فاجعه تجارت غیر قانونی باله كوسه در جهان

روز گذشته خبری به نقل از مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان سیستان و بلوچستان مبنی بر کشف یک لنج در آب های دریای عمان در نزدیکی چابهار منتشر شد که با خود محموله ای شامل 1600 کیلوگرم باله کوسه حمل می کرد. کارشناسان اعتقاد دارند برای جمع آوری این میزان باله کوسه باید دستکم 1400 کوسه صید و کشته شده باشد. این موضوع به دلیل نقش کوسه ها در ایجاد توازن زیست محیطی در اکوسیستم های دریایی دارای اهمیت است و بدون شک صید بی رویه و غیر قانونی این موجودات می تواند تبعات جبران ناپذیری در پی داشته باشد.

کوسه ها تنها قربانیان فرهنگ غلط مردم چین نبوده و این داستان تلخ را در شکار غیر قانونی کرگدن های آفریقایی با هدف استفاده از پودر شاخ آن ها در کشور چین، شکار غیر قانونی ببر با هدف ساخت داروهای سنتی چینی از استخوان این جانور و  شکار فیل با هدف استفاده از عاج این جانور در چین شاهد هستیم.

 به اعتقاد کارشناسان کوسه از آبزیان حمایت ‌شده و بسیار ارزشمند آب‌ های آزاد از جمله خلیج ‌فارس و دریای عمان به شمار می رود که در راس چرخه غذایی اقیانوس ‌ها قرار دارد.  در این گزارش به بررسی شرایط صید غیر قانونی کوسه  و  دلایل این موضوع می پردازیم.

مطالبه در بازارهای جهانی

شاید در نگاه نخست برای بسیاری از افراد عادی در سراسر جهان به استثنای کشورهای شرق آسیا، شکار کوسه آن هم در این مقیاس وسیع، عجیب باشد زیرا کوسه ها بیشتر به عنوان یک موجود خطرناک و تهدید کننده در آب های آزاد شناخته می شوند و هیچگاه به عنوان یک آبزی که گوشت آن به طور گسترده مورد مصرف انسان قرار گرفته باشد، شناخته نشده و به همین دلیل کشتار کوسه ها در این مقیاس وسیع جای تعجب دارد.

در پاسخ باید اعلام کرد که مقصد نهایی بیشتر کوسه های شکار شده در سراسر جهان، چین و هنگ کنگ هستند. البته در این کشورها تنها باله کوسه ها مصرف شده و گوشت کوسه کاربرد چندانی ندارد. به همین دلیل صیادان معمولا پس از صید کوسه ها، باله آن ها را جدا کرده و جانور بدون باله را که قادر به شنا نیست، در آب رها می کنند که در نتیجه مرگی دردناک و زجر آور را تجربه خواهد کرد.

آمارهای رسمی و مطالعات انجام شده نشان می دهد که سالانه حدود 100 میلیون کوسه در گوشه و کنار جهان شکار شده و بخش عمده ای از این شکار با هدف تجارت پر سود باله کوسه در شرق آسیا انجام می شود. به گزارش مرکز جهانی حفاظت از کوسه ها (Global Shark Conservation)، این جانور معمولا به جهت داشتن باله های مخصوصی که در آشپزی و برای درست کردن نوعی سوپ کاربرد دارد، شکار می شوند.

 بر اساس قوانین بین المللی شکار کوسه ها بدون داشتن مجوز، غیر قانونی بوده و پیگرد داشته و همچنین فروش گوشت و باله های این جانور نیز ممنوع اعلام شده است.  این قانون که سه سال پیش در جلسه کنوانسیون تجارت بین المللی گونه های در خطر انقراض (CITES) در تایلند مورد موافقت کشورهای مختلف قرار گرفت، در تمامی کشورها ابلاغ و اجرای آن الزامی است. در این آیین نامه یکی از موجودات اقیانوسی که نوعی سفره ماهی به نام manta ray است نیز مورد حمایت قرار گرفت چرا که اینگونه سفره ماهی به جهت داشتن آبشش خاصش مدت هاست که مورد استقبال مردم چین واقع شده اند.

تمامی این موارد در حالی عنوان می شود که طی سال های اخیر کشتن کوسه ها برای استفاده از باله هایشان و سایر بخش های بدنشان افزایش زیادی پیدا کرده است و تجارت گوشت و باله آن ها در هنگ کنگ و چین بسیار بالاست.  متاسفانه کشتار و صید بی رویه، خطر انقراض اینگونه موجودات اقیانوسی را تهدید می کند.

خوشبختانه تجارت باله های کوسه در سال گذشته میلادی به طور قابل توجهی کاهش یافته است و دلیل آن نیز مبارزات گسترده علیه این کشتار و بالا بردن آگاهی افراد است. اخیرا گزارش شده است که فروش این باله ها تا 70٪ کاهش نشان می دهد.

در سال 2015 هتل های زنجیره ای هیلتون در سراسر جهان به استفاده از باله کوسه در منوی غذائی 96 شعبه تحت مالکیت و مدیریت خود در آسیا و اقیانوس آرام پایان دادند. البته لازم به توضیح است که تاکنون کشورهایی همچون دانمارک، کانادا، گویان (Guyana)، ژاپن، ایسلند و یمن این قانون را نپذیرفته اند و صید این گونه ماهی ها را از لیست خود خارج نکردند و همچنان به شکار آن ها ادامه می دهند. البته بر اساس مقررات تعیین شده در آیین نامه مذکور، این کشورها در این رابطه تنها می توانند با کشورهایی که این قانون را نپذیرفته اند تجارت کنند. با توجه به گزارش مقامات، کشورهایی که این قانون را نپذیرفته و آن را تایید نکرده اند اندک هستند اما نکته قابل تامل این است که چین که بازار اصلی تجارت اینگونه جانوران اقیانوسی را در دست دارد، هنوز در لیست پذیرفتگان دیده نمی شود.

اقدامات حمایتی در ایران و سایر نقاط جهان

فعالیت های موسسات حامی حقوق حیوانات و مجامع فعال در زمینه محیط زیست، برای متوقف کردن کشتار بدون حد و مرز اینگونه کوسه از دهه 1990 میلادی آغاز شده بود که بالاخره در شهریور ماه سال  1393 در بانکوک قانون آن مورد موافقت قرار گرفت. 

بر اساس این قانون، منع بین المللی شکار برای چندین موجود اقیانوسی همچون کوسه های whitetip، کوسه ماهی خطرناک اقیانوسی (porbeagle)، سه نوع مختلف از کوسه های چکش دار و سفره ماهی به نام manta ray قابل اجراست و هر گونه فعالیت و تجارت در این زمینه نیازمند داشتن مجوزهای قانونی است.

یکی دیگر از اقدامات حمایتی انجام شده برای جلوگیری از شکار کوسه ها، نصب برچسب های الکترونیکی روی بدن این جانوران است.  این طرح از سوی دانشمندان استرالیایی ارائه شده و هدف آن  مطالعه الگوهای رفتاری کوسه ها و محافظت از جمعیت این آبزی است. مقامات حیات وحش دریاهای استرالیا در گزارشی اعلام کردند که در برنامه و پروژه بزرگ مطالعه کوسه ها و محافظت از جمعیت موجودات ساحلی در امتداد ساحل شرقی ، در حال زدن بر چسب های الکتریکی به کوسه های بزرگ سفید هستند. به این ترتیب علاوه بر پیگیری و بررسی الگوهای رفتاری این کوسه ها از طریق سیگنال های ارسالی از برچسب الکتریکی ، پژوهشگران می توانند به نظارت مستقیم و زیر آب گروه های کوسه های بزرگ سفید نیز بپردازند . 

یکی دیگر از اقدامات حمایتی در زمینه حفاظت از کوسه ها در برابر شکار غیر قانونی، وضع قوانین داخلی و تصویب جریمه و مجازات متخلفین است. این قانون در ایران نیز اجرایی شده و حتی در رابطه با خبر اخیر دستگیری شکارچیان غیر قانونی کوسه در اب های دریای عمان نیز اعلام شده سه نفر بازداشت و تحویل مقامات قضایی داده شده و کشتی ماهیگیری ان ها نیز توقیف شده است. بر اساس آخرین نرخ بهای جانوران وحشی به لحاظ مطالبه ضرر و زیان وارده به محیط زیست، جریمه قابل پرداخت از بابت صید غیرمجاز هر عدد کوسه‌ماهیان معادل سیصد میلیون ریال تعیین‌شده است.

گفتنی است سازمان حفاظت محیط زیست طی مصوبه شماره 380/381 صید کوسه‌ های خلیج ‌فارس و دریای عمان را که در سال‌ های اخیر به دلیل کاهش چشمگیر جمعیت و صید بی‌ رویه در خطر انقراض قرارگرفته ‌اند ؛ ممنوع اعلام نموده و مفاد این مصوبه را به سازمان شیلات و بهره‌ برداران اعلام کرده است.

برابر قوانین جمهوری اسلامی ایران، صید، حمل، خریدوفروش انواع کوسه‌ماهیان چه باهدف صید اصلی و ضمنی ممنوع بوده و متخلفین به مراجع قضایی معرفی خواهند شد و صیادان باید توجه داشته باشند که صید ضمنی کوسه را به اسکله منتقل نکنند.

در پایان باید به این نکته اشاره کرد که گره اصلی این اقدامات در چین و هنگ کنگ بوده و تلاش برای شکار غیر قانونی کوسه ها علی رغم وجود قوانین حمایتی و جریمه های سنگین در مناطق مختلف دنیا به دلیل سودمند بودن این تجارت و بازار پر رونق این محصول در کشورهای فوق، همچنان ادامه خواهد داشت و به نظر می رسد مجامع بین المللی و سایر کشورهای جهان باید در اقدامی قاطع با تحت فشار قرار دادن چین و هنگ کنگ که اصلی ترین مصرف کنندگان باله کوسه هستند، آن ها را وادار به واکنش قاطع در برابر مصرف این ماده کرده و به این ترتیب با کاهش میزان مطالبه، صید غیر قانونی کوسه ها نیز متوقف خواهد شد.

 متاسفانه کوسه ها تنها قربانیان فرهنگ غلط مردم چین نبوده و این داستان تلخ را در شکار غیر قانونی کرگدن های آفریقایی با هدف استفاده از پودر شاخ آن ها در کشور چین، شکار غیر قانونی ببر با هدف ساخت داروهای سنتی چینی از استخوان این جانور و  شکار فیل با هدف استفاده از عاج این جانور در چین شاهد هستیم.

گزارش : احسان محمدحسینی

No tags for this post.