پنجاه‌سالگی پیشتازان فضا
پنجاه سال پیش در چنین روزی (8 سپتامبر 1966) نخستین اپیزود از مجموعه تلویزیونی پیشتازان فضا (استار ترک) از شبکه ان.بی.سی. ایالات‌متحده پخش شد. این اپیزود که با عنوان «جایی که هیچ انسانی پیش‌تر به آنجا نرفته است» پخش شد، آغازگر دنیایی شگفت‌انگیز و الهام‌بخش در فرهنگ‌عامه بود که تأثیرات آن تنها بر بازه جغرافیایی ایالات‌متحده محدود نماند.
زمانی که پخش این سریال آغاز شد، هنوز انسان بر ماه فرود نیامده بود اما کاوش‌های فضایی در اوج دوران رقابت شرق و غرب به اوج خود رسیده بودند. رقابت‌های فضایی میان شرق و غرب به مسئله‌ای مهم برای مردم بدل شده بود و چشم‌انداز آینده کاوش‌های فضایی از یک‌سو امیدوارکننده و الهام‌بخش و از سوی دیگر هراس‌انگیز بود. در همان دوران اما تنش‌های اجتماعی و فرهنگی موجود در جامعه کم‌کم خود را بیش از قبل آشکار می‌کرد داستان‌های علمی تخیلی با توجه بیشتری به این موضوعات می‌پرداختند.
در چنین زمانی بود که پیشنهاد ساخت مجموعه پیشتازان فضا مطرح شد. شبکه سی.بی.اس، طرح اولیه آن را رد کرد و شبکه ان بی سی بعد از دیدن اپیزود اول آزمایشی از آن راضی نبود و درخواست کرد که اپیزود اولیه‌ای دیگری با بازیگران دیگری ساخته شود. این اتفاق غیرمعمولی بود که شبکه برای اپیزود آزمایشی دوم سرمایه‌گذاری کند. اپیزود دوم با گروه بازیگران جدید ساخته شد. ویلیام شتنر در نقش کاپیتان کرک، لئونارد نموی در نقش آقای اسپاک و دِفورست کلی در نقش لئونارد مک‌کوی گروه اصلی بازیگران بودند که در کنار جورج تاکائیی در نقش آقای سولو و جیمز دوهان در نقش اسکات بار اصلی داستان‌گویی پیشتازان را بر عهده داشتند.
این بار اپیزود آزمایشی مورد تایید قرار گرفت و پخش این مجموعه آغاز شد.
در دورانی که امید به آینده فضا از یک‌سو، نگرانی از رقابت‌های فضایی از سوی دیگر و چشم‌انداز مسائل فرهنگی و اجتماعی ذهن مردم را به خود مشغول کرده بود پیشتازان شروع به روایت داستان و چشم‌اندازی متفاوت از آینده کرد. آینده‌ای که دنیای پیشتازان فضا پیش روی انسان قرار می‌داد برخلاف عمده آینده‌نگری‌های آن زمان دنیایی تاریک و جنگ‌زده و آخر زمانی نبود، زمین و سیاره‌های متحد در فدراسیون متحد سیاره‌ها، به مرحله‌ای از تکامل رسیده بودند که بسیاری از مشکلات امروزی خود را پشت سر گذاشته بودند. مرزهای جغرافیایی، اختلاف طبقاتی، ارتش‌های رزمی برای چیرگی بر دیگران و حتی مبادلات پولی داستانی مربوط به گذشته بود. انسان‌ها به لطف فناوری پیشرفته توانسته بودند بر بسیاری از مشکلات خود غلبه کنند، آن‌ها در همکاری با سایر نژادها و اقوام سیاره‌های متحد ناوگانی عظیم به نام ناوگان ستاره‌ای تأسیس کرده بودند که هدف اصلی آن کشف تازه‌های جهان بود. اگرچه این سفینه‌های فضایی توان نظامی بالایی داشتند اما برای کاوش دنیاهای جدید طراحی‌شده بودند. انسان هدفی برای سلطه در سر نداشت و قصدش دمیدن هوای تازه بر آتش کنجکاوی بود.
داستان سریال پیشتازان فضا (که امروزه از آن به زنجیره اصلی یا اوریجینال نام برده می‌شود) به ماجراهای خدمه فضاناوی به نام اینترپرایز می‌پرداخت. این سفینه بخشی از ناوگان فضاناوهای فدراسیون بود که به مأموریتی 5 ساله برای کشف مرزهای ناشناخته فضا رفته بود. خلاصه داستان و فلسفه این مجموعه را می‌توان در این جمله معروف تعریف‌کننده داستان پیشتازان پیدا کرد:
«فضا: آخرین سرحدات. این مجموعه داستان‌های فضاناو اینترپرایز است. مأموریتی پنج‌ساله: برای کاوش دنیاهای شگفت جدید. برای جستجوی حیات‌های تازه و تمدن‌های جدید، برای دلیرانه رفتن به‌جایی که هیچ انسانی پیش‌تر به آن سفر نکرده است.»
در هر اپیزود خدمه اینترپرایز با چالشی تازه مواجه می‌شدند گاهی با دشمنان فدراسیون سیاره‌ها و نژادها و گونه‌های متخاصم برخورد می‌کردند و گاهی با دنیاهای غریبی که کشف آن‌ها با خطرات زیادی برای آن همراه بود. این مجموعه اما در لایه‌ای زیرین، به مناسبات فرهنگی و اجتماعی نیز می‌پرداخت و سعی می‌کرد روایت و داستانی از مشکلات موجود در جهان آن روز را بیان کند.
چنین فضایی به‌خصوص با استفاده از قدرت شگفت‌انگیز رسانه‌ای مانند تلویزیون بود که ذهن افراد مختلف را در سراسر جهان به خود شیفته کرد. بسیاری از دانشمندان و مهندسان امروزی تعریف می‌کنند با دیدن پیشتازان فضا بود که مشتاق ورود به دنیای شکفت انگیز علم شدند، در ایران انوشه انصاری با دیدن این مجموعه بود که تصمیم گرفت روزی به فضا سفر کند و درنهایت به نخستین زن و نخستین ایرانی‌تباری بدل شد که به شکل خصوصی به فضا رفته است.
آینده‌نگری‌های این مجموعه فراتر از تصور بود از ابزارهای تشخیص درمان تا موتورهای چین‌خوردگی فضا، از ابزارهای ارتباطی هوشمند و بی‌سیم (موبایل) تا تبلت های الکترونیکی همگی ذهن افراد را تحت تأثیر قرار می‌داد و بسیاری را وادار می‌کرد تا آن رؤیا را برای واقعی کردن آن‌ها دنبال کنند.
در دورانی که فناوری هراسی مهر رایج زمان بود و سایه نبردی هسته‌ای بر سر جهان افتاده بود، پیشتازان فضا، چشم‌اندازی جایگزین و ممکن از جهان تکیه کرده بر علم و فناوری را به جهان نشان می‌داد که می‌تواند برخلاف تصویر آن روزها دنیایی روشن، مترقی، خردمند و کنجکاو و بهره‌مند باشد.
پیشتازان به‌زودی به خرده‌فرهنگی در سراسر جهان تبدیل شد. علاقه‌مندانی چنان شیفته که وقتی قرار شد ایالات‌متحده نخستین شاتل خود را نام‌گذاری کند به اصرار آن‌ها نام این سفینه جدید خود را اینترپرایز گذاشت.
نیم‌قرن است که ایده یک نمایش تلویزیونی علمی تخیلی به الهام بخشی مردم و به‌خصوص جوانان و نوجوانان ادامه می‌دهد. این مجموعه و این دنیا تاکنون در قالب 13 فیلم سینمایی، 7 سریال تلویزیونی و صدها کتاب و داستان مصور ادامه پیداکرده است. هرساله همایش‌های بزرگی از سوی هواداران این مجموعه برگزار می‌شود و هنوز هم نوجوانان بسیاری را مشتاق به ادامه فعالیت در حوزه علوم و فضا می‌کند.
بسیاری از فناوری‌های آینده‌نگرانه‌ای که در این مجموعه نشان داده شده بود امروز به واقعیت رسیده‌اند و بسیاری از آن‌ها را کسانی توسعه داده و ساخته‌اند که زمانی با تماشای این مجموعه مشتاق علم شده بودند.
این قدرت یک روایت خوب است. پیشتازان فضا نمونه خوبی از تأثیر فرهنگی یک اثر علمی – تخیلی است. دنیایی که از علم الهام گرفته بود و چشم‌اندازی فانتزی از آینده انسان مدرن و علم را به تصویر می‌کشید چرخه خود را کامل کرد و باعث تربیت نیروهایی شد که آن رؤیاها را جامه عمل بپوشانند.
توسعه علمی در دنیای درهم‌تنیده امروز تنها درون مرزهای فرضی محیط آکادمیک رخ نمی‌دهد. شبکه‌ای درهم‌تنیده از رویدادهای فرهنگی و اجتماعی لازم است تا مفهوم علم را پیش ببرد و فرهنگ‌عامه بخشی از این زنجیره است.
—
پوریا ناظمی/ روزنامه نگار علم
No tags for this post.
