 میلیون سال نخست شکل‌گیری کره زمین، هنوز قاره‌ها و لایه‌های زمین حرکت نکرده و تصادمی نداشته‌اند و به این دلیل هیچ کوهستانی در سطح زمین وجود نداشت. روند تغییراتی که موجب شد زمین به شکل کنونی‌اش تبدیل شود، حدود یک و نیم میلیارد سال به طول انجامید.
نخستین سفره‌های آب‌های زیرزمینی در این دوران و در پی ایجاد چین‌خوردگی‌ها و شکل‌گیری کوهستان‌ها به وجود آمدند. مشکلات کمبود آب و منابع آب آشامیدنی در سراسر دنیا یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های کشورها محسوب می‌شود. از سوی دیگر هم‌زمان با افزایش جمعیت، یکی از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین منابع آب‌های آشامیدنی در دنیا، سفره‌های آب زیرزمینی است که بشر در دهه‌های گذشته با استفاده و برداشت بی‌رویه از آن، سبب تحلیل رفتن و کاهش شدید این منابع شده است.
آب‌های زیرزمینی را می‌توان موهبتی طبیعی دانست که به بشر امکان دسترسی به منابع آب در مناطقی فاقد رود و سایر منابع آب شیرین را داده اما طی دهه‌های اخیر، افزایش برداشت بی‌رویه از این آب‌های زیرزمینی، بحران‌هایی جدید و البته خودساخته، گریبان گیر بشر شده است.
یکی از این بحران‌ها، مساله نشست زمین است که در بسیاری از کشورها ازجمله ایران دیده می‌شود. یکی از بهترین نمونه‌های این معضل، در قاره امریکا دیده می‌شود. افزایش بی‌رویه برداشت آب‌های زیرزمینی در شهر مکزیکوسیتی پایتخت کشور مکزیک سبب شده است تا زمین در این شهر با نشست کلی روبه‌رو شده و شرایط این شهر وارد مرحله بحرانی شود.
تصاویر دریافتی از ماهواره‌ها نشان می‌دهد که مکزیکوسیتی به‌طور متوسط در هرماه با دو و نیم سانتیمتر نشست مواجه است و زمین شناسان دریافتند این کلان‌شهر طی صدسال گذشته بیش از نه متر نشست کرده است. در صورت ادامه روند برداشت آب از منابع زیرزمینی در این شهر، شرایط بحرانی به وجود خواهد آمد.
متأسفانه تأثیر فعالیت‌های انسانی در نابودی منابع آب‌های زیرزمینی تنها منحصر به برداشت بی‌رویه نبوده و محققان آلمانی در تحقیقات جدید خود دریافتند، مواد شیمیایی یخ‌زدای به‌کاررفته در فرودگاه‌ها که وارد خاک می‌شوند، باعث کمبود اکسیژن آب‌های زیرزمینی شده و فرسایش خاک را ایجاد می‌کنند.
در امتداد لبه‌های باندهای فرودگاه‌ها، تپه‌های برف ذوب‌شده حاوی مواد شیمیایی همچون پروپیلن گلیکول (propylene glycol)، فرمت پتاسیم (potassium formate) و غیره هستند که عامل یخ‌زدایی را سبب می‌شوند. تپه‌های برفی که در فصل زمستان ذوب‌شده و وارد خاک می‌شوند باعث می‌شود تا تمام آلاینده‌ها را که در طول فصل زمستان به خود گرفته وارد خاک سازد.
آب‌های زیرزمینی در نزدیکی باند فرودگاه اسلو در نروژ، فاقد اکسیژن بوده و خاک در آنجا در حال ریزش است. با توجه به تحقیقات جدید، در حال حاضر این شرایط به‌احتمال‌زیاد در هر نقطه سردی که سطح باند هواپیماها را از برف و یخ پاک می‌کنند، وجود خواهد داشت.
یخ‌های قطبی
شاید در نگاه بسیاری از افراد، موضوع یخ‌های قطبی ارتباط چندانی با مساله بحران آب نداشته باشد ولی باید در نظر داشت که یخ‌های قطبی را می‌توان ازجمله منابع مهم آب‌های کره زمین محسوب کرد و ذوب شدن آن‌ها سبب افزایش سطح آب دریاها و تغییر در ساختار کلی آب‌وهوایی و اقلیمی کره زمین می‌شود. ملموس‌ترین تأثیر این پدیده، به زیر آب رفتن مناطق ساحلی در گوشه و کنار جهان و نابودی بسیاری از شهرهای ساحلی است.
پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که هوای بخش‌های وسیعی از دنیا شامل شمال آمریکا، اروپا و آسیا به‌صورت فزاینده‌ای رو به گرما می‌رود و متأسفانه تأثیرات جریان‌های سرمایش مناطق قطب شمال، توانایی مقابله با این روند گرمایشی را ندارند. در این پدیده روند فرسایش و آب شدن یخ‌های مناطق قطبی منجر به ورود حجم بسیار زیادی آب به اقیانوس‌ها و درنتیجه بالاتر رفتن سطح آن‌ها خواهد شد که این موضوع می‌تواند تأثیرات خاص خود را روی اتمسفر کره زمین گذاشته و درنتیجه شاهد کوچک شدن مناطق قطبی باشیم.
به باور گروهی از دانشمندان ادامه این روند و بر هم خوردن توازن طبیعی میان آب‌های کره زمین و فشار وارده بر اتمسفر باعث پدید آمدن طوفان‌ها و گردبادهای بسیار شدید با سرعت‌بالا خواهد شد. در حالت طبیعی این گردبادها و طوفان‌ها در مناطق قطبی وجود دارند ولی با ضعیف شدن یخ‌ها و تغییرات پیش رو، این جریانات یخزده به سمت جنوب حرکت کرده و عصر جدید یخبندان در کره زمین آغاز می‌شود.
دانشمندان پیش‌بینی کرده‌اند که سطح آب دریاها و اقیانوس‌ها تا سال ۲۱۰۰ میلادی به میزان دو متر افزایش داشته و باعث ایجاد طوفان‌ها و امواج سهمگین شده و تهدید بزرگی برای نابودی مناطق ساحلی به‌حساب می‌آید. از سوی دیگر آب شدن یخ‌های قطبی همراه با گرمایش زمین و وقوع خشکسالی بوده و درمجموع منجر به بروز تغییراتی اساسی در آب‌وهوای جهان می‌شود. تغییراتی که با افزایش خشکسالی، سیل و … همراه خواهد بود.
تبعات جدی خشکسالی و بحران آب
خشکسالی و افزایش دمای هوا، موجب افزایش تنش‌های آبی در مناطق درگیر با این مشکلات خواهد شد و پژوهشگران پیش‌بینی می‌کنند اصلی‌ترین عامل بروز جنگ در آینده، منازعات مرتبط با منابع آب خواهد بود.
به گزارش سیناپرس، وزارت دفاع ایالات‌متحده آمریکا به‌تازگی نسبت به وقوع بحران آب در جهان هشدار داده است، این موضوع یک تهدید امنیتی جهانی است که باعث بی‌ثباتی در حوزه‌های مختلف می‌شود که می‌تواند به تروریسم و خشونت گسترده‌تری در مناطق مختلف جهان منجر شود.
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد کمبود آب به‌طور مستقیم باعث جنگ می‌شود. این مسئله می‌تواند تنش‌هایی در مناطق پرخطر دارای بی‌ثباتی سیاسی و فقر ایجاد کند. کمبود آب موجب پررنگ شدن نقش گروه‌های درگیر در جنگ‌های داخلی سوریه و گسترش گروه‌های ستیزه‌جویی مانند بوکوحرام در حوضه دریاچه چاد خواهد شد.
در نگاه نخست، حفر چاه‌های بیشتر در مواجهه با خشکسالی به نظر منطقی می‌رسد اما این چاه‌ها به‌نوبه خود می‌توانند تأثیراتی منفی در محیط‌زیست و اجتماع داشته و باعث تحریک اقوام و ایجاد خصومت شوند.
گزارش: احسان محمدحسینی
No tags for this post.
