مروری بر فعالیت های ستاد توسعه علوم و فناوری های شناختی در سال 1395
به گزارش ایرنا،تمرکز این ستاد در سال 1395 بر 5 حوزه کلیدی و اولویت دار شامل 'سنجش و پایش، پیشگیری، بازتوانی و تقویت توانایی های شناختی'، 'توسعه آموزش و پرورش شناختی' ، 'توسعه ابزارها و فناوری های سنجش و معالجه اختلالات شناختی'، 'توسعه علوم و فناوری های شناختی در سایر حوزه های علمی' و 'توسعه پدافند شناختی در برابر تهدیدات و مداخلات در امنیت ملی' قرار داشت.
در سالی که گذشت، ستاد از تولید و توسعه تست های شناختی و همچنین تولید و توسعه پروتکل های درمان و ارتقای کارکردهای شناختی حمایت کرد که برخی از آنها دارای کاربردهای عام و برخی با کاربردهای تخصصی پزشکی و آموزش و پرورش و دیگر حوزه های ضروری بود که از طریق فراخوان و داوری به متخصصان سفارش داده شد.
ستاد همچنین در همکاری های تعریف شده با وزارت بهداشت، از تدوین راهنماها و پروتکل های شناختی برای معالجه اختلالات شناختی حمایت کرد که این حمایت ها در سال جدید نیز تداوم خواهد یافت.
کمک به حوزه های آموزش و پرورش و همچنین ارتقای شیوه های تربیت به کمک آموزه های شناختی، همواره به عنوان یکی از اولویت های جدی کشور و تاثیرگذار در آینده ایران اسلامی مطرح بوده است؛ از همین رو، ستاد علوم شناختی علاوه بر حمایت از پروژه های پژوهشی که به تبیین اصول و شیوه های آموزش و پرورش شناختی می پردازد، با کمک وزارت آموزش و پرورش، نسبت به طراحی سیستمی که بتواند به ارتقا و بهبود مستمر مدارس (مبتنی بر آموزه های شناختی) کمک کند، اقدام کرده است.
از آنجا که توانمندی در تامین زیرساخت ها و همچنین ابزارهایی که سایر ارائه کنندگان خدمات شناختی در کشور خدمات خود را مبتنی بر آنها ارائه خواهند کرد، یکی از الزامات موفقیت برنامه های توسعه و تعالی ارائه خدمات شناختی کشور محسوب می شود، بنابراین ستاد این مهم را در فهرست اولویت های خود قرار داده و در سال گذشته به موفقیت های چشمگیری در این زمینه نائل شد که ایجاد و راه اندازی آزمایشگاه ملی نقشه برداری مغز که مورد استفاده پژوهشگران حوزه مغز و علوم و فناوری های شناختی از جمله آنها است.
این آزمایشگاه ملی از آغاز تاسیس تاکنون با استقبال رو به رشدی برای ارائه خدمات روبه رو بوده و اجرای پروژه های پژوهشی در آن آغاز شده است.
کاشت الکترود در مغز و تحریکات فراجمجمه ای مغز، شامل پروژه های اپتوژنتیک و تحریک عمقی مغز (DBS) نیز از دیگر اقدامات ستاد علوم شناختی در این حوزه است که با هدف دسترسی به دانش چگونگی تحریک سیستم عصبی مغز با استفاده از کانال های یونی حساس به نور لیزر اجرایی شده است.
با توجه به این که امروزه فناوری تحریک عمقی مغز برای معالجه بیماری هایی چون پارکینسون و دیستونیا استفاده می شود، ولی استفاده از آن در ایران با هزینه های زیادی همراه است، پروژه تولید الکترودها و باطری سیستم تحریک عمقی مغز به عنوان یکی از پروژه های مورد نیاز کشور، مورد حمایت ستاد واقع شده که فاز نخست آن با آزمایش روی موش به نتیجه رسیده است و فازهای آتی در آینده ادامه خواهد داشت.
اجرای پروژه نگاشت مغز و ابزار واسط مغز و ماشین نیز از دیگر اقدامات بنیادی ستاد در حوزه تامین زیرساخت های مورد نیاز علوم و فناوری های شناختی در کشور است که در همین راستا، ترکیبی از محققان دو تیم مغناطیس و اپتیک، فعالیت در زمینه مغزنگاری مغناطیسی بر پایه حسگرهای اتمی را آغاز کرده و اکنون به ساخت سنسورهای شبه مینیاتوری دست یافته اند که فازهای بعدی پروژه در دستور کار سال 96 ستاد قرار دارد.
ستاد در زمینه ساخت نمونه سیستم آزمایشگاهی دستگاه fNIRS نیز که در پژوهش ها و درمان بیماری های خاصی کاربرد دارد، فعال شده و تولید داخلی نسل های بعدی این سیستم، جزء برنامه های ستاد است.
طراحی و ساخت نمونه آزمایشگاهی دستگاه TD/ACS هم در ستاد علوم شناختی به نتیجه رسیده و پروژه آماده فاز بعدی و تجاری سازی محصول است.
این دستگاه برای تحریک نواحی مختلف مغز توسط میدان الکتریکی با جریان مستقیم و یا متناوب طراحی شده و به منظور درمان افسردگی، اختلالات حرکتی، میگرن، سکته، اعتیاد، زنگ گوش و دردهای مزمن استفاده می شود.
هزینه کم، سادگی و ایمنی بالا از ویژگی های منحصر به فرد این روش درمانی است.
اقدام برای طراحی و تولید دستگاه واسط مغز و کامپیوتر با هدف ساخت سیستم هایی کاربردی که بتواند ارتباط میان کاربران و رایانه را مستقیماً از خوانش مغز و بدون دخالت دست و گفتار و غیره فراهم آورد، مطالعه نگاشت چند مدالیته مغز در بیماران اسکیزوفرنی که به توسعه روش های تلفیق داده های تصویربرداری ساختاری MRI و تصویربرداری کارکردی fMRI اختصاص دارد و طراحی سامانه جامع نقشه برداری مغزی زبان و حافظه در نمونه‌های فارسی زبان برای هدایت اعمال جراحی مغز با استفاده از تصویربرداری مغزی ساختاری و عملکردی از دیگر دستاوردهای ستاد علوم و فناوری های شناختی به شمار می آید.
ستاد در خصوص فناوری شناسایی چهره انسان با استفاده از شبکه های عصبی نیز گام های موفقی برداشته است که این روش متفاوت از شناسائی چهره انسان دقت بالاتری داشته، کاربردهای فراوانی در ارتباط متقابل انسان و رایانه، جستجوی افراد خاص در داده های حجیم همانند اینترنت، تبلیغات هدفمند در فروشگاه ها و تجارت دارد.
مدلسازی و بررسی تاثیر روبات های انسان نما به عنوان دستیار درمانگر در درمان کودکان اوتیستیک و همچنین طراحی و ساخت روبات طوطی نما برای توانبخشی کودکان اوتیستیک و همچنین استفاده از سیستم های هوشمند در تشخیص اوتیسم، پروژه دیگری است که در سال گذشته به اتمام رسیده و پس از اتمام مراحل تجاری سازی، منافع گسترده خود را به جامعه عرضه خواهد کرد.
با توجه به این که علوم شناختی، ماهیتی بین رشته ای داشته و ضمن ایجاد غنا در دیگر حوزه های دانشی، علومی همچون مدیریت شناختی، اقتصاد شناختی، رسانه و حتی علوم سیاسی می توانند از آموزه های شناختی بهره ببرند، ستاد طی سال گذشته، تربیت نیروی انسانی مورد نیاز، ایجاد رشته های جدید همچون علوم شناختی- رسانه و علوم شناختی- مطالعات نظری هنر، ایجاد دروس و کارگاه های اختصاصی در برخی دانشگاه های برتر کشور، حمایت از ترجمه و تالیف کتاب و تولیدات علمی، ایجاد ساختارهای پیشران در موسسات دانشگاهی و پژوهشی، برنامه ریزی جهت تحقیق در حوزه های مضاف در بستر فرهنگی و کاری ایران و نهایتا کمک به ارتقای امنیت ملی به کمک علوم و فناوری های شناختی در عرصه های ملی و بین المللی را از اولویت های جدی خود قرار داده بود.
در مجموع، خط مشی ستاد توسعه علوم شناختی، توسعه علمی با استانداردهای بین المللی، گسترش ارتباطات با پژوهشگران و دانشگاه های معتبر بین المللی، رعایت اصول اخلاقی و حرفه ای، توسعه فناوری و خدمات شناختی و اولویت داشتن حل معضلات اجتماعی، گسترش بخش خصوصی، فعالیت در حوزه های بین بخشی و میان رشته ای، ارتقای رقابت مندی و ورود به بازارهای بین المللی است.
تمرکز بر تربیت و توسعه نیروی انسانی متخصص و همچنین آماده سازی ابزارها و زیرساخت های مورد نیاز حوزه، ضرورتی است که ستاد به آن پرداخته است.
از این رهگذر، ستاد در بخش آموزش به هدایت هدفمند بورسیه ها به حوزه های اولویت دار، بورسیه کردن تعدادی از متخصصان، جلب همکاری فارغ التحصیلان خارج کشور، فراهم کردن حمایت از فرصت های مطالعاتی، دعوت از اساتید مبرز بین المللی، برگزاری دوره ها و دروس انتخابی در دانشگاه های برجسته کشور و تربیت کارشناسان آزمایشگاه ها پرداخته است.
در بخش ترویج علم نیز ستاد علوم شناختی، نقش حمایتی موثری داشته و از انتشار کتاب مقالات علمی- ترویجی، برنامه های ترویجی مختص دانش آموزان و دانشجویان، ارائه مقالات، تولید محتواهای رسانه ای و علی الخصوص برنامه های در شبکه های مختلف صدا و سیما، برگزاری کارگاه ها، سمینارها و کنگره ها، کارزارهای اجتماعی حمایت کرده است.
ستاد توسعه علوم و فناوری های شناختی در راستای توسعه همکاری های بین المللی، طی سال گذشته میزهای همکاری همچون ایران و برزیل، ایران و چین، ایران و سوییس و میزهای مشابهی برای همکاری با سایر کشورها طراحی و بعضاً عملیاتی کرده است.
