آغاز یک پایان

هر داستان باشکوهی روزی به پایان می‌رسد. کاوشگر کاسینی نیز به‌روزهای آخر مأموریت خیره‌کننده و موفق خود نزدیک شده است.

کاوشگر کاسینی روز 23 مهر سال 1376 خورشیدی (15 اکتبر 1997 میلادی) سفر خود را به‌سوی یکی از شگفت‌انگیزترین سیاره‌های منظومه شمسی آغاز کرد. زحل یا کیوان، سیاره طوق بر گردن منظومه شمسی که سال‌های طولانی به‌واسطه ساختار حلقه‌های خیره‌کننده‌اش موردتوجه رصدگران بود، در اطراف خود منظومه‌ای شگفت‌انگیز از اقمار مختلف را گرد هم آورده است.

تنها قمر بزرگ منظومه شمسی که جوی قابل‌ملاحظه دارد به نام تایتان در اطراف این سیاره در حال چرخش است و سال‌های طولانی یکی از اهداف موردعلاقه دانشمندان برای بررسی‌های دقیق‌تر بوده است. به همین دلیل هم هنگام طراحی کاسینی، با مشارکت آژانس فضایی اروپا، کاوشگری سطح‌نشین که به‌افتخار رصدگر و ستاره‌شناس برجسته، کریستین هویگنس، به نام او نامیده شده بود، طراحی و ساخته شد تا قلمدوش کاسینی عازم منظومه زحل شود و بر سطح تایتان فرود آید.

کاسینی برای رسیدن به زحل مسیری پیچیده را پشت سر گذاشت. این فضاپیما دو بار از کنار سیاره زهره عبور کرد، یک‌بار از کنار زمین گذشت و یک‌بار نیز با عبور از کنار مشتری از کمک گرانشی این سیاره‌ها برای رسیدن به هدف دوردست خود بهره برد.

سرانجام و پس از سفری هفت‌ساله به مقصد خود رسید و در تاریخ 11 تیر 1383 (اول جولای 2004) وارد مدار سیاره زحل شد.

فرود هویگنس بر سطح قمر تایتان با موفقیتی خیره‌کننده همراه بود. اگرچه این سطح‌نشین مدت کوتاهی  بر سطح به فعالیت پرداخت اما برای اولین بار داده‌هایی مستقیم را از زیرپوشش غلیظ ابرهای تایتان به زمین فرستاد و درک دقیق‌تری از وضعیت این قمر در اختیار ما قرار داد. قمری دارای جو که بر سطح آن باران‌هایی از جنس متان می‌بارد و رودخانه‌های متان و دریاچه‌های از متان مایع را بر سطح تشکیل می‌دهد.

کاسینی اما پس از مأموریت هویگنس به کار خود ادامه داد. مأموریت چهارساله کاسینی با موفقیتی خیره‌کننده همراه بود و بعد از پایان آن دوره بار دیگر تمدید شد. داده‌های دقیق و بی‌نظیری از ساختار حلقه‌ها، اقمار و فعالیت‌های شگفت‌انگیز آن‌ها، رفتارها و جزییات دقیقی از برخی از اقمار ویژه منظومه شمسی که در اطراف زحل در حال گردش هستند، همچون انسلادوس و البته تصاویر خیره‌کننده‌ای که حتی ناظران غیرمتخصص را افسون زده زیبایی منظومه شمسی ما و دنیای ارباب حلقه‌های آن می‌کرد، بخشی از دستاوردهای این مأموریت بود.

اما مانند هر داستان باشکوه دیگری، مأموریت کاسینی نیز به آخرین صفحات خود نزدیک می‌شود. روز یک‌شنبه سوم اردیبهشت سال جاری (23 آوریل) کاسینی آخرین مانور خود را به‌سوی قلمرو ناشناخته زحل آغاز می‌کند. این مانور کاوشگر کاسینی را در مداری قرار می‌دهد از شکاف میان سیاره و حلقه‌های زحل عبور خواهد کرد. منطقه‌ای که تاکنون هیچ کاوشگری از آن عبور نکرده است. پس‌ازآنکه کاسینی 22 بار این مدار – که در هر گذر به سطح سیاره نزدیک‌تر می‌شود – را پشت سر گذاشت سرانجام در شهریورماه، کاسینی به درون جو زحل شیرجه خواهد زد و با رسیدن به بخش‌های غلیظ‌تر جو در آن خواهد سوخت و از بین خواهد رفت تا سفری اودیسه وار و 20 ساله به انجام برسد.

اگرچه این پایان دراماتیک از ابتدا یکی از گزینه‌های پایان مأموریت بود اما آنچه اجماع عمومی را برای عملی کردن آن به وجود آورد یافته‌های خود کاسینی بود. یافته‌هایی که نشان از فعالیت‌های قمرهای انسلادوس و تایتان داشت و با کشف نمونه‌هایی از مواد آلی احتمال شکل‌گیری حیات را در آن‌ها مطرح می‌ساخت.

کاسینی که مجهز به یک راکتور گرمایی رادیواکتیو است، اگر به حال خود رها شود ممکن است در اثر برخورد با قطعات حلقه‌ها یا تغییر مسیر به‌واسطه گرانش اقمار دیگر، به سمت یکی از این اجرام کشیده شده و با برخورد به آن محیط طبیعی این اقمار را آلوده کند.

نابودی کاسینی در جو زحل روشی مطمئن باری حفاظت از شرایط پویا در اقمار اطراف زحل است.

پایان کاسینی اما آغاز دورانی خواهد بود که میراث کاسینی قدر بیشتری می‌بیند. بسیاری از داده‌ها و یافته‌های کاسینی منتظر بررسی‌های دقیق‌تر دانشمندان هستند. مطالعاتی که سال‌های سال بعد از پایان کاسینی ادامه خواهد یافت و نام آن را در تاریخ کاوش‌های فضایی منظومه شمسی در رده یکی از پیشگامان شناخت سیاره طوق برگردن منظومه شمسی ثبت خواهد کرد.

—

پوریا ناظمی

Photo: NASA / Jet Propulsion Laboratory – Caltech / Erick Sturm