تأثیر سفرهای فضایی بر بدن انسان

در سال­های اخیر سفرهای فضایی بسیاری برای کسب اطلاعات از سایر قسمت ­های منظومه شمسی صورت گرفته است که همه­ این سفرهای کوتاه یا بلندمدت منجر به تغییرات فیزیولوژیک و بیوشیمیایی قابل‌توجهی در بدن فضانوردان شده­‌اند.

با توجه به گسترش روزافزون دانش و بهبود تکنولوژی برای انجام چنین سفرهایی در زمان حال و آینده که برخی از آن‌ها حتی ممکن است با مقاصد توریستی انجام شوند، لازم است تأثیرات دقیق چنین سفرهایی بر روی بدن انسان‌ها مورد بررسی و مداقه قرار گیرند.

در سال­های اخیر سفرهای فضایی بسیاری برای کسب اطلاعات از سایر قسمت ­های منظومه شمسی صورت گرفته است که همه­ این سفرهای کوتاه یا بلندمدت منجر به تغییرات فیزیولوژیک و بیوشیمیایی قابل‌توجهی در بدن فضانوردان شده­‌اند.

در این رابطه، محققینی از دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، مروری پژوهشی را بر روی مطالعات بین‌المللی انجام داده‌اند که نتایج آن اخیرا در فصل‌نامه «ابن‌سینا» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران به چاپ رسیده و می‌تواند برای تلاش‌های نوپای کشور عزیزمان در زمینه امور فضایی، راهگشا باشد.

بر اساس یافته‌های این تحقیق، از مهم‌ترین تغییرات در طی سفرهای فضایی می­توان به تغییر در توده­ بدنی، بالانس انرژی، وضعیت آب و الکترولیت، متابولیسم کلسیم و استخوان و تغییرات غدد درون‌ریز اشاره کرد. این تغییرات تحت تأثیر عواملی مانند ریز جاذبه‌ها، تغییر در فشار، دما و رطوبت، حضور اشعه­‌های یونی، استرس و تغذیه قرار می‌گیرند.

طبق مطالعات بین‌المللی انجام‌شده، کاهش توده‌­های بافتی، از دست رفتن مایعات بدن و آتروفی ماهیچه­‌ای به دلیل بی‌تحرکی، تغییر در متابولیسم پروتئین در ماهیچه­‌ها و بی­‌اشتهایی از مهم‌ترین عوامل تغییر در توده­ بدنی و کاهش دریافت انرژی در بدن فضانوردان هستند.

همچنین پژوهش‌­های صورت گرفته نشان داده‌­اند که تعادل آب و الکترولیت، نقش مهمی در انطباق بدن انسان با شرایط بی­وزنی دارد. تغییرات همودینامیک، تغییرات در فعالیت­ هورمون­‌های تنظیم­‌کننده حجم مایعات بدن و تغییر در فعالیت کلیوی، شدیدترین تغییراتی هستند که در حالت بی­‌وزنی بدن اتفاق می­‌افتند.

یکی دیگر از اثرات مهم بی­‌وزنی مداوم، از دست رفتن توده­‌های استخوانی و کلسیم بدن است. به‌طوری‌که در طول سفرهای فضایی، تعادل کلسیم بدن منفی می‌شود. همچنین تشکیل استخوان کاهش یافته ولی تحلیل استخوان به‌طور قابل‌توجهی افزایش می­‌یابد. علاوه بر این، سیستم غدد درون‌ریز با ترشح هورمون­‌ها، فعالیت و غلظت پروتئین­‌ها را تغییر می‌­دهد.

 بر این اساس، به‌منظور مقابله با این تغییرات، اقدامات متقابلی قبل، در حین و پس از بازگشت از سفر فضایی توصیه شده است. این اقدامات شامل فرآیندهای ورزشی فیزیکی و مکانیکی، اقدامات تغذیه­‌ای و آنالیزهای هورمونی و بیوشیمیایی است.

از اقدامات قبل از سفر فضایی می­‌توان به انجام پروازهای سهمی وار و آکروباتیک، تمرین­‌های ورزشی مقاومتی و هوازی برای مقابله با آتروفی ماهیچه‌­ای، ارزیابی دانسیته معدنی استخوان­‌ها و آزمون­‌های روانی اشاره کرد.

مصرف داروی میدودرین، داروهای ضد تهوع و مصرف آب فراوان، تمرینات ورزشی و مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی برای بهبود ماهیچه­‌ها ازجمله اقداماتی هستند که پس از بازگشت از سفر فضایی انجام می­‌شوند.

به‌طورکلی، اندام‌­های بدن انسان در شرایط جاذبه تکامل یافته‌­اند و در طی سفرهای فضایی، تغییرات بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی در اندام‌­ها و بافت‌­های مختلف به‌منظور سازگاری با محیط جدید شروع می­‌شود که برخی از این تغییرات می­‌تواند سلامت فضانوردان را به خطر انداخته و بر عملکرد آن‌ها تأثیر بگذارد. بنابراین لازم است اقدامات مناسبی را در همه مراحل مربوط به چنین سفرهایی انجام داد.

گزارش: محمدرضا دلفیه

منبع: قاسمی، ا. و پنجه ­پور، م. 1396. تغییرات فیزیولوژیک و بیوشیمیایی در بدن فضانوردان حین سفرهای فضایی. فصل نامه ابن سینا، 19(2): 69-52.

No tags for this post.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا