صنایع دستی نماینده فرهنگ و تمدن ملل

در حال حاضر تعریف دقیقی برای صنایع دستی وجود ندارد اما به باور برخی از کارشناسان، صنایع دستی به مجموعه ای از هنر-صنعت ها گفته می شود که عمدتا با استفاده از مواد اولیه بومی و با استفاده از دست و ابزار دستی ساخته می شود و این امر آن را از صنایع ماشینی مجزا می کند. با این حال به تازگی فناوری و وسایل ماشینی در صنایع دستی رخنه کرده اند و گفته می شود هدف از این کار عمدتا افزایش میزان تولید و کاهش قیمت تمام شده محصول تولید شده است.

در صنایع دستی ذوق و خلاقیت هنرمند و سازنده در صنعت دستی وی تجلی پیدا می کند و این روحیه خلاق از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود.

وضعیت صنایع دستی در دنیا

حدود 8000 سال پیش که به عصر "نوسنگی" معروف است، مردمی در منطقه وسیعی در آسیای جنوب غربی زندگی می کردند و برای نخستین بار دهکده ها را تشکیل دادند. آن ها ابزارهایی مانند تیغه های دندانه دار را برای انجام کارهای کشاورزی ساختند و انسان دوره نوسنگی همچنین با الهام از شکل های طبیعی و آمیختن آب و خاک، اولین ظروف سفالی را ساخت.

با این حال، اغلب مورخان منشا پیدایش هنر اولیع صنایع دستی را دوره پالئولیتیک یا پارینه سنگی می دانند و این که در چنین دورانی بود که انسان برای اولین بار ضرورت پیدایش هنر در زندگی روزمره را احساس کرد و توانست استعدادهای هنری اش را نشان دهد. این حس هنری در ابتدا به صورت طراحی خطوط هندسی ساده بود و به تدریج به صورت حکاکی روی سنگ و تراشیدن چوب و استخوان نمایان شد. دوران پارینه سنگی، قدیمی‌ترین دوران ماقبل تاریخ انسان و فرهنگ مادی انسانی و دوران که در آن انسان برای نخستین بار از ابزار سنگی دست‌ ساز استفاده کرد.

اوریسا اولین منطقه ای است که صنایع دستی به شکل امروزی در آن نمایان شد. اوریسا نام منطقه ای در هند است که برای نخستین بار تولید صنایع دستی به عنوان یک شغل از سوی مردم آن پذیرفته شد

همچنین گفته می شود اوریسا اولین منطقه ای است که صنایع دستی به شکل امروزی در آن نمایان شد. اوریسا نام منطقه ای در هند است که برای نخستین بار تولید صنایع دستی به عنوان یک شغل از سوی مردم آن پذیرفته شد و طرح های صنایع دستی در آن الهام گرفته از اسطوره های جهان و افسانه های فرهنگ و تمدن هند بود که بیشتر به صورت نقاشی و مجمسه سازی ارائه می شدند. مردم اوریسا بیشتر تلاش می کردند افسانه های کشورشان را به صورت حماسی به تصویر بکشند و با آغاز نقاشی روی سفال و اشیای زینتی، کم کم هنر آن دوره به صنایع دستی امروزه نزدیک تر شد.

در روزگاران گذشته صنایع دستی به عنوان پدیده ای تمام عیار در هر دوره حضوری فعال داشت و در زمان هایی که اثری از ماشین نبود، حامی استعدادها و آفرینش های بشر بوده است. در تمامی کشورهای جهان صنایع به چهار دسته تقسیم می شوند: صنایع سنگین، صنایع سبک، صنایع کوچک و صنایع دستی. صنایع دستی هم می تواند حالت کارگاهی و هم حالت خانگی داشته باشد و اغلب بدون نیاز به فناوری پیشرفته و بیشتر متکی به تخصص های بومی است. هنرهای دستی و صنایع اصیل نشان دهنده فرهنگ و تمدن اقوام بوده و با تاریخ هنر پیوندی عمیق دارند.

میراث های فرهنگی و هنری سینه به سینه منتقل می شوند و دارای ارزش معنوی زیادی هستند؛ صنایع دستی همچنین نقش پررنگی را در اقتصاد جوامع در حال رشد ایفا می کنند و به نوعی مکمل فعالیت های اقتصادی هستند. بنابراین اقتصاددانان توجه خاصی به این حوزه دارند و آن را به عنوان اهرمی قوی در حل مسائل اقتصادی می دانند.

علاوه بر این، بررسی اشتغال در کشورهای توسعه یافته نشان می دهد دولت های پیشرفته صنایع دستی را به عنوان عاملی مکمل در رشد اقتصادی مورد توجه قرار داده اند. در این بین، گفته می شود کشور ژاپن با وجود صنعت و فناوری پیشرفته ای که در اختیار دارد، برای شناساندن خود به مردم کشورهای مختلف از صنایع دستی استفاده می کند. این کشور با معرفی صنایع دستی اش سعی در شناساندن فرهنگ و تمدن گذشته خود دارد زیرا تکنولوژی روز به خودی خود به مردم شناسانده می شود اما معرفی تمدن و تاریخ یک ملت نیازمند تلاش بیشتری است.

نکته ای تاریخی در مورد صنایع دستی در اروپا

هر چند صنایع دستی در ابتدا در کشورهایی به وجود آمد که تمدن قدیمی تری دارند، اما چون در اکثر این کشورها این هنر مورد کم توجهی قرار گرفت، به تدریج ارزش خود را از دست داد. در نتیجه، در بسیاری از این کشورها صنایع دستی به طور کلی از بین رفت و امروزه تنها چند نمونه از آن ها در موزه ها نگه داری می شود.

 در این میان، کشورهای اروپایی  به ویژه انگلستان ارزش هنر صنایع دستی را درک کردند و اواخر قرن نوزدهم حمایت بی سابقه ای از صنایع دستی در اروپا صورت گرفت و جنبشی در انگلستان ایجاد شد که تاثیر بسزایی در هنر صنایع دستی اروپا داشت. "جنبش هنر و صنعت" نام خود را از انجمن هنر و صنایع گرفته بود و این انجمن خود در سال 1888 به منظور معرفی هنرها و صنایع مرتبط به هم شکل گرفته بود و نقش مهمی را در شناساندن هنر صنایع دستی به مردم اروپا ایفا کرد.

این جنبش در سال 1910 اقتدار خود را در انگلیس از دست داد اما در همین مدت کوتاه هم توانسته بود تاثیر فراوانی بر روی کشورهای اروپایی از جمله انگلستان و اتریش داشته باشد. همچنین در امریکا تعداد زیادی از هنرمندان، طراحان و طرفداران دگرگونی های اجتماعی گذاشت از عقاید این جنبش تاثیر پذیرفتند. یکی از از مهم ترین افراد معماری به نام "فرانک لوید رایت" بود که موسسه انجمن هنر و صنعت را در سال 1894 در شیکاگو بنیان نهاد.

صنایع دستی در ایران

از جمله صنایع دستی در ایران می توان به طراحی سنتی و نگارگری، هنرهای مرتبط با فلز، رودوزی ها و بافتنی ها، سفالگری و سرامیک سازی، هنرهای مرتبط با چوب، سنگ تراشی و حکاکی روی سنگ، بافته های داری، رنگرزی و چاپ سنتی، حصیربافی، نساجی سنتی، صحافی و جلدسازی سنتی، فرآورده های پوست و چرم، شیشه گری، آثار لاکی و روغنی و بسیاری صنایع دیگر اشاره کرد. و در این میان، صنایع دستی ایران اغلب ریشه در اعتقادات مذهبی و باورهای قومی و همچنین متکی بر ذوق و خلاقیت هنرمند است.

در کشورمان، همچنین، صنایع دستی روستایی و ایلی-عشایری دارای ارزش های اصیل سنتی، فرهنگی و هنری هستند و سهولت در تهیه مواد اولیه طبیعی موجب شده صنایع دستی دارای ارزش خاصی نزد مردم این مناطق باشد.

گفته می شود در تمامی سرزمین های خاورمیانه  و در برابر سوریه و مصر که در دو هزار سال اخیر دگرگونی های بسیاری را پذیرفته بودند، ایرانیان بسیاری از میراث خود را حفظ کرده اند. این در حالی بود که پس از انقلاب صنعتي، به واسطه توليد انبوه  و ارزان در عرصه‌هاي مختلف، صنايع‌دستي رو به كاهش و نابودي نهاد. وضعيت صنايع ‌دستي ايران نيز از اين قاعده مستثني نبود، به همين دليل در اواسط قرن نوزده ميلادي، زماني كه هنرهاي دستي ايران به واسطه ورود كالاهاي اروپايي رو به نابودي نهاده بود، عده‌اي از ايرانيان به فكر احيا و گسترش صنايع ‌دستي افتادند.

اواخر قرن نوزدهم چند روحاني و تاجر از جمله مجدالاسلام كرماني، سيدجمال‌الدين واعظ اصفهاني، ميرزا نصرالله ملك‌المتكلمين و حاج محمد حسين كازروني انجمني براي پيشرفت مصرف توليدات بومي در اصفهان افتتاح كردند. ميرزا تقي‌خان اميركبير نيز تعدادي كارگاه محلي براي توليد لباس نظامي، پارچه، سراميك ، ظروف بلور، درشكه و لوازم مختلف خانگي احداث كرد. با اين حال تا پيش از انقلاب مشروطيت هيچ قانوني درباره صنايع‌دستي تدوين نشده بود و با تشکیل وزارت فرهنگ و معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه در سال 1286 هجری شمسی و اواخر دوره قاجاریه بود که برای اولین بار وظایف دولت درباره حفاظت از میراث فرهنگی مورد توجه قرار داده شد.

معرفی شورای جهانی صنایع دستی

هدف اصلی شورای جهانی صنایع دستی، ترسیم و ارائه آینده ای بهتر برای تولیدکنندگان صنایع دستی در سراسر دنیاست و این شورا به گونه ای مشاوره ای با یونسکو در ارتباط است. شورای جهانی صنایع دستی در سال 1964 تاسیس شد و ماموریت آن ارتقای جایگاه صنایع دستی و توسعه فرهنگی و اقتصادی این حوزه در میان تولیدکنندگان و مصرف کنندگان است. اعضای شورای جهانی صنایع دستی در پروژه های گوناگون تمامی قاره ها مشارکت دارند و در سطح کلان نیز با یکدیگر در ارتباط اند. اعضای این شورا در برگزاری کارگاه ها، نمایشگاه ها، کنفرانس ها و همچنین در بخش درآمدزایی صنایع دستی نقش پررنگی دارند.

در واقع شورای جهانی صنایع دستی به دنبال زنده نگه داشتن فرهنگ ها و باورهای ملت هاست و یکی از اهداف اصلی آن تقویت کردن صدای سازندگان صنایع دستی است. صنایع دستی یعنی دمیدن روح لطافت در زندگی مدرنیته انسان و این هنر پس از جنگ جهانی دوم بیشتر مورد توجه کشورها قرار گرفت. دهم ژوئن (20 خرداد) سال 1964 میلادی، نخستین کنگره جهانی با شرکت مسئولان اجرایی، هنرمندان، صنعتگران و استادان دانشگاه بیش از 40 کشور دنیا در نیویورک برگزار شد. در قطعنامه پایانی این کنگره، تاسیس شورای جهانی صنایع دستی به عنوان نهاد وابسته به یونسکو تصویب شد.

 ایران نیز در سال 1968 میلادی (1347 هجری شمسی) و توسط سازمان صنایع دستی ایران به عضویت شورای جهانی صنایع دستی در آمد و به تبع آن عضو مجمع آسیا-اقیانوسیه شورا شد. هم اکنون شورای جهانی صنایع دستی حدود 90 کشور را تحت پوشش قرار داده و دبیرخنه آن در شهر آمستردام هلند است.

 

گزارش: شه تاو ناصری

 

 

No tags for this post.