کم خوابی کهنسالان، دلیل فرگشتی دارد

زندگی در بیشه زارهای آفریقا برای انسان های اولیه بسیار خطرناک بوده و همواره خطرات متعددی آن ها را به ویژه در طول شب تهدید می کرده است. این موضوع سبب شده است که حتی در روزگار فعلی نیز شاهد این باشیم که مردم قبیله هادزا (Hadza) در کشور تانزانیا در هنگام خواب دارای نگهبانانی هستند تا آن ها را از خطر آگاه کند. به طور عادی انسان در هنگام خواب از سطح هشیاری پائینی برخوردار بوده و قادر به شناسائی خطر و واکنش مناسب نسبت به آن نیست.

یکی از راه های حفظ هوشیاری پایدار در خواب، احتمالا به وسیله تکامل کرونوتایپ های (chronotypes) مختلف  باعث پدید آمدن تفاوت های فردی در زمانی که ما تمایل به خواب داریم می شود. این تفاوت ها با گذر زمان تغییر کرده و عموما انسان ها وقتی جوان هستند دیرتر به خواب رفته و بیشتر می خوابند و در دوران پیری تمایل به خواب کمتر و زودتر خواهد بود.

این موضوع دستمایه پژوهش گروهی از محققان شده و نتایج به دست آمده نشان می داد که چرا افراد جوان و نوجوان بیشتر علاقه مند به خواب طولانی بوده و افراد میانسال و کهنسال زودتر بیدار می شوند. حدود پنجاه سال پیش، فدریک اشنایدر (Frederick Snyder) روان شناس مشهور اعلام کرد که حیواناتی که به صورت گروهی زندگی می کنند دارای هشیاری بیشتری در حین خواب بوده و معمولا یک یا چند عضو گروه شب ها بیدار مانده و  به مراقبت از دیگران مشغول می شوند. این نظریه اگرچه منطقی به نظر می رسید اما تا کنون هیچ گاه برای بررسی شرایط انسان ها مورد استفاده قرار نگرفت.  

یکی از راه های حفظ این هوشیاری پایدار، احتمالا به وسیله تکامل کرونوتایپ های (chronotypes) مختلف  باعث پدید آمدن تفاوت های فردی در زمانی که ما تمایل به خواب داریم می شود. این تفاوت ها با گذر زمان تغییر کرده و عموما انسان ها وقتی جوان هستند دیرتر به خواب رفته و بیشتر می خوابند و در دوران پیری تمایل به خواب کمتر و زودتر خواهد بود. سوالی که در اینجا برای پژوهشگران پیش می آید این است که آیا این تفاوت در الگوی خواب بر مبنای سن می تواند موجب افزایش امنیت گروه شود یا نه؟ برای بررسی این موضوع، دیوید سامسون (David Samson) از پژوهشگران دانشگاه تورنتو کانادا به بررسی شرایط زندگی مردم قبیله هودزا پرداختند که هنوز در مرحله شکار و جمع آوری غذا زندگی کرده و ساکن مناطق شمالی تانزانیا هستند.

این افراد در کلبه های پوشالی زندگی می کنند که معمولا در هر کدام از آن ها یک یا دو فرد بالغ و تعداد زیادی کودک زندگی می کنند. این افراد در گروهایی که هر کدام شامل حدود 30 فرد بالغ است زندگی کرده و این گروه ها در نزدیکی یکدیگر اقامت دارند. در این مطالعات 33 فرد بالغ از دو گروه مختلف که در نزدیکی یکدیگر اقامت داشته و مجموعا مالک 22 کلبه بودند مورد بررسی قرار گرفته و از آن ها خواسته شد تا ابزارهای کوک و حساس به حرکت را به مچ خود بسته و به این ترتیب نحوه خوابیدن آن ها برای بازه زمانی 20 روزه ای مورد بررسی قرار گرفت.  سامسون در این باره می گوید: «موضوع بسیار جالبی که در تحقیقات خود به آن رسیدیم این بود که افراد فوق به ندرت به طور همزمان با یکدیگر به خواب می روند.» در این جامعه دستکم همواره یک نفر بیدار بوده و آمادگی واکنش و دفع خطر را داشته است. این مساله در 99 و 8 دهم درصد موارد مورد بررسی شده مشاهده شد. در حقیقت در این جوامع همواره به طور متوسط 8  فرد بالغ بیدار بوده و در حال نگهبانی هستند. تجزیه و تحلیل های بعدی نشان داد که این اختلاف زمان در خواب به طور کامل در سنین مختلف افراد گروه دیده می شود.

باید در نظر داشت عمر انسان به نسبت بسیاری از  سایر پستانداران بیشتر بوده و در این رابطه یک نظریه مطرح شده است که به دلیل محدودیت سن باروری در انسان ها ، افراد کهنسال در جوامع مسئولیت نگهداری از کودکان را بر عهده داشتند که این موضوع با عنوان نظریه مادربزرگ ها شهرت دارد.

به گفته پژوهشگر تداوم این ژن در انسان های امروزی موجب شده است تا برخی افراد تا ساعات 4 یا 5 صبح احساس خواب آلودگی نکرده و این موضوع می تواند یکی از دلایل اختلال خواب باشد.

احسان محمدحسینی

منبع: newscientist

No tags for this post.