واکاوی سرنوشت جسد

دیدن یک جنازه و حتی صحبت در مورد مرگ برای بسیاری از افراد کاری دشوار و هراس آور است. اما «شاری فوربس» (Shari Forbes) با بسیاری از ما متفاوت است. دکتر فوربس که استاد پزشکی قانونی در دانشگاه استرالیای غربی (UTS) است، به کارکردن با جنازه عادت دارد. او که تحقیقات بسیار زیادی را در زمینه پزشکی قانونی و به ویژه شیمی تجزیه به انجام رسانده، یکی از بنیانگذاران نخستین مرکز میدانی مطالعه تجزیه بدن در استرالیاست. هدف این مرکز بررسی علمی روند تجزیه جنازه و نیز شناخت روشهای مختلف برای شناسایی اجساد مفقود شده است. دکتر فوربس در مصاحبه ای به نشریه نیوساینتیست به تشریح جزئیات این مرکز و پژوهشهای آن پرداخته است.

لطفا کمی بیشتر در مورد این مرکز توضیح دهید.

این مرکز در محیطی غیرشهری واقع شده است و جسدهای اهدایی از سوی افراد در آن بر روی زمین و یا عمق اندک قرار داده می‌شوند و به این ترتیب می‌توانیم روند تجزیه جسد به صورت طبیعی را مشاهده کنیم و آن را به صورت علمی مورد بررسی قرار دهیم. این مرکز در ماه فوریه آغاز به کار کرد و در حال حاضر نیز حدود 6 جسد در این مرکز در حال تجزیه شدن هستند.

این مرکز دقیقا کجا قرار دارد؟

مرکز مطالعه میدانی تجزیه جسد در فضایی 12 هکتاری واقع شده و در اطرافش نیز نرده‌های امنیتی با ارتفاع بالا قرار دارد و تعداد زیادی نیز دوربین امنیتی در گوشه و کنار آن نصب شده است. البته یک ساختمان کوچک نیز در این زمین واقع است، اما بیشتر بخش‌های این مرکز زمین بایر است.

چرا تعداد زیادی دوربین امنیتی نصب کردید؟

می دانیم که شاید برخی افراد کنجکاو باشند و بخواهند به صورت غیرمجاز وارد این مرکز شوند. به همین دلیل امکاانات امنیتی زیادی در آن تعبیه کردیم. حفظ احترام کسانی که جنازه‌شان در اینجاست اهمیت زیادی دارد. فقط پژوهشگران و یا نیروهای پلیسی که تحت آموزش قرار دارند می‌توانند از این مرکز بازدید کنند.

آیا برای تاسیس این مرکز دچار مشکل هم شدید؟

تاسیس اینجا حدود 3 سال زمان برد. برای تاسیس این مرکز به سه چیز نیاز بود: زمینی در یک منطقه دورافتاده ولی با قابلیت دسترسی، برنامه‌ای برای اهدای جسد و نیز مجوزهای قانونی. فرآیند دریافت مجوزهای قانونی بیشتر از دو مورد اول وقت ما را گرفت، زیرا راضی کردن شورای این منطقه کاری دشوار بود. با اینکه آنها خیلی دوست داشتند با ما همکاری کنند، اما در عین حال می‌خواستند مطمئن شوند که همه چیز به خوبی پیش می‌رود.

یافتن محلی دورافتاده، برنامه ای برای دریافت جسد و نیز کسب مجوزهای قانونی، از اصلی ترین موارد در فرآیند تاسیس نخستین مرکز مطالعاتی تجزیه جسد در استرالیا بود.

با وجود اینکه این منطقه در جایی دورافتاده قرار دارد، اما درست در میان یک روستا هستیم و شورای این منطقه می‌خواست از همسایگان بازخورد دریافت کند. آنها می خواستند مطمئن شوند که افراد این منطقه از کاری که انجام می‌دهیم آگاهی دارند و به این ترتیب هر گونه نگرانی آنها از بین برود. ما باید به آنها نشان می‌دادیم که بوی ناشی از تجزیه جنازه‌ها و یا افزایش تعداد حشرات موجب آزار آنها نمی‌شود. برخی افراد نگران کاهش ارزش ملک خود بودند.

آیا مردم از اهدای بدن خود به این مرکز استقبال هم کردند؟

بیش از 100 نفر تاکنون در این برنامه ثبت نام کرده‌اند که البته سنین مختلفی را در بر می‌گیرند. البته امیدوارم خیلی زود آنها را نبینیم!

علاوه بر این، ما یک برنامه اهدای جسد داریم که در آن یکی از بستگان درجه یک فرد متوفی (نظیر همسر، فرزند یا پدر و مادر) قبول می‌کنند که جنازه به این مرکز اهدا شود. در این صورت از این افراد می‌پرسیم که آیا فرد متوفی در زمان حیات راضی به این کار بود یا خیر. در بسیاری از موارد، افراد در وصیت‌نامه خود به اهدای بدن اشاره می‌کنند، اما این کار به همین جا محدود شده و فرم رضایت نامه را در زمان حیات خود امضا نکرده‌اند. به این ترتیب، نمی توانیم نیمی از جنازه های اهدایی را بپذیریم، زیرا شاید بعدها برایمان مشکل ساز شود. همچنین در صورتی جسدی را می‌پذیریم که آزمایشی مشخص برای انجام بر روی آن داشته باشیم.

افرادی که به صورت داوطلبانه راضی به هدای جسد خود پس از مرگ هستند، اصلی ترین تامین کنندگان ماده اولیه برای این مرکز تحقیقاتی به شمار می روند.

چه چیزی سبب می‌شود افراد بخواهند بدن خود را اهدا کنند؟

یکی از اصلی‌ترین دلایل افراد برای ثبت نام در این برنامه این است که دوست دارند بدن‌شان پس از مرگ به شکلی طبیعی به زمین باز گردد. این در برابر شیوه رایج قرار دادن در تابوت است، زیرا قسمت‌هایی از تابوت تجزیه نمی‌شود.

وقتی کسانی که قصد اهدای جسد خود پس از مرگ را دارند از شما می‌پرسند که پس از مرگ چه اتفاقی برای بدنشان می‌افتد، چه پاسخی به آنها می‌دهید؟

معمولاً زیاد وارد جزئیات نمی‌شویم، ولی برخی از آنها پیش از مراجعه به ما در اینترنت به دنبال این پاسخ می‌روند. اگر چنین سئوالی بپرسند، خوشحال می‌شوم به آن پاسخ دهم. تجزیه یک جسد دارای 5 مرحله است. مرحله اول چند ساعت پس از مرگ روی می‌دهد. مرحله دوم وقتی است که آنزیم‌ها و میکروب‌های درون بدن، شروع به تجزیه اندام‌های داخلی می‌کنند و انبوهی از گاز ایجاد کرده و شکم برآمده می‌شود. پس از این مرحله نوبت به متلاشی شدن جسد می‌رسد که در آن جسد از حالت جامد به مایع بدل می‌شود. مرحله چهارم هم متلاشی شدن پیشرفته است که در آن باقیمانده بدن خشک می‌شود. در نهایت هم به مرحله پنجم می‌رسیم که فقط اسکلت از جسد باقی می‌ماند.

آیا همه جسدها این پنج مرحله را پشت سر می‌گذارند؟

خیر! موارد زیادی وجود دارد که می‌تواند سبب تغییر این فرآیند و آهنگ تجزیه جسد شوند. در جایی که ما هستیم (یعنی استرالیا) جنازه‌ها همه این پنج مرحله را پشت سر نمی‌گذارند. محیط خشک سبب می‌شود که جنازه به سرعت خشک شوند و به همین دلیل است که مرحله نهایی نوعی مومیایی شدن جسد است.

فرآیند تجزیه جسد در استرالیا به خاطر شرایط خشک محیطی با بسیاری دیگر از مناطق دنیا متفاوت است.

پس دلیل وجود مراکز مطالعه تجزیه جنازه، همین تفاوت در ویژگی‌های اقلیمی است؟

تجزیه معمولا به متغیرهای محیطی بستگی دارد. اما فقط متغیرهای محیطی دیگری نیز وجود دارند که برای نمونه می‌توان به باکتری‌های موجود در آن محیط، حشرات و نیز انواع جانداران گوشتخوار اشاره کرد. در ایالات متحده 8 مرکز طبیعی بررسی تجزیه جسد وجود دارد که هر کدام در بخشی از این کشور با آب و هوای و ویژگی‌های مختلف قرار دارند. استرالیا نیز چنین ویژگی‌های متغیری دارد، اما این نخستین مرکز از این نوع به شمار می‌رود.

شما بیشتر به بررسی بوهایی که در طی تجزیه جنازه تولید می‌شود می‌پردازید. چرا این بو این قدر اهمیت دارد؟

پلیس از طریق این بو به بررسی برای یافتن جنازه می‌پردازد. چالش اصلی اینجاست که کدام مواد شیمیایی هستند که سبب ایجاد این بوها می‌شوند. سپس می‌توان از این بوهای مشخص برای تربیت سگ‌های جسد یاب استفاده کرد. صدها ترکیب شیمیایی مختلف در ورای بوهای مختلف وجود دارد، اما فقط چند تا از آنها در همه مراحل تجزیه حاضر هستند. ما بر این باوریم که همین بوها هستند که سگ‌ها می‌توانند به خوبی آنها را شناسایی کنند. پس از شناسایی دقیق این ترکیبات و حداقل غلظتی که سگ‌ها برای شناسایی نیاز دارند، می‌توان سگ‌ها را به شکل بهتری تربیت کرد. این مطالعات حتی به ما کمک می‌کند کارهایی که سگ‌های پلیس هم قادر به انجامش نیستند را نیز انجام دهیم. برای نمونه آیا سگ‌ها قادرند بقایای یک اسکلت سی ساله را تشخیص دهند؟ هنوز باید برای پاسخ به سئوالاتی از این دست مطالعه کنیم.