نشست علم و تفاوت آن با شبه علم و ضدعلم برگزار شد

واژه علم هم در زبان عربی و هم در زبان فارسی، به معنی وسیع­تری که معرفت (knowledge) است، به کار می ­رود و شامل همه انواع معلومات – از فیزیک و شیمی گرفته تا فقه و ادبیات و فلسفه و تاریخ – می شود؛ در حالی که در زبان ­های اروپایی، علم (science) معنای مشخصی دارد.

در دو قرن گذشته، معادل­ های متعددی برای  ساینسبه کار گرفته شده است، مانند: علوم جدیده، علوم اروپائی، علوم دقیقه، علوم طبیعی، علوم تجربی که به معنای علومی است که شیوه کسب معرفت یا اثبات و رد نظریه­ ها و مفاهیم آنها به روش پیش­بینی، مشاهده، آزمایش و تائید است (یعنی ابطال­ پذیر هستند)، اما هیچ کدام از این معادل­ ها معنای دقیق ساینس را نمی رسانند.

تفاوت علم و شبه علم

دکتر محمدرضا توکلی صابری در نشست علم و تفاوت آن با شبه علم و ضدعلم گفت: به نظرم، مشکل ما ایرانی ها سردرگمی در مفهوم علم است. اگر بدانیم علم چیست، می توانیم شبه علم و ضد علم را تشخیص دهیم.

وی برای حل این سردرگمی و روشن ساختن دو جنبه معرفت انسانی، واژه "دانش ورزی" را برای science، "دانش ورز" را برای scientist و "دانشورزانه" را برای scientific پیشنهاد می­ کند و معتقد است، بهتر است واژه دانش ورزی را برای دانش ­هایی بکار برد که شیوه تجربی را برای شناخت جهان مادی به کار می­ برند و بار غیرمعنوی دارند و علم را برای معارفی بکار برد که بار اعتقادی و مذهبی دارند یا شیوه کسب معرفت در آن­ها، با دانش ورزی متفاوت است و براساس ارجاع و استناد به اشخاص مورد اعتماد و مرجع است.

توکلی صابری ضمن اشاره به پیشینه علم در اروپا و جهان اسلام گفت: علم (science) تمام چیزهایی است که با تجربه و آزمایش، به تفسیر جهان می پردازد. در ایران به معرفت، دانش می گوییم؛ به همین دلیل من 20 سال پیش لغت "دانش ورزی" را ساختم که مانند لغت کشاورزی، بار معنوی ندارد؛ درصورتیکه عالم، بار معنوی، عقیدتی و حتی عاطفی دارد.

نویسنده سفر برگذشتنی افزود: علم در معنای ساینس، فهم و کسب مفاهیم قابل احتمال از جهان مادی است، یعنی "دانش ورزی" فقط به جهان مادی می پردازد که شامل ثبت هوشمندانه و طبقه بندی آنها، استخراج احکام و قوانین عمومی به روش استقرایی است.

توکلی صابری گفت: معارف شامل دو دسته اعتقادی و پژوهشی هستند؛ اعتقادی در جستجوی وصول به حقیقت و پژوهشی در طلب معرفت است. معارف اعتقادی همیشه تعالی و سعادت انسان را می خواهد و معارف پژوهشی بر مبنای شناسایی طبیعت و بهبود حال انسان به وسیله طبیعت می باشد و در واقع، تسلط بر طبیعت است.

وی در ادامه، علم را به شیوه دیگری دسته بندی کرد: علوم یا قانون یاب – مثل فیزیک و شیمی – یا واقعیت یاب – مثل جامعه شناسی – هستند. در علوم واقعیت یاب، هیچ قانونی وجود ندارد و (برخلاف علوم قانون یاب) قابلیت پیش بینی ندارد و فقط توصیف می کند.

توکلی صابری برای روشن تر شدن تفاوت علم و ضدعلم، به ارکان علم اشاره کرد و گفت: در علم، مهمترین مسأله فرضیه سازی است؛ فرضیه حدس و گمان عالم (و محقق) است که یا درست است و اثبات می شود، یا نادرست است و رد می شود. نظریه، حالت پیشرفته فرضیه است که کارکرد جهان را نشان می دهد. مهمترین وجه تمایز علم با سایر معارف، در قدرت پیش بینی است که باید دقیق باشد. ابطال پذیری مشخصه علوم است، نه اثبات پذیری؛ چراکه همه چیز قابل اثبات است.

وی درخصوص ارزش نظریه علمی گفت: نظریه علمی به هیچ وجه به خصلت شخص دانش ورز ربطی ندارد. نظریات دانش ورزانه باید بین همه پخش شود تا همه، آن را نقد کنند و نتایج علمی نباید در جهت منافع شخصی باشد. در دانش ورزی و شبه دانش ورزی، بدعت هایی وجود دارد که اشکالی ندارد؛ مثل بحث چرخیدن زمین که گالیله مطرح کرد و به تدریج شواهد علمی آن را ثابت کرد. باید به روش گالیله عمل کرد، درحالیکه شبه علم از این نکته بی بهره است.

شایان ذکر است، محمدرضا توکلی صابری، دانش آموخته دکترای داروسازی و فوق دکترای شیمی، بیوشیمی و بیوشیمی پزشکی، علاوه بر انجام تحقیقات علمی و حضور در مراکز داخل و خارج از کشور از جمله مرکز خدمات چکیده نامه شیمی (CAS) آمریکا، در حوزه عمومی سازی علم و بیان علم به زبان ساده نیز فعالیت می کند.

وی یکی از چهره‌ های برجسته در نگارش و ترجمه کتاب های علمی است و تاکنون بیش از 50 جلد کتاب در حوزه علم، شبه علم، ضد علم از جمله شوخی های پزشکی، دروغ يا درمان، ده آزمایش برتر علمی، سفر برگذشتنی (بازآفرینی سفرنامه ناصرخسرو) نوشته و ترجمه کرده است. 

روز شنبه و یکشنبه هفته جاری (20 و 21 آبان) همزمان به برگزاری نمایشگاه هفته ترویج علم، دو نشست پا به پای ناصر خسرو بر جاده ابریشم، و جابر ابن حیان پدر و بنیانگذار شیمی با حضور توکلی صابری در باغ کتاب تهران برگزار می شود.

 

گزارش: نیوشا قمی

No tags for this post.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا