شهرهایی شبیه به هم و طرح های جامع روی دست مانده
به گزارش سیناپرس به نقل از خبرگزاری ایرنا، یکی از پرسش هایی که ذهن بسیاری از افراد را به خود مشغول می کند، به هم ریختگی سیستم معماری و شهرسازی در بسیاری از نقاط کشورمان و طراحی تقریبا یکسان و نزدیکی ساختارهای شهرسازی به یکدیگر است؛ علاوه بر این زمین های حاشیه کلانشهرها بدون کوچکترین نقشه راهبردی و طراحی شهری به شهر متصل شده اند.
شاید در این بین بتوان از اتصال شهرهای کوچک اطراف پایتخت مانند کرج به تهران یا اتصال شهرهای شمالی کشور به یکدیگر به عنوان نمونه بارزی از این به هم ریختگی در سبک شهرسازی نام برد، به طوری که در بسیاری از مناطق شمالی کشور، زمین های کشاورزی پس از تغییر کاربری قطعه بندی، دیوار کشی و سپس برای ایجاد مناطق مسکونی بی توجه به اصول شهرسازی فروخته می شوند.
به واقع، با وجود انواع و اقسام نقشه ها و طرح های جامع و تفصیلی که از سوی سازمان های مرتبط به تصویب رسیده است، وارث شهرهایی با مشکلات انبوه هستیم که به علت های مختلف برمی گردد.
طرح های جامع حاوی اطلاعاتی درباره اوضاع جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی شهر، ضوابط و مقررات کاربری اراضی، شبکه معابر و تاسیسات زیرساختی هستند که به سفارش وزارت مسکن و شهرسازی و از سوی مهندسان مشاور تهیه می شوند و تصویب نهایی آنها با شورای عالی شهرسازی و معماری ایران می باشد، ضمن اینکه طرح تفصیلی نیز شامل نقشه جزئیاتی است که در طرح جامع به صورت کلی به آن پرداخته شده است.
با نیم نگاهی به روند شهرسازی در کشور که همراه با رشد ناموزون کلانشهرها اتفاق افتاده، عملیاتی کردن طرح های جامع شهری نیز حداقل در شرایط فعلی به لحاظ تغییر مستمر نیازهای شهری، بسیار دشوار شده است، ضمن اینکه ساخت و سازها تناسبی با ویژگی های اقلیمی و بومی ندارد و کلانشهرهایی همچون تهران با انبوهی از جمعیت ناراضی به یک پارکینگ بزرگ خودرو تبدیل شده اند.
این همه درحالی است که توجه به زمینه، موقعیت و مولفه های هویت بخش همواره یکی از نکات اصلی در طراحی به خصوص طراحی شهرسازی ایرانی ها نام برده شده است و از سویی معماری باشکوه ایران در مقایسه با سایر کشورهای دنیا به دلیل برخورداری از ویژگی هایی همچون طراحی مناسب، محاسبات دقیق و رعایت مسائل فنی و زیبایی شناسانه از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
** معماری فاخر ایرانی امروز به فراموشی سپرده شده است
دانشیار گروه شهرسازی واحد علوم تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی با یادآوری آن که در گذشته نه چندان دور شهرهای ما با مشخصه های معماری ایرانی_اسلامی فاخر بنا نهاده می شدند، اما امروز همه آن مشخصه ها به فراموشی سپرده شده است، توجه به زمینه و مولفه های هویت بخش در حوزه معماری و شهرسازی را بسیار مهم خواند.
زهراسادات سعیده زرآبادی در گفت و گو با خبرنگار گروه علمی ایرنا افزود: جامعه ای که در طراحی از هویت خود به دور باشد به طور حتم دچار بحران هویت خواهد شد که در حال حاضر تمام شهرهای ما به این معضل دچار شده اند.
وی ادامه داد: این مولفه های هویت بخش دارای ویژگی هایی هستند که شهرهای کهن ما را متمایز کرده است به طوری که به عنوان مثال اگر هم اکنون در میدان نقش جهان حضور پیدا کنید، فضایی با کیفیت شهری و فرا زمان مواجه خواهید شد، یعنی فضایی که در تمامی زمان ها قادر به رفع نیازهای مختلف زیبایی شناسانه استفاده کنندگان است.
این دکترای تخصصی شهرسازی گفت: طراحی هایی که روی زمینه و مولفه های هویت بخش متمرکز شده باشد، می تواند بسیار سودمند باشد و می توان از این اصول طراحی در طرح های توسعه شهری بهره گرفت.
**شهرها و کپی برداری
دانشیار گروه شهرسازی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه با تاکید براین که امروزه با وجود مولفه های هویت بخش در مناطق گوناگون کشورمان، بیشتر شهرهای کشور به لحاظ شهرسازی به یکدیگر شباهت پیدا کرده اند، گفت: متاسفانه حتی طرح های جامع و تفصیلی بسیاری از شهرها یکسان و شبیه به یکدیگر است.
دکتر زرآبادی ادامه داد: نقشه و طرح های توسعه شهری ما تنها بر اساس حرکت سواره و چگونه دسترسی خودروها تهیه و طراحی شده است، لذا در تمام شهرها با توسعه یکسان، شبیه به هم و به دور از ویژگی های اقلیمی و بومی منطقه مواجه هستیم.
وی افزود: این در حالی است که شرایط اقلیمی و بومی یک منطقه به طور حتم روی طراحی معماری و شهرسازی بسیار تاثیرگذار است و در شهرهای مختلف هسته اولیه شهرها به هیچ وجه در طراحی توسعه شهرسازی مورد توجه قرار نگرفته است.
وی تاکید کرد: هسته اولیه شهرها همچون سبک خاص شهرسازی و معماری، الگوی شبکه دسترسی و جهت گیری ابنیه ها و طراحی با ویژگی های خاص باید به عنوان بستر شهرسازی مورد استفاده قرار گیرد، ضمن این که هسته های اولیه به عنوان جاذبه مورد توجه گردشگران خارجی است.
وی با تاکید براین که امروزه ما از این فضاها در شهرهایمان کم داریم و در واقع از زمینه و مولفه های هویت بخش دور شده ایم، گفت: این در حالی است که نمای شهرها و چهره شهرها همه نزدیک به هم و شبیه به هم شده است و طرح های جامع و تفصیلی که وجود دارد برای تمام شهرهای کشور مانند تهران، یزد و تبریز یکسان می باشند.
**طراحی علمی شهری در هاله ای از اما و اگر
دکتر زرآبادی یکی از دلائل اصلی به هم ریختگی بافت های شهری و بی توجهی به توسعه علمی شهرسازی مطابق با طراحی اصیل ایرانی را نبود عزم جدی در سازمان های مرتبط همچون شهرداری ها و همچنین وزارت مسکن و شهرسازی به عنوان ناظر بر عملکرد این سازمان ها دانست.
وی با تاکید براین که شهرداری ها به طور حتم می توانند نقشی تاثیرگذار در طراحی و تهیه نقشه جامع و تفصیلی شهرها بر اساس عوامل هویت بخش مناطق داشته باشند، افزود: این در حالی است که تاکید به جای مولفه های هویت بخش بومی مناطق بیشتر روی نقش زمین به عنوان سرمایه و درآمدزایی قرار دارد.
وی وضعیت پایتخت را به عنوان نمونه مثال زد و با بیان اینکه شهر تهران در حال حاضر دچار رشد لجام گسیخته شده است گفت: البته شاید طرح های بسیار مناسبی برای شهر تهران طراحی شده باشد اما بخش عملیاتی کردن این طرح ها با مشکل جدی مواجه است و این باعث می شود که ساخت و سازها با طراحی اولیه تناسبی نداشته باشد و رشد تهران همراه با نارضایتی باشد. همچنین شاهدیم که تغییر کاربری صورت می گیرد و برج هایی در مناطقی احداث می شوند که با عرض معبر هیچگونه تناسبی ندارند.
وی افزود: تاثیر این تغییر کاربری آن است که تمام فضاهای سبز در حال تبدیل به مراکز مسکونی و تجاری است و این ساخت و سازهای بی رویه و تراکم فروشی که در راستای درآمدزایی هرچه بیشتر است، به معنی بی توجهی حتی به نقشه های جامع خود شهرداری است.
دکتر زرآبادی ادامه داد: در جنوب تهران نیز اگر بافت های فرسوده را نگاه کنید بدون توجه به ظرفیت های زیرساختی برای ساخت و ساز خانه های مسکونی چندین طبقه سیاست های تشویقی گذاشته شده است و این مشکل یک دور باطل است که دائما در حال تکرار است.
**طرح های فعلی و نیازهای جدید حوزه شهری
اما رئیس دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات با بیان این که طرحهای موجود در حوزه توسعه شهری در کشورمان در حال حاضر ناکارآمد است و پاسخگوی نیازهای جدید حوزه شهری نیست، بر ضرورت تحول در ساختار نظام تهیه و مدیریت طرح های توسعه شهری تاکید کرد.
پرفسور حمید ماجدی در گفت و گو با خبرنگار گروه علمی ایرنا، ضمن تاکید بر این که بایستی اصول معماری و شهرسازی گذشته بر اساس شرایط اقلیمی و بومی مناطق تداوم داشته باشد، در عین حال افزود: البته از فناوری های روز نیز بایستی در این بخش مورد استفاده قرار گیرد به گونه ای که اصول معماری و شهرسازی گذشته خدشه دار نشود و تداوم بخش آنها باشد.
وی با اشاره به مشکلاتی که در حال حاضر در بخش معماری سازه ها در شهرها به خصوص کلانشهرها دیده می شود و با بیان این که در حال حاضر کشورمان از جامعه مهندسی به منظور انجام امور معماری روز برخوردار است، در عین حال یکی از مشکلات فعلی در این بخش را نبود تقاضا از سوی بخش خصوصی در این بخش دانست.
رئیس دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات ادامه داد: هنوز فرهنگ انجام کارهای با کیفیت در بخش معماری در جامعه جا نیافتاده است و این بخش نیازمند فرهنگ سازی است.
وی نبود جامع نگری لازم در تهیه طرح های جامع و تفصیلی و بی توجهی به شرایط هر شهر و هر منطقه شهر از نظر پتانسیل ها و محدودیت های را یکی از نقاط ضعف طرح های جامع شهری دانست.
ماجدی افزود: این موضوع در کنار نبود سرعت لازم در بازنگری به موقع اکثر طرح های جامع و تفصیلی باتوجه به تغییراتی که در طول زمان ایجاد می گردد موجب ارجاع تعداد زیادی از درخواست های تغییر کاربری، افزایش تراکم و غیره از طرف شهرداری ها به کمیسیون ماده 5 برای بررسی و تصویب مجدد شده است.
**نظریه طرح های ساختاری راهبردی شهری، گامی بلند در نظام شهرسازی
به دنبال ناکامی چشمگیر الگوی سنتی تهیه طرح های جامع و تفصیلی و تجارب بدست آمده از اجرای طرح های مذکور از یک سو و همچنین گسترش نیازها و اهداف جدید در توسعه شهرنشینی و شهرسازی نظیر ضرورت توسعه اقتصادی، توسعه و گسترش رفاه اجتماعی، توسعه فرهنگی و ارتقای هویت شهری، طرحی از سوی پرفسور ماجدی با هدف ایجاد تحول در نظام شهرسازی کشور تهیه و ارائه شده است.
طرحی تحت عنوان نظریه«طرحهای ساختاری ـ راهبردی شهری و ناحیه‌ای» که در آن توسعه پایدار در بخش های مختلف و حفاظت از محیط زیست، بهبود گذران اوقات فراغت، بهسازی سیمای شهرها و از همه مهمتر اعتلای کیفیت زندگی شهری، دیده شده است.
طراح این نظریه با اشاره به این که در طول دهه های گذشته نظریات مختلفی به منظور تحول در نظام شهرسازی کشور ارائه شده است، یکی از این طرح ها را نظریه طرح های ساختاری راهبردی شهری و ناحیه ای ذکر کرد و افزود: این طرح که سال 1394 در شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز تصویب شد، به صورت اساسی اجرای طرح های جامع و تفصیلی توسعه شهری را تغییر داده است.
وی با بیان این که نظریه طرح های ساختاری راهبردی شهری و ناحیه ای به طور حتم نخستین گام در ایجاد تحول در نظام شهرسازی مطرح است، به ویژگی های این نظریه اشاره کرد و گفت: این نظریه اصول و ساختاری ها و راهبردها برای توسعه مشخص کرده است و در صورت اجرا شدن، در ارتقای برخی شاخص ها از جمله محیط زیست نقش اساسی خواهد داشت.
رئیس دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات با تاکید براین که مهمترین ویژگی طرح ساختاری – راهبردی شهر جنبه مشارکتی بودن آن است، افزود: این نظریه در راستای توسعه همه جانبه شهری در بخش های مختلف اقتصادی، فیزیکی و همچنین زیست محیطی ارائه شده است و به تبیین طرحهای جامع، تفصیلی رابطه جمعیت و کاربری‌ها در سطح شهر می‌پردازد.
وی در ادامه، به روز رسانی قوانین و تغییر در ساختار و تشکیلات شهرسازی با هدف تبدیل حالت متمرکز به حالت غیرمتمرکز را از اهداف نظریه طرح های ساختاری راهبردی شهری و ناحیه ای دانست و گفت: غیرمتمرکز شدن ساختارهای شهرسازی به معنای اعطای حق طراحی و پیشبرد شهری به لایه‌های پایین مدیریت شهری نظیر شهرداری‌ها در سطح محلات است.
رئیس دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات ادامه داد: این طرح در راستای توسعه یافتگی شهرها است به طوری که ارتقای سطح زندگی شهروندان در شهرها از جنبه‌های گوناگون شامل چندین محور از جمله اقتصادی، اجتماعی و معیشتی با هدف کاهش فقر و فاصله طبقاتی است.
وی در ادامه یکی دیگر از اهداف نظریه طرح های ساختاری راهبردی شهری و ناحیه ای را ایجاد سرزندگی و زیباسازی فیزیکی شهرها ذکر کرد و گفت: این طرح درنظر دارد با نظم بخشی به ساختار شهرها، فرایندهای مختلف شهری را به صورت حلزونی درآورد تا همگام با پیشرفت‌های روز بین‌المللی توسعه یافتگی شهرها نیز حاصل شود.
رئیس دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات در خصوص تفاوت نظریه خود با سایر نظریات گفت: فرآیند تهیه طرح های جامع شهری به صورت خطی و در سه مرحله شناخت، تجزیه و تحلیل و ارائه پیشنهادها صورت می گیرد و این فرآیند جدا از فرآیند اجرا و شرائط تحقق پیشنهادات انجام می پذیرد، در حالیکه فرایند تهیه طرحهای ساختاری-راهبردی شهری و ناحیه ای به گونه ای کاملا متفاوت با فرایند تهیه طرحهای مذکور ارائه و به صورت حلزونی و یا ایپیرال پیشنهاد شده است.
ماجدی همچنین با اشاره به نهادها و سازمان هایی که می توانند در اجرایی شدن نظریه طرح های ساختاری راهبردی شهری و ناحیه ای نقش اثرگذار داشته باشند، شورای عالی شهرسازی و معماری، وزارت راه و شهرسازی، شهرداری‌ها، هیات دولت و مجلس شورای اسلامی را از جمله این مراکز نام برد.
