آینده ما آینده پرندگان
به گزارش سیناپرس ،پرندگان مانند گونه های دیگر حیوانات و تنوع زیستی در معرض خطر انقراض قرار دارند، شاید برخی از گونه ها از این خطر به دور باشند اما عوامل مختلف انسان ساز و طبیعی مانند تغییر اقلیم و گرم شدن کره زمین حیات گونه های زیادی را تهدید می کند.
بر این اساس به منظور افزایش توجه جهانی به موضوع اهمیت پرندگان مهاجر، از سال 2006 توافقنامه پرندگان مهاجر آبی آفریقا- اوراسیا (AEWA) اقدام به نامگذاری و برگزاری روز جهانی پرندگان مهاجر کرده است. 10 ماه مه (20 اردیبهشت) روز جهانی پرندگان مهاجر نامگذاری شده است.
هر سال شعار خاصی برای این روز در نظر گرفته می شود؛ شعار امسال نیز ' آینده ما، آینده پرندگان – یک سیاره سالم برای پرندگان مهاجر و مردم ' تعیین شده است که به گفته اسماعیل کهرم پرنده شناس، شعار بسیار زیبایی است و به تعبیر وی همه ما در یک قایق نشسته ایم و اگر سوراخ شود همه غرق خواهیم شد.
هدف از این شعار افزایش آگاهی مردم در زمینه نیاز به مدیریت پایدار منابع طبیعی و نشان دادن این واقعیت است که محافظت از پرندگان برای آینده بشریت حیاتی است چون جمعیت پرندگان مهاجر سال به سال رو به کاهش است.
ایران هر ساله در فصول مختلف پذیرای حدود 5 تا 7 میلیون بال پرنده از حدود 50 میلیارد بال پرنده از 9 هزار گونه در جهان است که در چند سال اخیر عواملی مانند توسعه شهرنشینی، تخریب زیستگاه ها و شکار بی رویه حیات آنها را تهدید می کند.
ایران در مسیر عبور پرندگان مهاجر از غرب آسیا به سمت شمال و به طور کلی قاره آفریقا قرار دارد به همین دلیل همه ساله جمعیت بزرگی از پرندگان مهاجر را داریم که از کشور ما عبور می کنند و برخی نیز به عنوان گونه زمستان گذران و زادآور در کشور می مانند.
ایران با داشتن اقلیم های مختلف و تنوع زیستی فراوان مکان مناسبی برای زیست پرندگان است، تعداد زیادی از آنها برای زمستان گذرانی به تالاب های مختلف کشور می آیند که یکی از آنها تالاب میانکاله در استان مازندران است، اما چند سالی است که شاهد قتل عام این پرندگان نگون بخت به روش های مختلف در این تالاب هستیم که تعادل بخشی در این زمینه نیازمند فرهنگ سازی است.
ایران به دلیل شرایط آب و هوایی گونه های زیادی از پرندگان را در خود جای داده است، 535 گونه پرنده ای که در ایران دیده می شود، حدود یک سوم از پرنده های سراسر دنیا را تشکیل می دهد.
بر اساس آمارهای بین المللی می توان گفت 12.4 درصد از تمام پرندگان دنیا یعنی بیشتر از 192 گونه پرنده اکنون با خطر انقراض دست و پنجه نرم می کنند.
بخش زیادی از پرندگان کشور را پرندگان مهاجر تشکیل می دهند که برای پاییز و زمستان گذرانی وارد تالاب های ایران می شوند، حدود 65 درصد از پرندگان مهاجر را قو، غاز، اردک، آبچلیک و کاکایی ها تشکیل می دهند.
پرنده هایی مانند طاووسک، فلامینگو، اردک سرسبز، اردک سرسفید و زاغ بور در همه فصول در کشور دیده می شوند، اما گونه هایی مانند خوتکا، قوی گنگ و غاز و پلیکان خاکستری زمستان ها در ایران دیده می شوند.
گونه های دیگری نیز مانند سلیم طوقی کوچک، حواصیل ارغوانی و زرد و گلاریول بال سرخ در بهار و تابستان قابل رویت هستند، همچنین پرنده ای مانند آبچلیک نیز جزو گونه های مهاجر عبوری به حساب می آید.
اسماعیل کهرم پرنده شناس روز چهارشنبه در گفت و گو با ایرنا گفت: حجم زیادی از پرندگان چه در کشور ما و چه در دنیا در خطر انقراض و خط قرمز خطر قرار دارند که دو عامل مهم و اصلی تخریب زیستگاه ها و شکار بی رویه عوامل تهدید آنها است.
وی افزود: اگر جنگل ها از بین بروند 212گونه پرنده وابسته به جنگل نیز نابود می شوند و اگر تالاب ها خشک شوند حیات تمام پرندگان کنار آبزی به خطر می افتد و قطعا از بین خواهند رفت، بنابراین رفتار انسان در طبیعت است که زندگی حیات وحش را رقم می زند.
وی اظهار کرد: تخمین زده می شود از حدود 50 میلیارد بال پرنده در دنیا حدود 5 تا 7 میلیون بال در فصول مختلف به ایران مهاجرت می کنند.
وی افزود: در ایران حدود 530 گونه پرنده وجود دارد که از این تعداد حدود 320 گونه مهاجر هستند که برخی از آنها جزو پرندگان مهاجر داخلی و برخی خارجی هستند.
مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرد: سالانه حجم زیادی پرنده برای زمستان گذرانی به ایران وارد و در تالاب های آن ساکن می شوند اما برخی عوامل تهدید مانند تورهای هوایی، اسلحه و برخی روش های سنتی مانند ' طشت و سو ' در انتظار قتل و عام این پرندگان هستند.
وی درباره روش سنتی طشت و سو توضیح داد: دراین روش صیادان اقدام به نصب چراغی بر جلوی قایق می کنند و با زدن ضربه های مداوم به طشت موجب می شود پرنده هیپنوتیزم و به سمت قایق کشیده شود که در این هنگام در تور صیادان گرفتار می شود.
کهرم به وضعیت نابسامان پرندگان در تالاب میانکاله و فریدونکنار اشاره کرد و گفت: هر ساله حجم زیادی از پرندگان مهاجر در این تالاب قتل و عام می شوند، تعداد زیادی از آنها در تورهای هوایی که توسط شکارچیان متخلف برپا می شوند گرفتار می شوند در حالی که برپاکردن این تورها غیر قانونی و مانند خرید و فروش مواد مخدر است.
وی تاکید کرد: با توجه به تلاش سازمان حفاظت محیط زیست برای ساماندهی این شرایط در فریدونکنار، اما شکارچیان و برخی قوا همکاری نمی کنند بنابراین وضع به همین روال ادامه دارد که جای تاسف است.
کهرم گفت: شاید وضعیت در فریدونکنار مناسب نباشد اما در برخی جاهای دیگر از کشور تا حدودی به پرندگان اهمیت می دهند اما برخی کشورها هستند که هیچ توجهی به این حیوانات ندارند، به عنوان مثال در کشوری مانند ایتالیا در کنار هر مزرعه ای یک تور صید پرنده وجود دارد که بعد از اتمام روز حداقل چهار تا پنج پرنده در آن گرفتار می شود و کشاورز آنرا به منزل می برد البته تمام این پرندگان هم قابل خوردن نیستند.
وی افزود: تالاب هامون در سیستان و بلوچستان نیز هر سال پذیرای حجم زیادی از پرندگان مهاجر است، در سال 1352 با سرشماری انجام شده مشخص شد 720 هزار بال پرنده مهاجر وارد تالاب هامون می شد اما اکنون که این تالاب در شرایط مناسبی قرار ندارد، جایی برای پذیرش پرندگان ندارد.
این پرنده شناس تاکید کرد: مهمترین مساله ای که پرندگان را به یک منطقه جلب می کند آرامش است و غذا بعد از آن قرار دارد زمانی که پرنده ای در منطقه ای احساس آرامش کند به راحتی به آن محل پرواز می کند.
وی افزود: به عنوان مثال سالانه هزاران بال پلیکان وارد جزایر 9 گانه دریاچه ارومیه می شد و اقدام به تخم گذاری می کرد در حالی که پلیکان پرنده ای ماهی خوار است و به علت شوری آب، دریاچه فاقد ماهی بود اما پلیکان ها به علت آرامشی که در منطقه حاکم بود به محل وارد و تخم گذاری می کردند و روزانه با یک ساعت پرواز خود را به میاندوآب و سیمینه رود و زرینه رود می رسانند و ماهی صید می کردند.
کهرم درباره پرندگان در خطر انقراض در کشور گفت: تعداد زیادی پرنده در کشور در خطر انقراض ندارد اما پرندگانی مانند اردک سر سفید، میش مرغ، هوبره و زاغ بور در خطر انقراض قرار دارند.
محمد علی الله قلی کارشناس حیات وحش و عضو کمپین پرواز روز چهارشنبه در گفت وگو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: ایران در مسیر عبور پرندگان مهاجر از غرب آسیا به سمت شمال و به طور کلی قاره آفریقا قرار دارد به همین دلیل همه ساله جمعیت بزرگی از پرندگان مهاجر را داریم که از کشور ما عبور می کنند و برخی نیز به عنوان گونه زمستان گذران و زادآور در کشور می مانند.
وی افزود: در چند سال اخیر عوامل متعددی از جمله تخریب زیستگاه ها مهمترین عاملی است که زندگی پرندگان را تهدید می کند، زیستگاه ها در واقع مهمترین بخش مورد نیاز هر موجود زنده ای است که در چند سال اخیر تحت تاثیر عوامل مختلف از جمله خشکسالی و دخالت انسان قرار گرفته و روبه تخریب گذاشته اند که تاثیر بسیار بزرگی بر روی جمعیت پرندگان مهاجر جهانی داشته است.
به گفته وی موسسات بین المللی تحقیقاتی را در مورد علت کاهش حجم زیاد جمعیت پرندگان مهاجر آغاز کرده اند.
این کارشناس حیات وحش گفت: پرندگان مهاجر فقط به یک زیستگاه آبی یا جنگلی احتیاج ندارند بلکه در کنار زیستگاه اصلی به عرصه هایی برای تامین غذای مورد نیاز خود احتیاج دارند که اگر تخریب شوند بر روی جمعیت آنها تاثیر منفی می گذارد.
وی افزود: از سوی دیگر در کشور ما صید و شکار بسیار وسیع انجام می شود، این شکار بی رویه هم در شمال کشور در منطقه فریدونکنار، ازباران و سرخرود و در جنوب کشور در خورهای خوزستان، هورالعظیم و هورالهویزه شاهد هستیم.
وی تاکید کرد: در این نقاط از کشور که مناطق مهمی برای پرندگان نیز هستند دیگر مساله صید و شکار نیست بلکه قتل و عام و نسل کشی پرندگان مطرح است، در مورد پرندگان مهاجر اکنون از وضعیت بحران عبور و وارد مرحله اضطرار شده ایم.
الله قلی گفت: پرندگان مهاجر تاثیر کاملا مستقیم بر زندگی ما انسان ها دارند، به عنوان مثال بیش از 40 درصد آب مورد نیاز فلات مرکزی از جنگل های زاگرس تامین می شود، چند سالی است آفتی به جان جنگل های بلوط افتاده که حشره ای به نام ' کرم جوانه خوار بلوط ' است، این کرم تمام جوانه های تازه روییده شده درخت بلوط را می خورد و طی چند سال درخت را از بین می برد.
وی ادامه داد: این مساله باعث شد تمام زیستمندان این اکوسیستم بزرگ مانند سنجاب، گراز، خرس و انواع پرندگان گرسنه بمانند در نتیجه برای به دست آوردن غذا به باغات، روستاها و جاده ها روی آورند که در این صورت از دست انسان ها در امان نمی مانند در نتیجه جمعیت شان به شدت روند کاهشی یافته است.
عضو کمپین پرواز گفت: حال سوال این است که چرا این حشره اینطور طغیان کرده است؟ این حشره کاملا بخشی از این اکوسیتسم بود اما زمانی که یک پرنده به نام ' سار صورتی ' به علت شکار بی رویه از بین رفت جای آن در اکوسیستم خالی شد در نتیجه آن طغیان که یک عضو دیگر این اکوسیستم است ناگهان تبدیل به معضل شد و اکنون به تهدیدی برای جنگل های زاگرس تبدیل شده است.
وی با تاکید بر اینکه همه چیز در طبیعت زنجیروار به هم متصل است افزود: در اینجا نقش پرنده می تواند
سرنوشت یک اکوسیستم را تغییر دهد.
وی درباره عوامل تهدید در مسیرمهاجرت پرندگان گفت: مسیر پرندگان مهاجر معمولا بیش از چند هزار کیلومتر است که باید پرواز کنند، پرندگان به شکل طبیعی توانایی هایی دارند که هنوز علم بشر موفق به شناسایی آنها نشده است، به عنوان مثال هنوز بشر نتوانسته بفهمد پرندگان در ارتفاع چند کلیومتری از سطح زمین چگونه شمال و جنوب قاره ها را تشخیص می دهند.
الله قلی افزود: اما همین پرندگان با این توانایی و سیستم تکامل یافته ای که دارند باید برای تجدید قوا و استراحت در مسیر فرود بیایند، حال اگر زیستگاهی وجود نداشته باشد چگونه می توانند غذا تهیه کنند و به مسیر خود ادامه دهند؟ نتیجه این می شود که باید مسیر مهاجرت خود را تغییر دهند و این در شعور ذاتی پرندگان وجود دارد.
وی ادامه داد: ایران کشوری است که در شاهراه این مسیر قرار دارد و پرندگان بی شماری از دو طرف دریای خزر وارد کشور و از جنوب کشور خارج می شوند و بخشی هم از این پرندگان برای زمستان گذرانی می مانند که سرنوشتشان در حال تغییر است.
الله قلی گفت: زمانی در استان فارس 9 تالاب بزرگ وجود داشت که پذیرای میلیونی پرندگان مهاجر بود اما امروزه به علت گسترش کشاورزی و کاهش آب این تالاب ها شاهد کاهش چشمگیری از جمعیت پرندگان مهاجر در آنها هستیم.
وی به منطقه فریدونکنار اشاره کرد و افزود: در منطقه فریدونکنار در چند سال گذشته کشت جدیدی از برنج به نام ' کشت دوباره برنج ' رواج یافته است که ضربه بزرگی به جمعیت پرندگان وارد می کند.
عضو کمپین پرواز اظهار کرد: کشت عادی برنج در یک نوبت سمپاشی می شود اما زمانی که برای کشت دوباره برنج آماده می شوند دیگر زمین گرم و آفات مقاوم شده اند از این رو به 15 تا 17 بار سمپاشی نیاز دارد.
وی ادامه داد: این روش کشت نه تنها موجب تولید برنجی آغشته به سم می شود بلکه پرندگان مهاجر در این زمین های سمی می نشینند و خیلی از آنها اولین آبی که می نوشند میمیرند و عده ای هم که می مانند این سم ها را می خورند که موجب بروز انواع مشکلات ثانویه می شود که ناباروری در آنها را به همراه دارد ، در واقع یک مرگ خاموش است.
کارشناس حیات وحش گفت: وقتی این پرندگان به زیستگاه زادآوری خود بی می گردند دیگر نمی تواند تولید مثل کند یا کاملا عقیم می شوند یا پوسته تخم نازک شده و زمانی که پرنده ماده روی تخم می خوابد می شکند یا اینکه پوسته تخم حالت پلاستیک پیدا می کند و جوجه قادر به خارج شدن از آن نیست.
وی تاکید کرد: این نتیجه زیاده خواهی ما انسان ها است، ما یک زنجیره کاملا متصل به هم هستیم که اگر هر گوشه این زنجیره را خراب کنیم تمام آن از هم باز می شود.
وی گفت: در چند سال گذشته نه تنها تعداد پرندگان مهاجر به کشور ما بسیار کاهش یافته است بلکه برخی از جمعیت ها تا 100 درصد از بین رفتند، در واقع به نقطه بی بازگشت رسیده ایم، وقتی در محیط زیست گونه ای یا اکوسیستمی را از دست دادیم در واقع برای همیشه از دست داده ایم و دیگر چیزی به نام برگشت وجود ندارد.
وی درباره نقش هواپیما و ساختمان ها در تلف شدن پرندگان اظهار کرد: هواپیما و یا سازه های موجود در مسیر پرندگان جزو عوامل تهدید هستند اما چون به طور مستقیم زیستگاه را تحت تاثیر قرار نمی دهند زیاد در اولویت قرار ندارند اما اگر در کنار تالابی فرودگاهی ایجاد شود قطعا آن زیستگاه از بین می رود و در نتیجه آن منطقه جمعیت پرندگان مهاجر و حتی بومی خود را از دست می دهد.
وی گفت: اگر یک هواپیمای در حال عبور با یک دسته پرنده برخورد کند و تعدادی کشته شوند و یا به ساختمانی برخورد کنند ضربه بزرگی به جمعیت پرندگان وارد نمی شود بلکه ضربه اصلی را از بین رفتن زیستگاه وارد می کند.
الله قلی اظهار کرد: فریدونکنار یکی از مهمترین زیستگاه های جهانی پرندگان مهاجر است، موسسه جهانی حیات پرندگان می گوید منطقه فریدونکنار، ازباران و سرخرود بزرگترین زیستگاه زمستان گذرانی پرندگان مهاجر در جهان هستند، البته به نسبت تراکم جمعیت نسبت به مساحت منطقه گفته می شود که سراسر این مناطق به دامگاه تبدیل شده است.
وی گفت: این عرصه به دامگاه فریدونکنار، ازباران و سه دامگاه سرخرود غربی، میانی و شرقی تبدیل شده است یعنی بزرگترین زستگاه جهان به بزرگترین منطقه دام و صید تبدیل شده است و در دنیا به آن سیاهچاله پرندگان مهاجر می گویند که تغییر این روند نیاز به آموزش و فرهنگ سازی دارد.
