40 حقیقت درباره فضا

نگاهی به آسمان

از زمین گرفته تا دورترین ستاره‌ها همه جزئی از کیهان‌اند. کیهان چنان پهناور است که شامل تعداد بی‌شماری از میلیاردها ستاره است.

·       در حدود 100 میلیارد کهکشان در کیهان وجود دارد، که هرکدام شامل بیش از 100 میلیارد ستاره است.

·       دورترین جرمی را که می‌توان تشخیص داد در فاصله 139000 میلیون میلیون میلیون از زمین فاصله دارد.

در کیهان فواصل چنان دورند که برای اندازه‌گیری آن، از واحد سال نوری استفاده می‌شود. نور با سرعت 300000 کیلومتر در ثانیه مسافرت می‌کند و سال نوری طولی است که نور در طی یک سال می‌پیماید. طول یک کهکشان ممکن است به هزارها سال نوری برسد و به فاصله میلیون‌ها سال نوری از ما قرار گرفته باشد.

 

سرگذشت حیات در کیهان

تمامی مواد، انرژی، فضا، زمان در «انفجار بزرگ» و حدود 13.7 میلیارد سال قبل آفریده شدند. در لحظات اولیه کیهان کوچک، بسیار داغ بود. ذرات اتمی به هم متصل شدند تا هیدروژن و هلیوم را بسازند. سپس کیهان منبسط و رو به سردی گذاشت. در طی میلیون‌ها سال این گازها توانستند کهکشان‌ها، ستارگان، سیارات و در نهایت تمام انسان‌ها را ایجاد کنند.

·       دانشمندان قادر هستند که داستان آغاز حیات کیهان را تا «زمان پلانک» یعنی ده به توان منفی چهل و سه ثانیه نسبت به انفجار بزرگ پی‌گیری کنند.

·       ستاره‌شناسان تنها قیمتی از مواد کیهان را شناخته‌اند و مواد ناشناخته یا «مواد تاریک» که شامل ذرات ریز زیر اتمی هستند تا 95 درصد از مواد کیهان را شامل می‌شوند.

 

کیهان در حال حرکت

همه اجزای موجود در کیهان در حال حرکت هستند. اجرام ضمن چرخش به دور خود و گشتن در مدار سایر اجرام، در حال سفر در فضای لایتناهی نیز هستند.

·       زمین حول محور خود می‌چرخد، به دور خورشید هم در حرکت است و به عنوان عضوی از منظومه شمسی، به دور کهکشان راه شیری هم می‌چرخد.

·       میزان چرخش به دور خود و حرکت در مدار قابلیت تغییر دارد به طوری که مقدار چرخش زمین به تدریج کم می‌شود و کره ماه هم کم کم از زمین دور می‌شود.

 

مجموعه‌ای به نام کهکشان

کهکشان مجموعه‌ای از تعداد زیادی ستاره است. یک کهکشان بزرگ ممکن است در حد یک میلیارد ستاره و یک کهکشان کوچک حدود چند صد هزار ستاره داشته باشد. حتی در کهکشان‌های کوچک هم برای این که نور از یک سمت به طرف دیگر برسد ممکن است هزارها سال زمان لازم باشد. کهکشان‌ها از ابرهای عظیم در چرخش ساخته شده‌اند و میزان سرعت آنها بر شکل کهکشان تاثیر می‌گذارد.

 

خوشه و ابَرخوشه

کهکشان‌هایی که با هم هستند، یک خوشه‌ به وجود می‌آورند که اندازه آنها از چند کهکشان تا چند هزار ممکن است باشد. تجمع چندین خوشه‌ کهکشانی جمعیتی به نام ابرخوشه را به وجود می‌آورد که بزرگترین بافت در جهان هستی است.

 

کهکشان راه شیری

کهکشان راه شیری یک کهکشان مارپیچی با مرکزی مملو از ستارگان پیر است که اطراف آن را هاله‌ای شامل ستارگان پیرتر احاطه کرده است و تمام ستارگان جوان در بازوها مستقر هستند. راه شیری چنان عریض است که نور برای رفتن از یک سر آن به سر دیگرش 100000 سال لازم دارد. تمامی ستاره‌ها که شبهنگام در آسمان زمین می‌توان مشاهده کرد همه در راه شیری قرار دارند.

·       برخی از ستاره‌شناسان معتقدند که راه شیری یک کهکشان میله‌ای است.

·       برای خورشید 220 میلیون سال لازم است تا یک دور به گرد مرکز کهکشان راه شیری بچرخد و این رقم معمولا «سال کیهانی» گفته می‌شود.

 

ستاره

یک ستاره کره‌ای عظیم از گاز درخشان و در حال چرخش است. در بیشتر ستارگان دو گاز هیدروژن و هلیوم به طور عمده وجود دارند که توسط نیروی گرانش در کنار هم قرار می‌گیرند و در هسته مرکزی بسیار متراکم می‌شوند و درون هسته انرژی بی‌نهایت زیادی تولید می‌شود.

 

حیات ستاره

تمام ستارگان حیات خود را به یک طریق آغاز می‌کنند. به این صورت که از ماده موجود در سحابی‌ها به صورت ابری از گاز و غبار متولد می‌شوند. آنها به صورت تکی متولد نمی‌شوند، بلکه به صورت گروهی به نام خوشه ایجاد می‌شوند و در زمان کوتاهی از هم جدا می‌شوند.

چرخه حیات هر ستاره به جرم آن بستگی دارد. ستارگان پر جرم‌تر هیدروژن خود را سریع‌تر تبدیل می‌کنند و در نتیجه عمر کوتاه‌تری دارند. مرگ آنها به یک انفجار ختم می‌شود که ابَرنواختر نام دارد. خورشید تنها ستاره‌ای است که می‌توان آن را از نزدیک مطالعه کرد.

·       خورشید در نیمه راه عمر خود است و در طی 5 میلیارد سال آینده انبساط خواهد یافت، به غولی قرمز تبدیل شده و سپس ستاره‌ای کوتوله می‌شود.

 

منظومه‌های شمسی

خورشید و سیاراتی که به دور آن می‌چرخند را منظومه شمسی می‌گویند که در 4600 میلیون سال قبل از ابری از گاز و غبار به نام سحابی خورشیدی به وجود آمده است.

·       خورشید در مرکز سحابی خورشید شکل گرفت سپس قطعات خرد و ریزی که در اطراف آن بودند به هم چسبیدند و قطعات بزرگتر و بزرگتری را به وجود آوردند که در نهایت سیارات را تشکیل دادند.

·       هر یک از سیارات در یک مدت خاصی شکل گرفتند و در ابتدا سیارات سنگی، عطارد، زهره، زمین و مریخ شکل گرفتند.

·       مشتری، زحل، اورانوس و نپتون از سنگ، فلز و گاز ساخته شدند. آنها در ابتدا هسته جامد خود را ساخته و سپس اتمسفر وسیع‌تری را درگیر خود کردند. به این دلیل آنها را «غول‌های گازی» می‌نامند.

سیارات خارج از منظومه شمسی، سیاراتی که به دور ستارگانی به جز خورشید می‌چرخند بسیار دور و کوچک‌تر از آنی هستند که بتوان آنها را رصد کرد.

·       به نظر می‌رسد از هر 25 ستاره آسمان یکی دارای سیاره است.

·       ماهواره نجومی مادون قرمز در حدود 30 سال پیش اولین سیاره خارج از منظومه شمسی را شناسایی کرد و در حال حاضر کوچکترین سیاره قابل تشخیص جرمی به اندازه زحل دارد.

 

سیمای سیاره‌ای و قمرها

هر یک از سیارات منظومه شمسی دارای چهره‌ای مشخص و مخصوص به خود هستند. از هشت سیاره منظومه شمسی چهار سیاره دارای حلقه بوده و شش سیاره هم دارای قمر هستند.

·       عطارد گودال عظیمی به نام کالریس‌ پلانی‌تیا و به طول 1400 کیلومتر بر سطح خود دارد.

·       برخی از قسمت‌های سطح عطارد حالت چین‌خوردگی دارد که در نتیجه چروک خوردن آن در ابتدای شکل‌گیری و در موقع سرد شدن هسته‌اش است.

·       زهره به دلیل انعکاس شدید نور خورشید از سطح ابرهایش به زیبایی در آسمان می‌درخشد.

·       بیشتر از 75 درصد از سطح سیاره زهره را عوارض آتشفشانی پوشانده است. این سیاره در مجموع 150 آتشفشان با طولی بیش از 150 کیلومتر دارد.

·       زمین مساحتی در حدود 510 میلیون کیلومتر دارد و دارای واژگونی مغناطیسی است به این صورت که قطب شمال به قطب جنوب و برعکس قطب جنوب به قطب شمال تبدیل می‌شود.

·       مریخ سیاره‌ای سنگی و سرخ‌فام است که گاهی توفان‌های شن سطح آن را فرا می‌گیرد.

·       آتشفشان «المپوس مونز» مریخ دارای قاعده‌ای با قطر 600 کیلومتر است که بزرگترین آتشفشان منظومه شمسی به حساب می‌آید.

·       مشتری بزرگترین سیاره منظومه شمسی است و می‌توان آن را با چشم غیرمسلح به صورت «کوکبی» نقره‌ای و درخشان در آسمان شب مشاهده کرد.

·       سیاره مشتری حرارت درونی بسیار زیادی دارد که تابش‌های حرارتی آن دو برابر مقداری است که از خورشید می‌گیرد.

·       زحل دومین سیاره بزرگ منظومه شمسی است و به حلقه‌های زیبای دورش شهرت دارد.

·       حلقه‌های دور زحل شامل میلیون‌ها قطعه از سنگ است که با یخ و غبار پوشیده شده‌اند.

·       اورانوس با حلقه‌ها و قمرهایش و با انحرافی معادل 90 درجه به دور خورشید می‌چرخد.

·       اورانوس یازده حلقه به دور خود دارد که از تیره‌ترین مواد منظومه شمسی که تا به حال شناخته شده‌اند تشکیل شده‌اند.

·       وجود گاز متان در اتمسفر نپتون باعث شده این سیاره به رنگ آبی تیره به چشم برسد.

·       نپتون تابشی 2.6 برابر بیشتر از میزانی که از خورشید دریافت می‌کند دارد و این دلیلی بر وجود منبع درون گرمایی در این سیاره است.

·       پلوتو دورترین سیاره تا خورشید است و سال‌ها آن را با قمری به نام کارن می‌شناختند اما در سال‌های اخیر دو قمر کوچک نیز در اطراف آن شناسایی شد.

·       در حدود نه سال پیش پلوتوعنوان سیاره را از دست داد و لقب «سیاره کوتوله» به آن داده شد.

 

اعضای کوچکتر منظومه شمسی

سیارک‌ها یا خرده‌ سیاره‌ها، دنباله‌دارها، شهاب‌ها و شهاب‌سنگ‌ها از دیگر اعضای منظومه شمسی هستند.

سیارک‌ها

سیارک‌ها قطعات سنگی در چرخش به دور خورشید هستند که گاهی به آنها خرده سیاره هم می‌گویند. جنس آنها از سنگ، فلز و یا ترکیبی از هر دو است. اکثر سیارک‌ها دارای شکل نامنظم هستند و فقط آنهایی که قطرشان بیشتر از 300 کیلومتر باشد کروی هستند.

·       بیشتر از 90 درصد سیارک‌ها در درون «کمربند سیارک‌ها» که بین مدار مریخ و مشتری واقع شده است، به دور خورشید در چرخشند.

 

دنباله‌دارها

دنباله‌دار جسمی از برف، سنگ و غبار است که در مدار خود به گرد خورشید می‌چرخد و در حدود 10 تریلیون دنباله‌دار در «ابر اورت» یعنی ابری کروی که سحابی خورشیدی را احاطه نموده، وجود دارد. گاه و بی‌گاه یک دنباله‌دار این ابر را رها نموده و به سوی خورشید می‌آید.

·       به تدریج که دنباله‌دار به خورشید نزدیک می‌شود، هسته یا مرکز آن سری درخشان به دور خود ایجاد کرده و در نهایت دودم طویل، یکی از گاز و دیگری از غبار به وجود می‌آورد.

·       گاهی هر 10 سال یک بار دنباله‌داری در آسمان ظاهر می‌شود که دارای درخشندگی کافی در حدی است که بتوان آن را با چشم غیر مسلح دید. آخرین دنباله‌دار از این قبیل دنباله‌دار هیل-بوپ است که در حدود 18 سال پیش در آسمان ظاهر شد.

 

شهاب‌ها

رگه‌های درخشانی از نور که گاهی در آسمان شب پدیدار می‌شود به نام شهاب خوانده می‌شود و با توجه به شکل ظاهری، آنها را گاهی «ستاره ثاقب» می‌گویند. علت ایجاد شهاب‌ها برخورد قطعاتی از سنگ‌های فضایی و شهاب‌ سنگ به اتمسفر زمین و سوختن آنها در اثر اصطکاک است.

·       زمین معمولا از درون جریان‌های عظیم سنگ‌های آسمانی عبور می‌کند. این امر باعث ایجاد رگبارهای شهابی می‌شود.

·       درخشنده‌ترین شهاب را آتش گوی گویند که درخشنده‌تر از هر ستاره یا سیاره‌ای هستند.

·       در هر سال حدود 5000 آتش گوی منفجر می‌شوند که به آنها هواسنگ هم می‌گویند.

 

شهاب‌ سنگ‌ها

هر شهاب سنگ قطعاتی از سنگ‌های آسمانی هستند که از اتمسفر زمین عبور کرده و به پوسته آن برخورد می‌کنند.

·       از چندین هزار سنگ آسمانی که سالانه به زمین برخورد می‌کنند تقریبا 3000 مورد دارای وزنی در حدود یک کیلوگرم هستند.

·       تشخیص این قبیل سنگ‌ها که معمولا تیره هستند در بستری دست نخورده روی زمین،مانند منطقه شمال و صحراهای استرالیا و آفریقا کار نسبتا آسانی است. در این مکان‌ها سالانه حدود ده سنگ آسمانی پیدا می‌شود.

·       شهاب سنگ کوه مانندی در 65 میلیون سال قبل در سواحل مکزیک به زمین برخورد نموده و گودالی به قطر 300 کیلومتر به نام «چیک‌ سولوب» به وجود آورده است.

No tags for this post.