بلاهای آسمانی

اگر از خودتان بپرسید که بزرگترین تهدید برای وجود انسان روی زمین چیست، احتمالا به جنگ هسته‌ای ،گرمایش جهانی، یک همه گیری بزرگ در مقیاس جهانی، هوش مصنوعی یا جابجایی قطب‌های زمین فکر خواهید کرد. اما بیایید فرض کنیم که موفق می‌شویم از همه این حوادث جان سالم به در ببریم، در این صورت آیا ما واقعا روی زمین جایمان امن خواهد بود؟

زندگی روی سیاره کوچک و آبی‌رنگ ما به نظر امن می‌رسد، تا زمانی که شما بفهمید چه چیزی در فضا کمین کرده است. فجایع فضایی زیر تنها 6 نمونه از اتفاقاتی هستند که به صورت بالقوه می‌توانند تمدن بشر را با خطر نابودی و انقراض روبرو، یا حتی نسل انسان را برای همیشه از روی زمین بر کنند.

شعله‌های خورشیدی پر انرژی

خورشید ما یک ستاره آرام و بی دردسر آن‌طور که ما فکر می‌کنیم نیست. خورشید میدان‌های مغناطیسی قدرتمندی تولید می‌کند، که در نهایت منجر به تولید لکه‌های خورشیدی می‌شود، که گاهی از زمین بزرگتر هستند. علاوه بر این لکه‌های خورشیدی جریانی از ذرات بنیادین و تشعشعات را به فضا شلیک می‌کنند، که شعله‌،زبانه یا باد خورشیدی نامیده می‌شود. اگر این بادها و ذرات توسط میدان مغناطیسی زمین کنترل و خنثی شوند، منجر به تولید منظره‌های زیبایی می‌شوند، که به نام نورشمالی و جنوبی یا آئورورا مشهور هستند. اما وقتی این بادها قوی‌تر شوند، می‌توانند روی ارتباطات رادیویی تاثیر منفی گذاشته و حتی باعث قطعی برق شود.

قوی‌ترین طوفان خورشیدی مستندی که به زمین برخورد کرده، در سال 1859 بوده است. این حادثه که به رخداد کارینگتون مشهور است، باعث ایجاد مشکل در وسایل الکترونیکی آن‌زمان و اختلال در کارکرد آن‌ها به طور محلی ولی جدی شد. این رخداد‌ها باید در گذشته بارها اتفاق افتاده باشد و انسان از آن جان سالم به دربرده باشد، اما حالا اوضاع فرق می‌کند.

در سال‌های اخیر ما به طور کلی به وسایل الکترونیکی وابسته شده‌ایم. حقیقت این است که دردسر بزرگی در انتظار ما است، اگر رخداد‌هایی مثل واقعه کرینگتون یا حتی بزرگتر را دست کم بگیریم. اگر این واقعه به صورت ناگهانی باعث نابودی نسل انسان نشود، ما را با چالش بزرگی برای بقا روبرو خواهد کرد. در صورت وقوع چنین رخدادی، قطعی برق باعث از کار افتادن اینترنت خواهد شد و این تشعشعات در مسیریابی و حرکت ماهواره‌ها اختلال ایجاد خواهد کرد. جهانی را تصور کنید که در آن خبری از الکتریسیته، اینترنت، سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی و جی‌پی‌اس نباشد. تمدن بشری امروز به این پدیده‌ها وابسته‌تر از آن چیزی است که بتواند از این رخداد بی دردسر خلاصی یابد. چنین رخدادی هرچند باعث نابودی کل انسان‌ها نخواهد شد، اما به تمدن مدرن به شکلی که می‌شناسیم پایان خواهد داد.

برخورد سیارک‌ها

ما در حال حاضر به خوبی از خطرات برخورد یک سیارک به زمین برای نابودی کل انسان‌ها و بیشتر موجودات زنده آگاه هستیم. دلیل این آگاهی دانستن این واقعیت است که همین رخداد روزگاری امپراطوران دنیای باستان، یعنی دایناسور‌ها را از میان برداشته است. تحقیقات اخیر از وجود تعداد زیادی از این سنگ‌ها در منظومه شمسی پرده برداشته است، که می‌توانند تمدن ما را نابود کنند. ما در حال حاضر در مرحله مقدماتی توسعه سیستمی برای شناسایی و حفاظت از خودمان برابر سیارک‌های کوچکی هستیم که می‌توانند، ما را به نابودی بکشند. اما در مقابل بزرگتر‌ها که البته کمیاب‌تر هم هستند، ما بی دفاع هستیم.این روزها هر از چند‌گاهی خبر عبور یک سیارک از کنار زمین را می‌شنویم و چندی پیش یک شهاب سنگ 10 تنی در بی‌خبری مطلق بر فراز شهر چلیابینسک در سیبری منفجر شد. این شهاب سنگ بسیار کوچک بود و با این حال باعث مجروح شدن حداقل 1000 نفر در یک منطقه نسبتا خالی از سکنه شد. مشکل اما این‌جا بود که رادارها این شهاب سنگ را رهگیری نکرده بودند و برخورد چنین جرم کوچکی به یک منطقه پر جمعیت می‌تواند فاجعه آمیز باشد. در این‌صورت می‌توان تصور کرد، برخورد یک سیارک بزرگ‌تر چه پدید خواهد آورد. البته این سیارک‌ها همیشه زمین را کاملا نابود یا غیرقابل زیست نمی‌کنند، اما می‌توانند باعث نابودی بشر به وسیله سونامی‌های بزرگ، زلزله‌ها و آتش‌سوزی شوند. این البته صورت خوشبینانه ماجرا است و در صورت یک برخورد جدی، ابری ضخیم از گرد وغبار و دود سراسر زمین را فرا می‌گیرد و در چنین شرایطی با نرسیدن نور خورشید به زمین، نه تنها انسان بلکه بیشتر موجودات زنده نابود خواهند شد.

بزرگ شدن خورشید

در حالی که خطر کیهانی قبلی به طور مطلق به احتمال و شانس وابسته بوده و زمان و احتمال بروز آن‌را نمی‌توان به درستی پیش‌‌بینی کرد، ما به طور قطع می‌دانیم که عمر خورشید ما حدود 7.72 میلیارد سال دیگر به پایان خواهد رسید. در این مرحله خورشید جو بیرونی‌اش را به شکل یک ابر سیاره‌ای به بیرون پرتاب کرده و به عنوان یک کوتوله سفید خواهد مرد. اما این اتفاق  قطعا چیزی نیست که ما نگران آن باشیم بلکه فرآیندی که منجر به این مرگ خواهد شد برای ما نگران کننده است.

هرچه خورشید پیرتر می‌شود،سردتر و بزرگتر می‌شود تا تبدیل به یک غول ستاره‌ای شود. در این صورت خورشید آن‌قدر بزرگ خواهد شد که هردو سیاره داخلی‌ منظومه خورشیدی یعنی عطارد و زهره را ببلعد. اما قبل از این رخداد، خورشید پیر شعله‌های خورشیدی قدرتمندی تولید می‌کند، که علاوه بر خطرات دیگر حرکت زمین را کند خواهند کرد. در نتیجه خورشید پیر فرصت خواهد یافت تا همه چیز را روی زمین بسوزاند و در نهایت ذوب کند. شاید در این هنگام بشریت نجات یافته از دیگر رخداد‌ها و خطرات فرصت و دانش کافی برای ترک زمین را داشته یا مدت‌ها قبل دست به این کار زده باشد. اما در این فرآیند، برخورد خورشید هر روز با اطرافیانش خشونت‌بار تر از قبل می‌شود و خطری که در نخستین بخش این مطلب عنوان کردیم، بزرگتر و بزرگتر خواهد شد.

انفجار گاما

انفجار بسیار قدرتمند انرژی که با انفجار اشعه گاما مشهور است می‌تواند توسط سیستم ستاره‌های دوتایی ( دو ستاره که به دور یک مرکزمشترک می‌چرخند ) و سوپر نوا ( ستاره‌ها منفجر شده) ایجاد شود. این انفجارهای انرژی به شدت قدرتمند هستند، چون انرژی آن‌ها در یک پرتو باریک متمرکز می‌شود که تنها چند ثانیه یا دقیقه طول خواهد کشید. در نتیجه این تشعش اگربه سمت زمین باشد، می‌تواند علاوه بر نابودی هرچه که به آن برخورد می‌کند، لایه اوزون را تخریب کند. تخریب اوزون بازمانده‌های حیات روی زمین را در مقابل تشعشعات مضر خورشیدی بی پناه خواهد گذاشت. ستاره شناسان یک سیستم دوتایی ستاره به نام WR 104 شناسایی کرده‌اند که پتانسیل ایجاد چنین انرژی‌ای را دارد. WR 104 حدود 5200 سال نوری با زمین فاصله دارد، این یعنی هر آنچه ما امروز می‌بینیم مربوط به 5200 سال پیش این سیستم است. بنابراین جایی از 5200 سال قبل تا به حال ممکن است یک پرتو گامای قدرتمند از این سیستم دوتایی ساطع شده باشد که به دلیل فاصله نزدیک این سیستم تا زمین بسیار خطرناک خواهد بود. با این حال شانس برخورد اشعه به زمین در صورت وقوع این پدیده بسیار کم است اما در صورت وقوع کار را یک‌سره خواهد کرد.

سوپرنوای نزدیک

انفجار ستاره‌ای یا سوپرنوا که به آن اَبَرنواختر می‌گویند، وقتی رخ می‌دهد که یک ستاره به پایان عمرش می‌رسد. این رخداد به طور متوسط هر 100 سال یک یا دو بار در کهکشان ما رخ می‌دهد. شانس رخ دادن این انفجارها در قسمت‌های مرکزی و چگال‌تر کهکشان بیشتر است و ما تقریبا از مرکز کهکشان دور هستیم و این چیز بدی نیست. پس ما می‌توانیم انتظار یک سوپرنوای نزدیک را به این زودی‌ها داشته باشیم؟

ستاره ابط الجوزا که یک غول قرمز است و سال‌های پایانی عمرش به سر می‌برد، کاندیدای مناسبی است. این ستاره در صورت فلکی جبار تنها حدود 460 سال نوری با زمین فاصله دارد. این ستاره می‌تواند در همین سال‌ها تا چند میلیون سال دیگر تبدیل به یک ابرنواختر شود. خوشبختانه محاسبات محققان نشان می‌دهد، تشعشعات یک ابرنواختر فقط وقتی می‌تواند، خطرناک باشد که کمتر از 50 سال نوری با زمین فاصله داشته باشد. پس به نظر می‌رسد، این ستاره به خصوص نباید چندان مایه نگرانی باشد. اما به هر حال ستاره‌های بسیاری هستند که از 50 سال نوری به زمین نزدیک‌ترند. ( نزدیک ترین ستاره به زمین بعد از خورشید، پروکسیما قنطورس از سیستم سه تای آلفا است که 4.2 سال نوری تا زمین فاصله دارد). ما همه این ستاره‌ها را شناسایی نکرده‌ایم و ممکن است برخی از آن‌ها پتانسیل تبدیل شدن به ابرنواختری را داشته باشند که حیات روی زمین را برای همیشه نابود می‌کند.

ستاره‌های متحرک

در حالی‌که ستاره‌های سرگردان در مسیرشان در راه‌شیری ممکن است به نزدیکی خورشیدی ما برسند، ممکن است با اشیاء سنگی کمربند اورت در حاشیه‌های منظومه شمسی تداخل کند. کمربند اورت به عنوان منشاء دنباله‌دارهای ورودی به منظومه شمسی شناخته می‌شود. این برخورد بین یک ستاره سرگردان و اشیآء این کمربند ممکن است منجر به افزایش ناگهانی حجم دنباله‌دارهای وارد شده به منظومه شمسی و زمین شود.

خود خورشید در مسیرش در کهکشان ما را به درون تجمعی از اشیاء و گاز بین ستاره‌ای با چگالی‌های کم و زیاد می‌برد. در حال حاضر ما در دورانی هستیم که خورشید از درون یک حباب با چگالی کم ناشی از یک ابرنواختر عبور می‌کند. میدان مغناطیسی خورشید و بادهای خورشیدی حبابی امن به دور منظومه ما درست می‌کنند. این حباب که به هلیوسفر مشهور است، ما را از شر اشیاء سنگی و یخی سرگردان حفظ می‌کند. وقتی ما از این محدوده در 20 تا 50 هزار سال آینده خارج شویم، هلیوسفر کمتر موثر واقع خواهد شد، در این صورت ما وارد محدوده گازهای فشرده‌تر بین ستاره‌ای می‌شویم که ممکن است روی اقلیم سیاره ما تاثیر بگذارند. برخی مطالعات نشان می‌دهند که این گازها ممکن است در یخ زدن کل زمین که به گلوله برفی مشهور است، موثر باشند. در این صورت ممکن است زندگی برای انسان‌ها سخت و یا غیر ممکن شود.

زندگی ادامه دارد

قطعا پایان بشریت روی زمین روزی فرا خواهد رسید و در این شکی نیست. اما این چیزی نیست که ما را وادار کند به زیر میز بخزیم و پنهان شویم. این که زندگی هرکدام از ما آغاز و پایانی دارد، درست شبیه سرنوشت بشریت است و چیزی نیست که بتوان آن را تغییر داد. بنابراین بهتر است هر روزی که روی زمین زندگی می‌کنیم، چه به عنوان یک شخص و چه به عنوان بخشی از جریان حضور انسان روی زمین، هرآنچه می‌توانیم انجام دهیم، مخصوصا حالا که میدانیم زمین به یک توازن دقیق برای پایداری انسان نیاز دارد.

بنابراین بهتر است به جای نگرانی درباره انفجار یک ستاره دور دست که همین حالا رخ داده و تنها اثرش هزارن سال بعد به ما خواهد رسید، به فکر مسائلی نزدیک‌تر باشیم. گرمایش جهانی،مقاومت آنتی‌بیوتیکی، بیماری‌های همه‌گیر ناشی از دخالت بیش از اندازه در طبیعت و … همه مسائلی هستند که ما برای خودمان پدید آورده‌ایم. بنابراین بهتر است هرچه سریعتر به فکر راه‌حلی برای این مشکلات باشیم. واقعیت این است که انسان روی زمین نیاز به مراقبت بسیار دقیق از محیط‌ اطرافش دارد، چون همین محیط است که نیازهای زیستی ما را برآورده می‌کند. بنابراین بهتر است به جای نگرانی درباره تکه سنگی سرگردان در کهکشان راه شیری، به درختانی فکر کنیم که قطع می‌شوند. به حیواناتی که نبودنشان حیات جنگل را خدشه دار می‌کند و جنگلی که اگر نباشد هوایی که نفس می‌کشیم آلوده خواهد شد.

 

علی رنجبران

No tags for this post.