با آقای کسوف به بهانه خورشیدگرفتگی بزرگ آمریکا
فرد اسپناک اخترفیزیکدان بازنشسته آمریکایی و همکار سابق مرکز فضایی گدارد ناسا است. اما آنچه او را به چهرهای جهانی بدل کرده شهرت بینظیرش در زمینه گرفت ها است. او که مسئول استخراج پیشبینی و محاسبات گرفتهای ماه و خورشید و سیارات در ناسا است به نام آقای گرفت معروف است (Mr Eclipse). او از سال 1978 مسئول استخراج و پیشبینی گرفت ها و محاسبات مربوط به گرفت ها در ناسا بوده و بیش از سیوپنج گرفت کامل را در سراسر جهان دیده و رصد کرده است. او در صدر فهرست کسانی است که بیشترین زمان را در طول حیاتشان در زیر سایه ماه سپری کردهاند. او همچنین طراح و استخراجکننده یکی از کاملترین جدولهای گرفتهای تاریخ است که تمام گرفتهای ماه و خورشید و سیارات را از بازه 2000 سال قبل از میلاد تا 3000 میلادی گردآوری و محاسبه کرده است. فرد اسپناک همیشه در حال سفر و کار است و پیدا کردن او بهخصوص در آستانه کسوف بزرگ آمریکای شمالی کار دشواری است بااینوجود قبول کرد گفتگویی کوتاه به مناسبت این گرفت با «هفته» انجام دهد که در ادامه میتوانید آن را مطالعه کنید. در ضمن میتوانید برای استفاده از گنجینه بینظیر اطلاعات او در زمینه کسوف به وبسایت شخصی او در نشانی mreclipse.com و وبسایت گرفتهای ناسا در نشانی https://eclipse.gsfc.nasa.gov/eclipse.html مراجعه کنید.
قابل ذکر است که این گرفت در ایران دیده نمی شود و مخاطب اصلی گفت و گوی زیر فارسی زبانان ساکن آمریکای شمالی و به خصوص کشور کانادا بوده اند که این گرفت را به طور جزیی مشاهده می کنند.
- بعد از مدتهای طولانی سرزمینهای آمریکای شمالی میزبان کسوفی کامل هستند. اگرچه ازنظر ارزش علمی شاید همه کسوفهای کامل مشابه هم باشند اما اگر بخواهیم ویژگی متمایزکنندهای درباره این گرفت بیان کنیم، آن ویژگی چه خواهد بود.
اصلیترین ویژگی این کسوف این است که اولین بار بعد از 38 سال است در قاره آمریکا رخ میدهد (آمریکای شمالی).
چنین فاصلهای میانمدت زمانی که یک سرزمین میتواند میزبان یک کسوف باشد کمی غیرعادی و نوعی شکاف قابلتوجه است و اینکه آمریکا در چنین مدتی میزبان هیچ گرفت کلی نبوده جالبتوجه است. نکته جالب دیگر درباره این کسوف این است که این اولین گرفت کامل خورشید در تقریباً دو قرن است که تماممسیر گرفت کامل از درون خاک ایالاتمتحده عبور میکند و از هیچ کشور دیگری نیز نمیگذرد شاید ازنظر نجومی ویژگی چشمگیری نباشد اما ازنظر آماری و تاریخی جالبتوجه است.
- یکی از مهمترین ارزشهای علمی رصد کسوفها به بررسی تاج خورشید مربوط است. آیا امروزه که کاوشگرهای فضایی و تلسکوپهای مداری خورشید را زیر نظر دارند هنوز هم رصد کسوفها از روی زمین برای این مطالعات و بهطورکلی بررسیهای علمی ارزشمند هستند؟
بله. درست است که ما سفینهها و کاوشگرهایی داریم که خورشید را از فضا رصد میکنند و مجهز به تاجنگارهایی هستند که بهطور مصنوعی کسوفهایی را تولیدمی کنند و میتوانند همیشه به بررسی تاج خورشید بپردازند؛ اما این تلسکوپها برای اینکه بتوانند این موقعیت را به وجود بیاورند باید بخش بزرگی از تاج داخلی را بپوشانند و درواقع فرصت بررسی ناحیه داخلی تاج را از دست میدهند و این کار را رصدهای زمینی میتوانند انجام دهند. بدین ترتیب، بخش مهم و بزرگی از تاج خورشیدی است که کماکان بهترین و شاید تنها راه مؤثر مشاهده و رصد و بررسی آن از روی زمین است. این بررسی فوقالعاده مهمی ازنظر علمی به شمار میرود به خاطر اینکه این بخش مهمی از تاج است و هیچ زمان دیگری غیر از کسوف کلی و گرفت کلی قابل رصد نیست.
- بیشتر کسانی که به رصد میروند، آماتورها و علاقهمندان غیرحرفهای هستند آیا پروژههایی غیر از عکاسیهای شخصی و هنری برای این علاقهمندان ترتیب داده شده که بتوانند برای جمعآوری داده به دانشمندان حرفهای کمک کنند؟
بله پروژههایی وجود دارد. یکی از پروژههای ویژهای که امسال طراحیشده است و خیلی جذاب و موردتوجه قرار دارد . پروژهای به نام همشهری کیت (Citizen CATE : http://eclipse2017.nso.edu/citizen-cate) است این پروژه مجموعهای از بیش از شصت گروه آماتوری را ساماندهی کرده و تلسکوپها و دوربینهای تصویربرداری یکسان و همساز شدهای را در اختیار آنها قرار داده و اعضا آنها را آموزش داده است. این گروهها از اورگان تا کارولینای جنوبی پراکنده میشوند و همه آنها از تاج تصویربرداری میکنند. با توجه به تفاوت مکانی که دارند هر یک از آنها در زمان اندکی متفاوت از دیگری تاج را ثبت میکند. بدین ترتیب در کنار هم آنها میتوانند تاج را در طول مسیر گرفت و در طول 90 دقیقهای که سایه ماه روی زمین حرکت میکند دنبال و ثبت کنند. با قرار دادن این مجموعه کنار هم یک فیلم زماندار از تغییراتی خواهیم داشت که نشاندهنده تغییراتی از تاج خورشیدی در مدت 90 دقیقهای است که سایه ماه روی زمین سفر میکند. این کار تا به الآن انجامنشده است و همه کارهای داده گیری آن نیز توسط آماتورها صورت میگیرد.
- شما از 1970 رصد کسوفها را آغاز کردهاید و بیش از 35 خورشیدگرفتگی را دیدهاید و تصویربرداری کردهاید آیا هیچیک از آنها برای شما جایگاه متفاوت یا ویژهای پیداکرده و در ذهنتان بهطور متفاوتی ثبتشده است؟
قطعاً یکی از ویژهترین کسوفهایی که رصد کردم و خاطرهانگیزترین آنها بود در سال 1995 رخ داد در آن سال مسیر گرفت کلی از هندوستان عبور میکرد و مدت گرفت کلی هم خیلی کوتاه بود فکر میکنم حدود 40 یا 41 ثانیه گرفت کلی طول میکشید. چون در زمان رخ دادن گرفت ابعاد ظاهری ماه و خورشید تقریباً یکسان بود در ابتدا و انتهای گرفت پدیده حلقههای بیلی فوقالعاده شگفتانگیز بود. من برای این رصد همراه یک گروه سینفره عازم هندوستان شده بودم. همه اعضا در این گروه پیشتر گرفتهای کلی را تماشا کرده بودند غیر از یک خانم که تا آن موقع گرفت کلی را ندیده بود. در این سفر ما باهم همصحبت شدیم و کمی همدیگر را بهتر شناختیم و خلاصه برای اینکه سرتان را درد نیاورم آخر داستان اینکه ما باهم ازدواج کردیم. بنابراین من همسرم را در جریان گرفت کلی در سال 1995 ملاقات کردم و طبیعتاً این گرفت برایم خیلی خاطرهانگیز است.
- یکی از کارهای مهمی که شما انجام دادهاید استخراج جدول پیشبینی گرفت هایی است که بازهای پنجهزارساله و از گذشته تا آینده دور را شامل میشود. در این فهرست برخی از گرفت ها با ویژگیهای خاصی قابلمشاهده است. به نظر خودتان در میان گرفت هایی که در آینده و شاید آیندهای خیلی دور از روی زمین قابلمشاهده هستند کدامیک چشمگیرترند؟
فکر میکنم گرفت سال 2186 گرفت خیلی جذابی خواهد بود به خاطر اینکه مدتزمان رخ دادن گرفت کامل خیلی نزدیک به حداکثر ممکن است. این گرفت 7 دقیقه و 29 ثانیه طول میکشد و خیلی زمان طولانی است. اما اگر خیلی بخواهیم به آینده خیلی دور برویم. یک گرفت کلی در پیش داریم که همزمان با گذر زهره رخ میدهد. این گرفت چند هزار سالی در با ما فاصله دارد و شاید ازنظر علمی خیلی جذاب نباشد اما فوقالعاده نادر و استثنایی است که این دو پدیده همزمان رخ بدهند.
- امسال خود شما گرفت را از کجا رصد میکنید؟
من قبل از گرفت در شهر کسپر در ایالت وایومینگ هستم که کنوانسیون نجوم 2017 برگزار میشود و من هم در آنجا چندتایی سخنرانی دارم؛ اما اینکه دقیقاً کجا خواهم بود بهپیش بینی دوروزه هواشناسی بستگی دارد من در کسپر میمانم و با مشخص شدن پیشبینی هوایی اگر آنجا مناسب نبود به هرجایی در فاصله یک روز رانندگی بهسوی شرق یا غرب که وضعیت رصدی بهتری داشته باشد خواهم رفت
- پیشبینیهای فعلی وضع هوا چه میگویند؟
شهر مدرس در اورگان دارای بالاترین احتمال آماری برای داشتن هوای خوب هست؛ اما این بر مبنای میانگین هوای دورههای قبلی است. برای اطمینان بیشتر باید صبر کنیم تا ببینیم پیشبینی دقیقتر چیست و این پیشبینیها تا دو روز قبل از رویداد خیلی قابلاعتماد نخواهد بود.
- آیا برای کسانی که در خارج از نوار گرفت کلی و به طور خاص در کانادا، گرفت را بهصورت جزئی میبینیم توصیهای دارید ؟
در تمام کانادا گرفت جزئی خواهد بود و برای رصد آن نیاز به ابزارهای ایمنی خواهید داشت ازجمله فیلترهای ویژه رصد گرفت که از اینترنت میتوانید بخرید. البته میتوانید باکمی ابتکار ابزارهای رصدی امن غیرمستقیم بسازید برای مثال میتوانید یک اتاق تاریک درست کنید؛ اما اگر یک کفگیر سوراخدار را هم در اختیار داشته باشید میتوانید این رصد را انجام دهید آن را در مقابل خورشیدگرفته بگیرید و به سایه آن نگاه کنید. روی زمین و در مقابل هر یک از حفرههای این کفگیر یک هلال کوچک شکل میگیرد این کار بهخصوص برای کودکان فوقالعاده جذاب و هیجانانگیز و درعینحال امن است.
- و اینکه ما در کانادا چه زمانی شاهد گرفت کامل خواهیم بود؟
یک گرفت کلی از بخشهایی از کبک و انتاریو در 2024 عبور خواهد کرد. نکته جالب این گرفت این است که شهر شما مونترال نیز در مسیر آن قرار دارد. این گرفت 8 آوریل 2024 رخ میدهد و بنابراین اگر نخواهید از شهرتان بهجای دیگری سفر کنید هفت سال دیگر شاهد کسوف کلی در مونترال خواهید بود.
—
پوریا ناظمی
No tags for this post.