این سفیدبالک های طغیانگر
به گزارش سیناپرس به نقل از ایرنا، توسعه افسارگسیخته زندگی شهرنشینی به مرور مشکلاتی را برای محیط زیست و انسان ایجاد کرده است، این مشکلات در کلانشهرها بیشتر از جوامع دیگر به چشم می خورد. کم آبی، از بین رفتن جنگل ها و تالاب ها و اکنون طغیان آفتها، برخی از عوارض این توسعه است.
چند سالی است در هوای پایتخت از اواخر مرداد تا اوایل مهر ماه شاهد پرواز حشرات بسیار ریز و سفید رنگی هستیم که سفید بالک (whitefly) خوانده می شوند؛ به گفته کارشناسان، میزبان این حشرات درختان توت و زیتون است که به دلیل مزیتهای نسبی، طی یکی دو دهه اخیر کشت آنها به فراوانی به صورت گونه غالب در فضای سبز شهر تهران توسعه یافته است.
درختان توت غیرمثمر (رقم کاکوزا) به علت سریع الرشد بودن، داشتن برگ های پهن، زیبایی و مقاومت نسبی به آفات و بیماریهای گیاهی و کم آبی، به عنوان گزینه مناسب برای فضای سبز تهران در نظر گرفته شد و به سرعت حجم زیادی از فضای سبز پایتخت را به خود اختصاص داد.
حدود چهار سال است که سفید بالک توت در اواخر فصل تابستان شهروندان تهرانی را به زحمت می اندازد، در ابتدای ظهور این آفت در معرفی آن یک سری مطالب به اشتباه بیان شده بود مبنی بر اینکه حشره ای آبزی است که از دریاچه چیتگر وارد شهر می شود، حتی امسال که چهارمین سال مواجهه با این آفت است همچنان برخی این اشتباه را تکرار کرده و می گویند منشا این سفید بالکها مزارع سبزی و صیفی اطراف تهران است.
* سفید بالک توت و اقدامات انجام شده برای کاهش جمعیت آن
شهرام فرخی عضو هیات علمی بخش تحقیقات کنترل بیولوژیک موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور روز شنبه در این باره به خبرنگار علمی ایرنا گفت: بیش از 1500 گونه سفید بالک در دنیا وجود دارد که تا پیش از این در ایران دو گونه از جنس ' بمیزیا ' و با تراکم بسیار پایین روی درختان توت گزارش شده است.
وی افزود: اما سفید بالکی که اخیرا در تهران حالت طغیانی به خود گرفته، ' آلروکلاوا جاسمینی' است، این جنس و گونه پیش از این در باغات مرکبات بوشهر و دزفول گزارش شده است که به لحاظ ویژگی های ظاهری مشابه سفید بالک تهران هستند، تعیین میزان قرابت ژنتیکی نمونه ها و جمعیت های ظاهرا مشابهی که طی چند سال اخیر توسط محققان کشور از مناطق مختلف کشور جمع آوری شده است، نیاز به انجام بررسی دقیق مولکولی دارد که به همین دلیل فعلا نمونه سفید بالک توت تهران با نام علمی Aleuroclava jasmini senso lato معرفی شده است.
وی ادامه داد: در تهران مراحل نابالغ و حشرات کامل این سفید بالک علاوه بر توت و زیتون روی گیاهان دیگری نیز مشاهده شده است که می توانند به عنوان میزبان های درجه دوم مطرح شوند، گرچه میزبان مطلوب و اصلی آن در فضای سبز شهر تهران به حساب نمی آیند؛ باید در نظر داشت که فقط با مشاهده حشرات کامل سفید بالک روی گیاهان دیگری مانند سبزی و صیفی جات نمی توان آنها را میزبان واقعی این گونه جدید سفید بالک دانست، در بسیاری از موارد به ویژه در زمان هایی که سفید بالک توت به حالت طغیان و پروازی می رسد، حشرات کامل برای استراحت روی هر نوع گیاه و یا اجسام غیر زندهای (از جمله وسایل نقلیه زرد رنگ) می نشینند.
فرخی افزود: طی دو سال گذشته، یک شبکه مراقبت سفیدبالک توت با همکاری و مشارکت محققان و کارشناسان موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور و سازمان بوستان ها و فضای سبز شهرداری تهران برای مدیریت تلفیقی جمعیت این آفت تشکیل شد؛ در این کارگروه در سال اول فقط در 10 منطقه از تهران پایش و کنترل اصولی آفت به صورت دقیق انجام می شد که اکنون این پایش به تمام مناطق 22 گانه شهر تعمیم داده شده است. در این راستا، جلسات منظمی هر دو هفته یکبار با حضور مسوولان و کارشناسان سازمان بوستانها و فضای سبز شهر تهران و کارشناسان موسسه تحقیقات گیاه پزشکی تشکیل می شود که در این جلسات نتیجه آمار برداری و پایش جمعیت آفت و دشمنان طبیعی آن با همفکری و بر اساس نظرات کارشناسی مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و تاکنون به نتایج خوبی دست یافته ایم.
وی اظهار کرد: با اقدامات صورت گرفته در این دو سال، شهروندان شاهد کاهش نسبی جمعیت سفید بالک و به تعویق افتادن زمان طغیان حشرات کامل آفت در بسیاری از مناطق شهر تهران بوده اند که البته مشکلات ناشی از حالت پروازی کماکان در مناطقی از شهر برای عابران پیاده و رانندگان وجود دارد، این تاخیر زمانی پیش آمده در طغیان حشرات پروازی امری اتفاقی نبوده و مسلما حاصل زحمات همکاران فضای سبز شهر تهران در اجرای دستورالعملها و توصیه های فنی شبکه مراقبت است.
فرخی گفت: اولین اقدام برای مقابله با این آفت، جمع آوری برگ های خزان کرده درختان توت در فصل زمستان بود که اواخر سال 94 آغاز شد. در ابتدا چون اطلاعات دقیقی از شیوه مدیریت این آفت نوظهور در اختیار نداشتیم، بر اساس تحربیات و منابع موجود، پیشنهاد جمع آوری برگها داده شد تا به طور کامل از سطح شهر جمع آوری و در مکانهای مناسبی برای تولید خاک برگ مورد استفاده قرار گیرند.
وی با بیان اینکه در سال اول علاوه بر جمع آوری برگها اقدامات دیگری مانند آب شویی درختان با محلول پالیزین که نوعی آفت کش صابونی بی خطر است، به صورت مستمر و در زمان مناسب برای پاک کردن سطح زیرین برگ ها صورت گرفت، همچنین استفاده از عصاره های گیاهی و ترکیبات غیرشیمیایی دیگر نیز مد نظر قرار گرفت.
فرخی افزود: در بررسی های انجام شده با هدف یافتن نحوه مدیریت جمعیت این آفت متوجه شدیم که علاوه بر درخت توت، جمعیت نسبتا کمتری نیز از اواخر پاییز تا اوایل بهار سال بعد روی درخت زیتون مشاهده می شود، به عبارتی فراوانی دو گیاه میزبان مناسب برای تکثیر و زمستان گذرانی این گونه از سفید بالک در سطح گستردهای از کلان شهر تهران و مناسب بودن شرایط آب و هوایی از یک سو و کافی نبودن جمعیت دشمنان طبیعی آن در سالهای اول، از جمله دلایل اصلی طغیان این سفید بالک محسوب می شوند لذا به عنوان یک راهکار سریع توقف کشت نهالهای جدید توت و زیتون به تمام مناطق شهرداری ابلاغ شد، بدیهی است در صورت امکان، جایگزینی تدریجی این دو گونه گیاهی با گونه های مقاوم دیگر و تنوع بخشیدن به درختان فضای سبز شهری به عنوان یک اصل اکولوژیک در کنترل طبیعی آفات و به تعادل رسیدن فون و فلور ( جانوران و گیاهان ) آنها می تواند در بلند مدت به عنوان یک راه حل اساسی در نظر گرفته شود.
فرخی تاکید کرد: قطعا در فضای شهری به دلیل مسائل بهداشتی و زیست محیطی استفاده از سموم شیمیایی برای کنترل آفات دارای محدودیت های زیادی است که البته در مورد سفید بالکها که حشراتی چند نسلی هستند (تولید چندین نسل در یک سال) مصرف سموم شیمیایی در نهایت منجر به مقاوم شدن آفت نسبت به سموم و بی اثر شدن این روش که معمولا بهعنوان آخرین راهکار در نظر گرفته می‌شود، خواهد شد.
فرخی ادامه داد: سفید بالک توت حشرهای چند نسلی است بنابراین تا زمانی که شرایط محیطی مناسب باشد، به تولید مثل خود ادامه می دهد اما زمانی که به صورت غریزی احساس کند طول دوره روشنایی روز کم شده و یا شرایط محیطی و کیفیت گیاه میزبان رو به افول است، رفتار پروازی به خود می گیرد، به عبارتی پس از ایجاد 5 تا 6 نسل در فصول بهار و تابستان، با پروازهای مقطعی سعی در حفظ بقای خود و نسل های بعدی می کند.
وی به مراحل زیستی نابالغ این آفت شامل تخم، سن پورگی و شفیره که همگی در سطح پشتی برگ گیاه سپری می شود، اشاره کرد و گفت: در صورت مساعد بودن شرایط محیطی شفیره به حشره کامل تبدیل می شود، سفید بالک در فصل سرما و برای زمستان گذرانی، در مرحله نابالغ پشت برگ گیاهان میزبان باقی می ماند تا شرایط برای کامل شدن دوره رشدی و خروج حشره کامل نسل بعدی فراهم شود.
به گفته وی، حشرات کامل بسیار ضعیف و دارای جثه کوچکی هستند که به صورت سرگردان و با پروازهای غیرهدفمند جابجا می شوند. در شمال و جنوب تهران به علت تفاوت شرایط اقلیمی بیولوژی این آفت تا حدی متفاوت است، در نواحی مرکزی و جنوب تهران به علت بالاتر بودن نسبی دما و کمتر بودن شدت سرمای زمستانه (یخبندان)، تلفات مرحله زمستان گذران سفیدبالک، نسبتا کمتر خواهد بود.
*** استفاده از نوارهای زردرنگ چسبنده
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات گیاه پزشکی گفت: یکی از روشهای غیرشیمیایی استفاده از تله های زرد رنگ به صورت کارت یا نوار چسبنده است که نصب بیش از اندازه و زود هنگام آنها سبب از بین رفتن دشمنان طبیعی سفید بالکها و سایر آفات می شود، البته در ماههای مرداد و شهریور که اوج تراکم حشرات کامل سفید بالک است، نصب نوارهای زرد چسبنده و تعویض به موقع آنها بسیار موثر است.
*** حفاظت و حمایت از دشمنان طبیعی
فرخی با تاکید بر اهمیت عدم توسعه روش مبارزه شیمیایی گفت: در فصل بهار جمعیت دشمنان طبیعی آفات گیاهان مختلف فضای سبز شهر تهران بسیار زیاد است، بندپایان مفیدی مانند کفشدوزکها، عنکبوتها، سن های شکارگر و زنبورهای پارازیتویید نقش بسزایی در کنترل جمعیت اولیه آفات دارند که در صورت نصب کارت و نوارهای چسبنده در این فصل سال، موجب نابودی بندپایان مفید خواهند شد، لذا در دستورالعمل ارائه شده به سازمان بوستانها و فضای سبز استفاده صحیح و به موقع از این روش و اجتناب از کاربرد سموم شیمیایی مورد تاکید قرار گرفته است.
*** روغن پاشی درختان زیتون
فرخی اظهار کرد: با مشخص شدن زیتون به عنوان دومین میزبان اصلی این آفت، روغن پاشی زمستانه درختان زیتون با روغن ولک (که آفت کش کم خطری محسوب می شود) برای کنترل جمعیت مراحل زمستان گذران آفت توصیه شد.
*** هرس سبز
سفیدبالک توت برگ های جوان و انتهایی شاخه را برای تغذیه و تخم ریزی ترجیح می دهد که در نسل های ما قبل آخر تراکم تخم و پوره (بسته به شرایط آب و هوایی در مناطق مختلف شهر تهران) در اواسط تا اواخر مرداد به اوج خود می رسد؛ فرخی دراین باره گفت: این شرایط که زمان دقیق آن با نظر کارشناس فضای سبز اعلام می شود، بهترین فرصت برای ضربه زدن به رشد تصاعدی آفت با استفاده از هرس سبز است، بر این اساس حذف 50 سانتی متر از انتهای شاخه درختان توت در زمان مناسب و به صورت اقدامی سراسری در دستورالعمل مد نظر قرار گرفت.
وی افزود: بدیهی است با توجه به وسعت کلانشهر تهران، اجرای دقیق و کامل هر یک از توصیه های فنی نیازمند تامین اعتبارات کافی برای تدارک گروههای آموزش دیده و اکیپهای مجهز اجرایی است.
وی اظهار کرد: البته می دانیم که به دلیل تعداد بسیار زیاد درختان توت در تهران اجرای تمام و کامل روش های توصیه شده و پیشنهادی کار ساده ای نیست لذا همانطور که پیشتر نیز اشاره شد، لازم است به تدریج گونه های مناسب دیگری جایگزین درصدی از توت های موجود شود.
*** تک گونه ای شدن سفید بالکها صحت ندارد
وی درباره اینکه گفته می شود سفید بالکها در حال تک گونه ای شدن هستند گفت: تاکنون در فضای سبز تهران در مجموع 9 گونه سفید بالک شناسایی شده است که میزبان پنج گونه آنها گیاهانی از قبیل زبان گنجشک، انار و زالزالک است اما سفید بالکی که برای تهران مشکل ایجاد کرده، گونه ' آلروکلاوا جاسمینی' است و اخیرا نیز در برخی نواحی خاص شهر تهران گونه 'پیلوس موری' مشاهده شده است که در نامه بعدی به انجمن حشره شناسی گزارش خواهد شد. لذا در حال حاضر 'آلروکلاوا جاسمینی' گونه غالب است و بهنظر میرسد گونهی دوم در حال استقرار در نیچ اکولوژیک (آشیان اکولوژیکی) خود میباشد.
فرخی افزود: پیش از این که این دو گونه را روی درخت توت به صورت عامل مزاحم برای عابران داشته باشیم، سال های قبل سفید بالکهای دیگری روی درختان توت سفید (مثمر) داشتیم که هنوز هم هستند اما به علت وجود دشمن طبیعی فعال (نوعی زنبور پارازیت بسیار کوچک به نام ارتموسروس) مشکلی برای شهروندان ایجاد نمی کردند.
وی افزود: اما در این میان شکارگرهایی هم وجود دارند که از مراحل مختلف آفت تغذیه می کنند مانند کفشدوزک لکه هلالی که هم لارو و هم حشره بالغ آن شکارگر است، بالتوری سبز، عنکبوتها و برخی از سن ها و کنهها از دیگر شکارگرهای عمومی این آفت هستند.
*** منتفی شدن انتقال زنبور پارازیتویید از شیراز
وی درباره انتقال زنبور پارازیتویید از شیراز به تهران گفت: چون سال اول در تهران زنبور پارازیتوییدی را مشاهده نکردیم، وارد سازی این زنبور اختصاصی از استان های دیگر مطرح شد، اما خوشبختانه امسال دو گونه زنبور پارازیتویید از روی این سفید بالک جمع آوری شده است که بر این اساس، وارد کردن پارازیتویید از سایر استانهای کشور دیگر چندان ضروری به نظر نمیرسد.
* تکثیر و رهاسازی بالتوری
وی افزود: همانطور که اشاره شد، بالتوری سبز از دیگر دشمنان طبیعی سفیدبالک است که خوشبختانه در تهران مشاهده شده و امسال در برخی نواحی به صورت مصنوعی رها سازی شده که نتیجه نسبتا خوبی داشته اما نیاز به اصلاح برخی مشکلات اجرایی دارد.
فرخی گفت: روی درختان توت آلوده به سفید بالک بیشتر در آخر فصل شاهد افزایش جمعیت طبیعی بالتوری هستیم در حالی که برای کاهش جمعیت سفید بالکها، باید عامل بیولوژیک از همان ابتدا و همزمان با نسل اول آفت روی درختان توت حضور داشته باشد برهمین اساس رهاسازی جمعیت بومی می تواند کارایی این شکارگر را افزایش دهد.
*** حذف کامل سفیدبالک توت ممکن نیست
وی اظهار کرد: با اقداماتی که عمدتا غیرشیمیایی است، مانند روغن پاشی زمستانه، آب شویی، استفاده از عصارههای گیاهی و ترکیبات کم خطر در کنار نصب به موقع نوارهای زرد و حذف سرشاخه، جمع آوری برگ های خزان کرده و حفاظت از دشمنان طبیعی، به تدریج قادر به کنترل جمعیت سفید بالک توت خواهیم بود.
وی افزود: ریشه کن کردن این حشره نوظهور از شهر تهران در یک دوره کوتاه مدت به لحاظ علمی و از بعد اجرایی تقریبا امری نزدیک به محال است که البته هدف اصلی ما نیز صرفا کاهش جمعیت این آفت جدید و به تعادل رساندن آن با عوامل مهارکننده بیولوژیک به روش کنترل طبیعی است.
فرخی گفت: به عنوان مثال در کشاورزی حشره ای تک نسلی مانند سن گندم و یا در فضای سبز شهری سوسک برگخوار نارون با تولید دو نسل در سال جزو آفات قدیمی و شناخته شده ای هستند که همچنان کاربرد آفت کشها نتوانسته است موجب نابودی کامل و امحای آنها شود، لذا تصور این که سفید بالک توت را می توان به طور کامل از بین برد باید از اذهان دور کرد و با آگاه کردن مردم و استفاده از همیاری شهروندان با اقدامات موثر، طغیان جمعیت آن را به تدریج طی یک دوره بلندمدت چند ساله کاهش داد.
به گفته وی، اگر ریشه کن کردن یک گونه مزاحم به سادگی امکان پذیر بود، باید تاکنون نسل موش و سوسری در جهان منقرض می شد.
فرخی گفت: با اقدامات صورت گرفته توسط سازمان بوستان ها و فضای سبز شهر تهران، امسال توانستیم نسبت به سال قبل زمان طغیان این آفت را دو هفته به تاخیر بیاندازیم، سال گذشته 15 مرداد شاهد طغیان بودیم اما امسال از اواخر مرداد حالت پروازی در سفید بالک ها دیده شد که نسبت به سال 1394 یک ماه تاخیر در زمان طغیان این حشره ایجاد شده است.
وی ادامه داد: مسلما با اصلاح و تکمیل نحوه اجرای دستورالعملهای صادر شده، این وضعیت سال به سال می تواند بهتر شود، در مثال بسیار موفق و مشابهی که پیش از این در کالیفرنیا رخ داد (و می تواند به عنوان یک نمونه علمی مورد توجه قرار گیرد)، با طغیان سفید بالک زبان گنجشک در فضای سبز شهری چند ایالت آمریکا، اقدام به وارد سازی دو گونه دشمن طبیعی آفت کردند که پس از گذشت چند سال مشکل طغیان سفید بالک و پروازهای آزار دهنده آن به کلی مرتفع شد.
*** سفید بالک در انسان ناقل بیماری مسری نیست
وی با تاکید بر ضرورت شفاف سازی و اطلاع رسانی عمومی گفت: نکته مهم در موفقیت راهکارهای علمی در مدیریت هر گونه بحران شهری، افزایش آگاهی شهروندان نسبت به جنبه های مختلف موضوع برای جلب اطمینان مردم و بیان اهمیت مشارکت آنها برای حل مسئله است.
فرخی افزود: اینکه گفته می شود سفید بالک توت برای شهروندان مشکلات حاد بهداشتی به وجود می آورد، فاقد مستندات علمی است، مسلما پرواز تعداد زیادی از این حشرات موجب آزار عابران پیاده و یا رانندگان وسایل نقلیه در حد وارد شدن یک جسم خارجی کوچک به دهان، بینی و یا چشم، موضوعی است که اتفاق می افتد و شاید در برخی مناطق ضرورت استفاده از یک ماسک ساده برای برخی از شهروندان ضرورت یافته است اما اینکه گاهی شنیده می شود این حشره ناقل نوعی ویروس و حتی سبب بیماری کم خونی است، در صورت عدم ارائه مدرک و توجیه علمی تنها باعث ایجاد تشویش و اضطراب در جامعه می شود که نتیجه نهایی آن کاهش سطح تحمل شهروندان برای رسیدن به یک راه حل اساسی و پایدار خواهد بود.
*** امکان بزرگتر شدن جثه سفید بالک وجود ندارد
وی در این مورد این که آیا امکان بزرگتر شدن جثه این حشرات سال به سال وجود دارد؟ گفت: بعید است چون اگر به تدریج در طی چند سال گیاه میزبان نیز به علت تغذیه آفت ضعیف شود، ممکن است حتی این موضوع موجب ضعیف تر حشره شود که البته در هر صورت تغییر در اندازه سفید بالک با چشم غیرمسلح محسوس نخواهد بود.
*** مقابله با سفید بالک توت نیازمند همکاری است
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات گیاهپزشکی تاکید کرد: حفاظت از درختان معابر و خیابان های اصلی شهر به عهده شهرداری است، اما در تهران مکان های دیگری نیز وجود دارد مثل باغات و باغچه های خصوصی که در مواردی مانند باغات توت طرشت نظارت دقیقی بر مدیریت سفید بالک آنها وجود ندارد، همچنین در فضاهای آموزشی، نظامی، سفارتخانه ها، بیمارستانها و ورزشگاهها که در برخی موارد، ورود پرسنل فضای سبز به این فضاها به سادگی میسر نیست، در چنین مواردی همکاری مردم و مسئولان مربوطه بسیار ضروری و موثر است، در صورت آگاه کردن شهروندان نسبت به روش های شناسایی آفت و نحوه مدیریت آن، با افزایش مشارکت مردم کنترل آفت به نحو کامل تری انجام خواهد شد، برای مثال اماکنی که به هر دلیل خارج از دسترس پیمانکاران فضای سبز باشد، به کانون آلودگی درختان مناطق همجوار تبدیل خواهد شد.
