تالاب بختگان نیازمند توجه ویژه است
به گزارش سازمان حفاظت محیط زیست، معصومه ابتکار در جلسه هم اندیشی احیا و نجات تالاب بختگان با بیان اینکه تالاب نشانگر مهمی از وضعیت آبی یک منطقه است، افزود: وقتی در چرخه هیدرولوژیک آب میان آب های زیرزمینی، سطحی
و تالاب ها، اختلال ایجاد می شود، تالاب ها روبه زوال می روند و این زنگ خطر بزرگی است زیرا علاوه بر نابودی طبیعت منجر به نابودی معیشت و برهم خوردن نظم اجتماعی و امنیتی نیز می شود.
ابتکار اشاره ای به شرایط دشت میناب و فرونشست زمین در این منطقه داشت و گفت: 12 میلیون نخل در دشت میناب رو به نابودی است و این به معنای آسیب مردم و کشاورزی است.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با تشریح این موضوع که فرونشست زمین، قابل بازگشت نیست و راه حل فنی ندارد، خاطرنشان کرد: فرونشست زمین به معنای مرگ زمین و نابودی یک منطقه است که در صورت عدم تغییر مسیر و اصلاح روندها در حوضه های مختلف همچون آب و کشاورزی، سرنوشت قطعی بسیاری از نقاط کشور خواهد بود.
ابتکار ضمن تاکید بر ضرورت تکمیل مطالعات در کوتاه ترین زمان ممکن به منظور برنامه ریزی دقیق تر و موثرتر افزود: با توجه به موفقیت در احیای دریاچه ارومیه، برای جلوگیری از اتلاف زمان و کاهش هزینه های مختلف همچون هزینه های اقتصادی و اجتماعی تصمیم ها، می توان از همان روند و شیوه ارومیه اما با توجه به شرایط ویژه منطقه برای تالاب بختگان الگو گرفت.
وی گفت: با توجه به شرایط معیشتی کشاورزان، تعادل بخشی سفره های آب زیرزمینی و هدف گذاری ها انجام شده است و برای رسیدن به بهترین سناریو مطالعه چند سناریو مختلف باید در دستورکار قرار گیرد تا در نهایت سناریوی اصلی با مصوبه شورای عالی آب یا هیات دولت و تشکیل ستاد اجرایی شود.
ابتکار با تاکید بر ضرورت اجماع برای احیای بختگان تصریح کرد: استفاده از تجربیات و دانش مشاوران و صاحب نظران بین المللی نیز می تواند کمک موثری باشد.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست ضمن گوشزد کردن خطر نکاشتن و رهاسازی اراضی کشاورزی گفت: رها شدن اراضی کشاورزی در منطقه هندیجان خوزستان به دلیل نبود آب و تبدیل منطقه به کانون داخلی گرد و غبار استان، تجربه ای است که نباید تکرار شود.
به گفته وی، با توجه به موقعیت بحرانی بختگان و ضرورت برنامه ریزی و توجه ویژه به این تالاب، در کنار تمام هدف گذاری ها از جمله بستن چاه های غیرمجاز، پیگیری تخصیص حقابه طبیعت، پایش آلاینده های محیط زیست، تجربه موفق ارومیه در استفاده از الگوی موفق ژاپن برای آموزش مشارکتی مردم در خصوص کشاورزی پایدار که در حدود 90 روستا اجرایی شد، مورد بهره برداری و تکرار در استان فارس و حوضه بختگان قرار گیرد.
معاون رییس جمهوری با اشاره به روند و هدف شکل گیری سازمان های محلی زنان و صندوق خرد زنان روستایی برای جبران مشکلات معیشتی کشاورزی در ارومیه اظهار کرد: در تدوین روش نهایی مبتنی بر مدیریت زیست بومی باید تمامی ابعاد اجتماعی، اقتصادی، محیط زیستی و امنیتی لحاظ شود.
ابتکار ضمن تاکید بر ضرورت جلب مشارکت و آگاهی بخشی و آموزش مردم گفت: نهادهایی همچون خانه کشاورز و سازمان نظام مهندسی کشاورزی نیز در راستای مسئولیت مدنی خود باید برای آموزش و اجماع مردمی در راستای احیای بختگان اقدام کنند.
معاون رییس جمهوری با بیان اینکه بخش سخت اقدام، آموزش، جلب مشارکت و اعتماد مردم به ویژه کشاورزان برای همراهی و همکاری در روند احیای بختگان است، اظهار کرد: باید از تمام ظرفیت و سرمایه اجتماعی بهره گرفت و با تشریح شرایط و تهدیدها برای مردم، آنها را همراه کرد.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به سخنان استاندار فارس، افزود: قطعا باید قوانین آب و کشاورزی اصلاح و بازنگری شود اما در کنار این اقدامات باید جریان اجتماعی نیز شکل گیرد و اساس اقدامات بر پایه مشارکت مردم برنامه ریزی شود.
** درخواست استاندار فارس برای اجرای طرح نکاشت در حوضه بختگان/ دولت برای تعیین نوع کشت لایحه بدهد
سیدمحمدعلی افشانی استاندار فارس ضمن انتقاد از عدم توجه کافی به وضعیت تالاب بختگان گفت: در سطح استانی اقدامات متعددی همچون بستن چاه های غیرمجاز برای احیای تالاب انجام شده تا جایی که فارس سال گذشته رتبه نخست کشوری در بستن چاه های غیرمجاز را کسب کرد اما احیای تالاب نیازمند عزم و توجه ملی است.
وی پیشنهاد کرد: در دوره کوتاه مدت 10 ساله و با توجه به اهمیت بسیار زیاد تالاب بختگان، با تشکیل ستاد ملی مشابه ستاد ملی دریاچه ارومیه به مسئولیت معاون اول رئیس جمهوری و کنترل کشاورزی منطقه ترجیحا از طریق اجرای طرح نکاشت و جبران خسارات کشاورزان از سوی دولت برای احیای بختگان اقدام شود.
افشانی با اشاره به اینکه قانون آب موجود برای 30 سال پیش است، خواستار ارائه لایحه ای از سوی دولت به مجلس برای تدوین قانونی به منظور تعیین حداکثر عمق چاه و نوع کشت در هر استان از سوی جهاد کشاورزی استان و با توجه به مدیریت زیست بومی مناطق و تعیین نوع مجازات ها و جرایم در مقابل تخلف از این قوانین شد.
همچنین فرهاد دبیری معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به ارزش و اهمیت اکولوژیک و زیست بومی تالاب بختگان گفت: روند نادرست توسعه ای همچون حفر چاه های متعدد و تغییر کاربری اراضی منجر به شرایط کنونی بختگان شده است.
دبیری با بیان اینکه بختگان تالابی بین المللی و از بالاترین درجه حفاظتی مناطق یعنی پارک ملی برخوردار است، اظهار کرد: زمانی بختگان میزبان بیش از یک میلیون پرنده مهاجر بود که از جمله جاذبه های گردشگری استان محسوب می شد اما امروز هیچ اثری از زیبایی و شکوه و خدمات تالاب باقی نمانده است.
وی اشاره ای نیز به موفقیت کسب شده در روند احیای ارومیه و تثبیت شرایط دریاچه داشت و افزود: با ایجاد عزم و اجماع ملی می توان در مورد بختگان نیز به موفقیت دست پیدا کرد.
** تغییر الگوی کشت نیازمند زمان، آموزش و فرهنگ سازی
ناصر مقدسی قائم مقام سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور از دیگر حاضران در این جلسه بود که ضمن استقبال از تشکیل کارگروه احیا و نجات بختگان ذیل نظر شورای عالی آب گفت: سیاست وزارت جهاد کشاورزی، حذف توسعه کمی کشاورزی و تغییر الگوی کشت در کشور است اما این موضوع نیازمند زمان و آموزش و فرهنگ سازی است.
مقدسی ضمن تاکید بر ظرفیت مطلوب و بالای حوضه برای احیا تصریح کرد: برای احیا و نجات بختگان، روند کنونی به ویژه در بخش کشاورزی، قطعا باید اصلاح و بازنگری شود.
ضیاءالدین شعاعی مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار نیز با بیان اینکه سال خشک شدن تالاب، باید سال فریاد حوضه برای تهدید آبی ثبت شود، گفت: خشک شدن تالاب ها نشان دهنده مدیریت و کنترل نادرست منابع و مصارف است.
وی ضمن تاکید بر ضرورت افزایش نظارت و سخت گیری بر میزان برداشت چاه ها، تصریح کرد: کار تغییر فرهنگ مردم به ویژه در حوضه تغییر الگوی کشت بسیار سخت است.
همچنین علی حیدری مسئول دفتر تخصیص آب وزارت نیرو با بیان اینکه در بحث کلان مدیریت آب، بالاترین میزان نسبت آب مصرفی به آب تجدیدشونده حوضه در بسیاری از کشورها 40 درصد است و رسیدن این نسبت به بالای 60 درصد، به دلیل اینکه آب تجدیدشونده در بلند مدت به دست می آید، بحران محسوب می شود، گفت: در ایران، برداشت آب در سال کم آبی و پر آبی یکسان است.
وی خاطرنشان کرد: بر اساس طرح تعادل بخشی آبخوان ها با درنظرگرفتن ملاحظات استانی، نسبت آب قابل برنامه ریزی مصرفی در حوضه کشاورزی و میزان آب برداشتی از سفره های آب زیرزمینی باید به میزان بسیار زیادی کاهش پیدا کند.
** بختگان نمونه روشن ناپایداری حوضه های آبریز در ایران
صدیقه ترابی مشاور معاونت آب و آبفای وزارت نیرو با بیان اینکه بختگان نمونه روشن ناپایداری حوضه های آبریز در ایران است، گفت: خشکسالی نباید مانع از پذیرش اشتباهات صورت گرفته در توسعه نامتوازن کشور شود.
وی ادامه داد: افت آب زیرزمینی منجر به قطع پیوند آب های سطحی با آب های زیرزمینی شده و خشک شدن رودخانه و تالاب ها را به دنبال خواهد داشت.
ترابی خشک شدن دریاچه ها، تالاب ها و رودخانه ها را بازتاب رفتار ناپایدار در کشور و هشداری برای تغییر مسیر و روند کنونی دانست و خاطرنشان کرد: البته دست یابی به پایداری بدون توجه به معیشت مردم مقدور نیست.
علیرضا پرستار مشاور معاون وزیر جهاد کشاورزی نیز با اشاره به برداشت 15 برابری حد مجاز از منابع آبی گفت: باید به طرح به کاشت به جای طرح نکاشت فکر کرد.
در ادامه حمزه ولوی مدیرکل حفاظت محیط زیست استان فارس یکی از مهمترین دلایل مرگ تالاب ها را برداشت بی رویه آب برشمرد و افزود: خشکسالی تالاب بختگان نتیجه وجود حدود 10 هزار چاه غیرمجاز در حوضه آبریز کر و سیوند به عنوان تامین کننده اصلی آب این تالاب است.
وی با بیان اینکه به رغم وسعت کمتر و شرایط متفاوت، کشت در حوضه بختگان تقریبا برابر با کشت حوضه ارومیه است، گفت: 200 میلیارد مترمکعب بیش از ظرفیت تغذیه، برداشت آب صورت می گیرد.
ولوی اشاره ای نیز به آسیب های ناشی از فعالیت پتروشیمی شیراز برای تالاب بختگان داشت و اظهار کرد: آلودگی های کنونی تالاب در کنار تهدید تبدیل شدن حوضه به کانون گرد و غبار دو خطر جدی برای استان است.
** تشدید روند فرونشست زمین در بختگان از سال 1393
حمیدرضا دهقانی مدیرعامل آب منطقه ای استان فارس با شرح خصوصیات اقلیمی و روند کاهش بارندگی و افزایش دما در حوضه بختگان، گفت: یک درجه افزایش دما، کاهش متوسط بارندگی، بهره برداری ناپایدار، توسعه بی ضابطه کشاورزی مجموعه عوامل انسانی و طبیعی است که منجر به بحران کنونی در بختگان و افت شدید آب های زیرزمینی در منطقه شده است.
وی خاطرنشان کرد: روند فرونشست زمین در منطقه که از سال 1372 آغاز شده بود، از سال 1393 شدت گرفت که مهمترین دلیل آن برداشت غیرمجاز و بیش از حد از آب های زیرزمینی است.
دهقانی ادامه داد: افزایش مهاجرت روستائیان، تغییر الگوی معیشتی جامعه عشایری از دامداری و کوچ نشینی به کشاورزی بیشتر در قسمت های شمالی حوضه طشک و بختگان، افزایش جمعیت، توسعه شهرنشینی و افزایش مصارف آب در بخش شرب و صنعت، توسعه اراضی آبی، افزایش سطوح زیرکشت و تغییر الگوی کشت، افزایش برداشت آب از منابع آب های زیرزمینی و سطحی برای کشاورزی مهمترین تحولات دهه های اخیر حوضه آبریز طشک و بختگان است.
** سیاست گذاری برای توسعه گیاهان دارویی و کشت دیم
محمد قاسمی رئیس جهاد کشاورزی استان فارس از دیگر حاضران در این جلسه با بیان اینکه حوضه آبریز طشک و بختگان 20 درصد مساحت و 50 درصد تمرکز کشاورزی استان را به خود اختصاص داده است، افزود: همین امر منجر به ایجاد فشار مضاعف بر این بخش شده است.
وی ضمن تاکید بر ضرورت گسترش کشت دیم، از سیاست گذاری جهاد استان برای توسعه گیاهان دارویی و محصولات کم آب بر در اراضی کشاورزی استان خبر داد.
قاسمی خاطرنشان کرد: توجه به معیشت مردم به ویژه کشاورزان نباید فراموش شود زیرا هر طرحی ابعاد مختلفی همچون ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی دارد.
** تالاب بختگان
پارک ملی و پناهگاه حیات وحش بختگان در 70 کیلومتری غرب نی ریز فارس قرار گرفته است. دریاچه های طشک و بختگان یکی از بزرگترین و پرآب ترین دریاچه های کشور محسوب می شوند که در سال های پرباران گسترش یافته و به هم می پیوندند.
بختگان نخستین بار در سال 1347 به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام شد و سپس در سال 1354 به عنوان پناهگاه حیات وحش و در سال 1374 بخشی از آن شامل مجموعه دریاچه های بختگان، طشک و تالاب های موجود در ورودی زهکش ها به انضمام ارتفاعات شمال دریاچه بختگان به عنوان پارک ملی تعیین شد.
