سفره هفت‌سین و دلسوزی برای محیط‌زیست

این روزها ویدئوها و مطالب مختلفی با عنوان ترویج باورهای محیط‌زیستی در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌چرخند و این باور را به وجود می‌آورند که اگر هر یک از ما نوروز امسال را با پرهیز از خرید ماهی قرمز و غلات برای تدارک سبزه هفت‌سین سپری کنیم، به محیط‌زیست‌مان کمک بزرگی کرده‌ایم. در حالی که کارشناسان محیط‌زیست معتقدند که این اقدامات هیچ‌گونه مبنای محیط‌زیستی ندارند و هیچ کمک مشخصی هم به حفظ آن نخواهند کرد.

حساب و کتاب این مسئله بسیار ساده است؛ با درنظرگرفتن تعداد خانواده‌های ایرانی و حداکثر مقدار غله‌ای که هر خانواده برای تولید سبزه عید مورد استفاده قرار می‌دهد، به راحتی می‌توان به تخمین میزان کل غله‌ای که به مناسبت نوروز هرساله صرف تهیه سبزه هفت‌سین می‌شود دست یافت و آن را مقایسه کرد با مقادیر هنگفت و عظیم هدررفت موادغذایی در ایران که شامل غلات و ضایعات نان و آرد و محصولات کشاورزی و … می‌شود. با نیم‌نگاهی به آمارهای موجود می‌توان فهمید که در ایران سالانه حدود 3 میلیون گندم بدون مصرف هدر می‌رود. به گفته محمد درویش: «در کشور سالانه 4 هزار و 600 میلیارد تومان یارانه به نان تعلق می‌گیرد که حدود 30درصد این یارانه صرف  ضایعات آرد و نان می‌شود. در این میان، اگر همه 22 میلیون خانواده ایرانی، از سبزه در هفت‌سین خود استفاده کنند که نمی‌کنند، آنگاه زمینی به وسعت 1800 هکتار باید به کشت گندم سبزه هفت‌سین اختصاص یابد؛ یعنی از 4 میلیون هکتار وسعت کشتزارهای گندم، کمتر از پنج صدم درصد آن برای سبزکردن سفره‌های هفت‌سین ایرانیان اختصاص دارد. پرسش اصلی این است که چرا نگرانی و واکنش ما نسبت به این پنج صدم درصد بیشتر از آن 30 درصد است؟!»

این افراطی‌گری‌ها و باورهای اشتباه گاه حتی شکلی عجیب و غریب‌تر از این هم به خود می‌گیرد؛ تحریم تهیه سمنو برای سفره هفت‌سین به دلیل استفاده کمتر از غلات یا تحریم استفاده از سیر برای جلوگیری از هدررفت این محصول کشاورزی نمونه‌هایی از این دست است!

ویدئوهایی که با این مضمون این روزها در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند نیز اساساً فاقد صحت و اعتبارند و مشخصاً بدون هیچ‌گونه فایده و اثر محیط‌زیستی صرفاً جنبه جلب توجه و نمایش دارند.

همین ادعا درخصوص ماهی قرمز عید هم مصداق دارد. واقعیت این است که خریدن یا نخریدن و نگهداری یا رهاکردن ماهی‌های قرمز هیچ ضرر و فایده‌ای برای محیط‌زیست ندارد. این ماهی‌ها در استخرها و حوض‌های آب پرورش داده می‌شوند و برای فروش به بازار عرضه می‌شوند.

ماهی قرمز یک گونه در معرض خطر انقراض هم نیست و به راحتی می‌توان آن را مراقبت کرده و سال‌ها زنده نگه داشت و یا در استخرها و آبگیرهای بسته شهری رها کرد. اما کسی در خاطرش نیست که حاصل طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای و سدسازی منجر به نابودی 30درصد از کل گونه‌های آب شیرین شده و سالانه میلیاردها قطعه ماهی یا در رودخانه‌های پایین دست سدها و یا در اثر آلودگی خلیج فارس و دریای خزر می‌میرند.

حتی اگر فرض کنیم که همه 40 میلیون قطعه ماهی قرمز سر سفره هفت‌سین ایرانیان می‌میرند که نمی‌میرند، این رقم یک صدهزارم ماهی‌هایی نیست که در اثر آزمندی و نادرایتی انسانی سالانه از دست می‌دهیم! ماهی‌هایی که اغلب آن‌ها بسیار ارزشمندتر از ماهی سرخ بوده و اندمیک کشور هم هستند.

درنهایت اگر از جنبه رعایت حقوق حیوانات به ماجرا نگاه کنیم و دغدغه از بین رفتن تعدادی از این ماهی‌ها را در مراحل مختلف عرضه و فروش داشته باشیم، مخالفت با پرورش و فروش آن‌ها و تحریم خریدشان شاید منطقی به نظر برسد، اما به‌طور قطع می‌توان گفت که از جنبه حفاظت از محیط‌زیست و پرداختن به دغدغه‌های زیست‌محیطی هیچ اقدام مثمرثمری نخواهد بود. همچنان که سایر اقدامات مشابهی که در این عرصه درباره آن‌ها تبلیغ شده است، مانند مصرف کردن سه لیوان آب کمتر در روز و مواردی از این قبیل، فعالیت و کنش محیط‌زیستی به حساب نمی‌آیند. هرچند که تمام این اقدامات به خودی خود و ذاتاً فعالیت‌های مضری به حساب نمی‌آیند، اما ایرادی که به آن‌ها وارد است این مسئله است که کنش و فعالیت محیط‌زیستی را به سطح پیش‌پاافتاده و بی‌اهمیت و مضحکی تقلیل می‌دهند که درنهایت هم هیچ آورده‌ای برای محیط‌زیست نخواهند داشت و درحقیقت ضرر اصلی آن‌ها در این نکته نهفته است.

به جرات می‌توان گفت که صرفه‌جویی در مصرف سیر و غلات سفره هفت‌سین هیچ مشکلی از کشاورزی ما حل نخواهد کرد، صرفه‌جویی در مصرف آب لازم برای تهیه سبزه عید، هیچ گرهی از کلاف سردرگم بحران آب کشور نخواهد گشود و پرهیز از خرید ماهی قرمز هیچ کمک حالی برای محیط‌زیست ما نخواهد بود.

درواقع به جای همه این تبلیغات بی‌فایده اگر به فکر محیط‌زیست کشورمان هستیم، بهتر است که در آستانه سال نو و در شرایطی که بازار خرید نوروزی داغ است، از استفاده از خودروی تک‌سرنشین پرهیز کنیم و تا حد امکان به استفاده از سیستم حمل‌ونقل عمومی روی آوریم و اگر به فکر موجودات زنده دیگر هستیم، بهتر است به جای نگرانی برای ماهی قرمز که به راحتی قابل حفظ و نگهداری است و رهاشدن آن در سیستم‌های آبی نیز هیچ مشکلی به همراه نخواهد داشت، از خریدن گونه‌ای در حال انقراض به نام «سمندر لرستانی» پرهیز کنیم که چند سالی است بر سر بعضی از سفره‌های هفت‌سین حضور دارد و در حال ترویج است.

همچنین شاید بهتر باشد که به جای پرداختن به مسائلی این‌چنینی، به فکر پرهیز از استفاده از ترقه‌هایی باشیم که در شب چهارشنبه‌سوری با ایجاد صداهای رعب‌آور تمام پرندگان و حیوانات شهری را فراری می‌دهند یا از بین می‌برند و با آسیبی که به این موجودات می‌رسانند به مراتب برای محیط‌زیست ما از خرید ماهی قرمز زیان‌بارتر خواهند بود.

و درکل بهتر است که با فاصله گرفتن از باورهای خرافی رایج، کمی منطقی‌تر و واقع‌بینانه‌تر به ماجرا نگاه کنیم و به‌درستی به اجرای سنت‌هایمان بپردازیم.

 

 

No tags for this post.