افتتاح سزامی، بدون ایران؟
این پروژه که مرکز آن در منطقه ای بحران زده در قلب خاورمیانه در شمال غربی امان پایتخت اردن قرار دارد، بناست به صورت رسمی روز سه شنبه ۲۶ اردیبهشت به بهره برداری برسد. غایب بزرگ اما، مسئولان علمی کشورمان در این مراسم مهم علمی خواهند بود.
کشورهای عضو در این پروژه علمی را ایران – پاکستان – ترکیه – قبرس – مصر – فلسطین – اردن – بحرین و اسرائیل تشکیل می دهند. شتابدهنده ذرات سزامی در مقایسه با پروژه عظیم سرن (CERN) سوئیس کوچک به نظر می رسد اما با این وجود پروژه سزامی تشکیلات و تکنولوژی پیشرفته ای دارد و می تواند فرصت های تحقیقاتی فراوانی را در منطقه ای ایجاد کند که -متاسفانه به دلایل متعدد- اراده سیاسی کمی برای توسعه علوم پیشرفته در آن وجود دارد.
پایگاه خبری علمنا پیگیری های فراوانی در خصوص کسب اطلاعات بیشتر پیرامون مراسم افتتاحیه این پروژه علمی بزرگ در خاورمیانه داشت که مشخص گردید احتمال حضور دکتر وحید احمدی معاون پژوهشی وزارت علوم تحقیقات و فناوری کشورمان در این مراسم بسیار ضعیف خواهد بود.
در این مراسم که مدیرکل یونسکو، مدیر آژانس بین المللی انرژی اتمی، مدیرکل پروژه سرن (CERN) و همچنین حدود ۳۰۰ نفر از کشورهای مختلف (در سطوح عالی، مانند وزیر) به همراه پادشاه کشور اردن حضور می یابند، دکتر جواد رحیقی، دکتر تبریزچی و سفیر کشورمان در اردن تنها نمایندگان ایران در آئین افتتاحیه این پروژه علمی خواهند بود؛ البته احتمال بسیار ضعیفی همچنان وجود دارد تا مساعدت لازم جهت حضور مسئولین علمی کشورمان در این رویداد مهم و تاثیرگذار صورت پذیرد، اما هنوز در حاله ای از ابهام است.
بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران علمی کشورمان به شدت خواستار حضور ایران در آئین بهره برداری از این پروژه علمی مهم خاورمیانه بودند و امید می رود که وزارت امورخارجه کشورمان که تا کنون حامی جدی علم و پژوهش در عرصه های بین المللی بوده، این بار نیز دست یاری به سمت وزارت علوم بلند نماید و شرایط حضور نماینده ای از مسئولان علمی کشور نظیر معاون پژوهشی وزارت علوم را برای این مهم مهیا کند.
کوتاه از سزامی
مهدی صارمی فر، روزنامه نگار علم در خصوص این پروژه علمی به علمنا گفت: در اواسط قرن بیستم شتابگرها یکی از مهم ترین دستگاه ها برای تست مرز های دانش در فیزیک ذرات به شمار می رفتند. شتابگرهایی که ساختارشان طوری بود که به ذرات شتاب میدادند و آن ها را به سرعت معینی میرساندند؛ این ذرات میتوانستند دو نوع کاربرد داشته باشند، یکی از کاربردهای مشهور، مشابه کاربردی هست که در آزمایشگاه سرن شاهد آن هستیم و ذرات را از رو به رو به هم برخورد میدهند و ذرات جدیدی از این عمل به وجود می آید و کشفیات جدیدی از دل آن بیرون می آم؛ کاری که رادرفورد در یک قرن پیش انجام داد و با برخورد دادن الکترون به ورقه طلا هسته اتم را کشف کرد.
اما نوع دوم، شتاب دادن به این ذرات هست که در حقیقت ذره باردار را در میدان الکتریکی شتاب می دهند و همان طور که میدانید هنگامی که ذره باردار شتاب می گیرد از خودش فوتون تابش میکند یعنی هرقدر انرژی ذره و تغییر جهتِ بُردار، سرعتش بیشتر باشد ( شتابش بیشتر باشد) فوتونی که از خود تابش می کند قوی تر است و هر چقدر انرژی فوتون بیشتر باشد طول موجش کمتر است و ما با فوتون ها یا بهتره بگوییم، با نوری سر و کار خواهیم داشت که معروف به نور سخت یا اشعه ایکس سخت است و میتواند به اعماق ماده نفوذ کند و در حقیقت سوال های دیگر ما را که در مورد ماده و ساختار ماده هستند جواب بدهد و نمونه پیشرفته آن همین تابشگرهای سینکروترون است.
این سینکروترون ها تقریبا در اواسط قرن بیستم در اروپا ساخته شدند. از آنجایی که آلمان به عنوان کشوری که مهد فیزیک مدرن هست و مکانیک کوانتمی در این کشور و حوالی آن متولد شده آزمایشگاه ها و مخصوصا تجهیزات بسیار خوبی در این کشور وجود داشت که در اواخر قرن بیستم در حال رسیدن به خط پایان عمر خود بودند، در حالیکه برخی از این تجهیزات این قابلیت رو داشتند که با صرف هزینه یا تغییری در ساختار می شد از آنها در سطوح متفاوت تری بهره برد. در حقیقت تغییر ساختار در دستگاه هایی که اتحادیه اروپا در اواسط قرن بیستم ساخته بود منجر به شکل گیری این ایده شد که ما بیایم این دستگاه ها را با قیمت ارزان تر و با هدف گسترش علوم پایه در جهان سوم به کشورهای در حال توسعه منتقل کنیم.
از جمله فواید سزامی
صارمی فر ضمن اشاره به اقدامات و همکاری های گسترده کشورمان در این پروژه اشاره ای هم به فواید این پروژه علمی کرد: ما از طریق هدایت و فوکوس اشعه تولید شده در این شتابگر می توانیم به عمق و ساختار مواد پی ببریم. تقریبا میتوان گفت همه ی شاخه های علمی کاربردی به این پروژه احتیاج دارند از مهندسی مکانیک و مهندسی عمران گرفته تا باستان شناسی، زیست شناسی، داروشناسی، پژوهش های بنیادی در داروسازی مستقیما به کشف داروهایی که به دنبال حل مشکل سرطان، ایدز و مانند آن هستند کاربرد دارد؛ در کل انواع و اقسام مسائل کاربردی آن را میتوان پیدا کرد، چرا که در واقع میتوان گفت ما یک ابزار عظیم علمی را داریم تا از این فرصت پیش آمده جهت شناخت بیشتر پیرامون خود بهره ببریم.
یکی از فواید این پروژه برای کشور ایران هم همین شتابگر ملی است؛ باید بگوییم پژوهشگران ما صاحب یک دستگاه شتابگری شدند که فواید متقاوتی در شاخه های مختلف علمی و همچنین در زمینه اپریشن آن (که پیش از این چنین دانشی هیچگاه در ایران نبوده اما درحال حاضر می توانیم چنین دستگاه هایی را که در زمینه فیزیک کاربردی هستند بسازیم و مدیریت کنیم).
تقریبا ساختار شتابگر ملی ما و سزامی مانند یکدیگر هستند -البته شتابگر ملی سایز بزرگتری دارد- و تقریبا همه پژوهشگران ما که در پروژه سزامی فعال بودند در شتابگر ملی هم به کار گرفته خواهند شد.
