جامعه‌شناسی تاریخی، تاریخ را به خدمت می‌گیرد تا امروز را بیان کند

 به همت انجمن علمی دانشجویان تاریخ از سلسله نشستهای تخصصی تاریخ اجتماعی «نشست تاریخ اجتماعی و جامعه شناسی تاریخی؛ واگرایی ها و همگرایی ها»، با سخنرانی دکتر محمدرضا جوادی یگانه عصر دوشنبه ۳۱ فروردین ماه در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار شد.

جوادی یگانه در ابتدا گفت: درباره اینکه جامعه چیست و جامعه شناسی چیست، باید گفت هر چند تعاریف آنها خیلی سیال است  ولی همگان در تعریف آن اتفاق نظر دارند و منابع متعددی هم دراین باره داریم. یکی از آخرین تعاریف جامعه این است که جامعه یک ساختار اجتماعی است یا روابطی است که افراد با هم دارند یا یک انسجام اجتماعی را جامعه می گوییم یا به یک تکثر، جامعه می گوییم. در جامعه شناسی یک نگاه جامعه شناسانه دورکیمی داریم. زیرا دورکیم می خواهد تمایز بین روانشناسی و جامعه شناسی را بیان کند. همه چیز را در جامعه شناسی می آورد که آن را جامعه شناسی گرا می گویند.

وی افزود: در نگاه های دقیقتر اعتقادی ندارند که همه چیز در جامعه رخ می دهد. اگر بین جامعه و رویدادهای آن مرزبندی کنیم، مرزبندی ها تصنعی است و به مرزبندی تصنعی علمی دامن می زنیم. اکنون علم به سمت میان رشته ای یا بین رشته ای یا چند رشته ای شدن، پیش می رود. جامعه شناسی هم در مقایسه با سایر علوم اجتماعی، مثلاً روانشناسی و ارتباطات و مطالعات فرهنگی و مردم شناسی و … موضوعش جامعه مدرن است. یعنی فقط آن بخشی از جامعه را مطالعه می کند که مربوط به اکنون ماست و موضوعش مدرنیته است. چرا که جامعه شناسی محصول مدرنیته است. تاریخ به معنی موضوع و علم شناخت وقایع است. اکنون تاریخ را از تاریخ نگاری جدا می کنند. تاریخ مربوط به مطالعه گذشتگان و گذشته نیست بلکه مربوط به اتفاقات کنونی هم است. محدث بودن با مورخ بودن تفاوت دارد. بسیاری از تاریخ نگاران تاریخ ننوشته اند زمان حال خود را بیان کرده اند. در جامعه شناسی از تاریخ نگاری هم می توان تقریر کرد.

عضو گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران ادامه داد: وقایع مهم و غیر مهم در تاریخ ثبت می شوند در دهه ۱۸۳۰ و ۱۸۴۰ که اولین کتابهای تاریخ نگاری نوشته می شود هر چیزی در آن نوشته می شود. یک دکان سمساری است. اگر بپذیریم مطالعه گذشته، موضوع تاریخ است و مطالعه زندگی مدرن موضوع مطالعات جامعه شناسی است، بین علوم اجتماعی خاص و تاریخ یک حوزه میانی قرار دارد که اگر از منظر جامعه شناسی وارد شویم، آن جامعه شناسی تاریخی می شود و اگر از منظر تاریخ وارد شویم به آن تاریخ اجتماعی می گویند.

جوادی یگانه گفت: جامعه شناسی تاریخی موضوعی است که جامعه شناسان به آن می پردازند، تاریخ اجتماعی آنجایی است که ما از تاریخ بخش های اجتماعی اش را بگیریم. یعنی مفاهیم اجتماعی و جامعه شناسی را از تاریخ دربیاوریم؛ مثل ازدواج در دوره ساسانی یا جنگ و صلح در دوره هخامنشیان. ما مفاهیم جامعه شناسی را در تاریخ می بینیم به همین ترتیب می توانیم جامعه شناسی اقتصادی، سیاسی و … داشته باشیم. آنجاهایی که مفاهیم اجتماعی را می بینیم جامعه شناسی تاریخی می کنیم. مثلاً کارهای جعفر شهری یا راوندی شبیه جامعه شناسی تاریخی است اما آنها همه چیز را در آن وارد کرده اند و موضوع های نامنظمی دارند از این نظر کارشان بیشتر مطالعه تاریخ اجتماعی است. آنها در واقع از نظریات جامعه شناسی در مورد تاریخ استفاده می کنند؛ مثل کاری که دکتر شعبانی در تاریخ اجتماعی کرده که شبیه کار مارک بلوخ است و درکی از عناصر جامعه دارد.

شما می توانید بر اساس نظریه جنبش یا جامعه شناسی انقلاب نظریه ای را از جامعه شناسی بگیرید و آن فضا را ترسیم کنید. نظریات علوم اجتماعی را در تاریخ به کار می گیریم. مثل علل سقوط ساسانیان یا سقوط صفویه، نوع کاری که جان فوران کرده کارش جامعه شناسی تاریخی است. اما آنجا که صفویه را بحث کرده تاریخ اجتماعی کرده است.

عضو گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران افزود: اولین کار تاریخ اجتماعی ایران را در پایان نامه «هادی نوری» راجع علل سقوط ساسانیان می بینیم. دوقرن سکوت زرین کوب هم تاریخ اجتماعی است. وی می گوید اسلام آوردن ایرانیان هیچ رابطه ای با جاذبه اسلام نداشته است بلکه عامل اصلی اش شکست ایرانیان از اعراب بود. بعدها که با اسلام آشنا می شوند جذب اسلام می شوند. تاریخ اجتماعی موضوعی تاریخی است. روشها و نظریه هایی است که در جامعه شناسی به کار می رود. اگر همکاری ای بین جامعه شناسی و تاریخ رخ دهد، این جامعه شناسی تاریخی است که سهم جامعه شناسی در آن بیش از تاریخ است. نقش جامعه شناسی در جامعه شناسی تاریخی پررنگتر و قدرتمندتر از تاریخ است که در نظریه و روش از آن کمک می گیریم. با خواندن نظریات جامعه شناسی درک بیشتری از تاریخ پیدا می کنیم.

جامعه شناسی تاریخی جایی است که مفاهیم و نظریه های علوم اجتماعی را می گیریم و به کار می بریم و مطالعه می کنیم. اینکه مدرنیته را می بینیم ولی صیرورت مدرنیته یعنی «شدن» را می بینیم، این نوع مطالعات در جامعه شناسی تاریخی قرار می گیرند. داده هایمان را از تاریخ می گیریم بنابراین مسئله مان تاریخی می شود و اگر از تاریخ داده هایی برای وضعیت اکنون خود بگیریم می شود جامعه شناسی تاریخی.

جوادی یگانه ادامه داد: مثلاً در مورد تعرض اخیر پلیس عربستان به دو نوجوان ایرانی هر چند سیاسی است ولی جامعه شناسی تاریخی این اتفاق را تحلیل میکند که چه ریشه ای در فرهنگ ما دارد. یعنی برای تحلیل اینچنینی می توانیم از تاریخ کمک  بگیریم. بنابراین اگر مسئله مان مسئله امروز جامعه باشد و در تحلیل آن از تاریخ استفاده کنیم جامعه شناسی تاریخی می شود. جامعه شناسی تاریخی، تحلیل و ریشه یابی تاریخی می کند. تاریخ را به خدمت می گیرد تا امروز را بیان کند. بسیاری از رمانهای زمان رضا شاه در محدوده جامعه شناسی تاریخی جای می گیرند زیرا مسئله شان مسئله کنونی است.

وی افزود: جامعه شناسی تاریخی بخشی از جامعه شناسی است که داده هایش را از تاریخ می گیرد و می گوید کدام بخش از تحلیل زندگی کنونی ما در تاریخ است. همان چیزی که آبراهامیان در کتاب جامعه شناسی تاریخی می گوید. در هر اتفاقی می توانیم زمینه های تاریخی آن را ببینیم. تاریخ اجتماعی یکی از رشته های علم تاریخ است اما جامعه شناسی تاریخی نوعی از جامعه شناسی است.

جوادی یگانه در پایان گفت: جامعه شناسی تاریخی در ایران رشد نکرده است برای اینکه اساتید و دانشجویان ما به تاریخ ایران و اروپا و جهان تسلط ندارند. ما از منابع دست دوم استفاده می کنیم و بیشتر نظریات کپسولی را مطالعه می کنیم. باید از دبیرستانها جامعه شناسی تاریخی تدریس شود. از آن طرف هم تاریخ نگاران سختشان است که از نظریه ها و روشهای جامعه شناسی در تحلیل رویدادها استفاده کنند.  

No tags for this post.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا