گزارش تصویری و تحلیل فنی مجموعه سلطان شیخ داد
مجموعه شیخ داد در کنار یک بنای مربوط به دوره قاجار به همین نام قرار دارد و بنای فعلی شیخ داد که قدمت آن مربوط به عصر ایلخانان است ، در کنار این بنای قاجار واقع شده و دورتا دور آن را دیوار جدیدی کشیده اند که جنبه حفاظتی داشته و از دیوارهای اصلی بنا حدود نیم متر فاصله دارد .
مجموعه تاریخی سلطان شیخ داد مشتمل بر حسینیه ، آب انبار ، مسجد و بقعه است . البته از حسینیه شیخ داد در حال حاضر تنها یک بدنه در ضلع شمالی بر جا مانده است . سردر بلند ورودی بقعه نیز در ضلع غربی آن واقع شده است . حسینیه صورت معبر را دارد و کتیبه ای مربوط به ساخت بنا در آن به چشم نمی خورد ، چنانچه حسینیه در دورانی پس از ساخت بقعه ، بنا شده باشد ، می توان آن را متعلق به دوره صفوی و بعد از آن دانست .
مجموعه تاریخی سلطان شیخ داد مشتمل بر حسینیه ، آب انبار ، مسجد و بقعه است . البته از حسینیه شیخ داد در حال حاضر تنها یک بدنه در ضلع شمالی بر جا مانده است . سردر بلند ورودی بقعه نیز در ضلع غربی آن واقع شده است . حسینیه صورت معبر را دارد و کتیبه ای مربوط به ساخت بنا در آن به چشم نمی خورد ، چنانچه حسینیه در دورانی پس از ساخت بقعه ، بنا شده باشد ، می توان آن را متعلق به دوره صفوی و بعد از آن دانست .
بقعه سلطان شیخ داد شامل مقبره ای با پوشش گنبدی و ایوانی در جلو است که غرفه هایی در اطراف گنبد قرار دارد . داخل غرفه ها تعدادی قبر به چشم می خورد .
در مجموعه همچنین حیاطی در ضلع شرقی و جلو ایوان با غرفه هایی در طرفین در دو طبقه وجود دارد که صحن حیاط را به حسینیه شبیه کرده است . سردر بلند در ورودی بنا با کاربندی گچی و بقایای یک حسینیه در قسمت ورودی آن ساخته شده است . مصالح اصلی ساختمان خشت و گل بوده که قسمت داخلی بقعه سفید کاری شده است .
امروزه بازدید کننده از این بنا در عمل با دو بخش جدید و قدیم ساخت رو به رو می شود در بخش قدیمی فقط آثاری از کتیبه های نقاشی شده بر روی گچ باقی مانده ، رنگ زمینه کتیبه ها لاجوردی و متن آن با خط سفید اجرا شده است . خا دم بنا اظهار داشت که این بنا در گذشته گلدسته ای داشته که از بین رفته است . گنبد مجموعه بدون تزئین بوده دور تا دور ساقه داخلی گنبد دارای کتیبه بوده که امروزه کاملا ً از بین رفته و تنها داغی های آن باقی مانده است . محراب بنا نیز به نظر جدید می آید .
بنای بقعه چهار گوش و به ابعاد 9/5 × 77/7 متر و با ضخامت دیوار 40/1 متر است که گنبدی بر فراز آن استوار است . سردر این بقعه عبارت از ایوان گونه بلند در وسط دو گوشواره بدون تزئینات است .
در حال حاضر سنگ قبری در این بقعه مشاهده نشد اما در صفحه 490 کتاب بناهای آرامگاهی در مورد سنگ مزار شیخ داد نوشته شده است که این سنگ قبر به طور عمودی در بالای سر قبر نصب شده است و در بالای آن ، کتیبه ای از کاشی معرق با خط نسخ به رنگ سفید بر زمینه آبی دیده می شود . سنگ قبر شامل نقش محراب در وسط و دو حاشیه در اطراف و پیشانی در بالا حاوی آیت الکرسی و اسامی دوازده امام بوده و در آخر ، مشخصات شیخ چنین آمده است :
« هذا مرقد الشیخ الا ( … ) الربانی الحمدانی ( … ) الثانی بحر المعانی ولی الله الوالی نقی الملة و الدین دادا الیزدی قدس الله روحه توفی فی شهر شوال سنة سبع مائة الهجریة ( 700 هجری قمری ) »
از دیگر آثار تاریخی این بقعه دو سنگ قبر به تاریخ های 854 و 892 هجری قمری هستند .
ایرج افشار در کتاب یادگار های یزد بخش 120 ، به نقل از جامع مفیدی می نویسد :
« تقی الدین دادا محمد متوفی سال 700 هجری قمری از صوفیان بنام شهر یزد بوده است . به طوری که در تواریخ یزد آمده است ، تقی الدین دادا محمد از مردم اصفهان و مرید پیر اندادیان بود که به یزد آمد و خانقاه های متعدد در اطراف یزد بنا کرد . از اهم آن ها خانقاه بندر آباد بود که شیخ اغلب ایام را در آن جا می گذراند . وی در همان جا فوت کرد و در خانقاه به خاک سپرده شد ولی قاضی شهاب الدین بن مسعود با عمران که از معتقدان شیخ بود ، قبر را نبش کرد و به سراب نو در شهر یزد آورد و در سال 726 هجری قمری مقبره و در گاه و ساباطی عالی بر آن ساخت . چون قاضی در سال 748 هجری قمری فوت کرد ، پشت قبر شیخ به خاک سپرده شد . »
در صفحه 161 کتاب تاریخ یزد نوشته احمد کاتب نیز درباره این مجوعه آمده است که :
« در این مقام که امروزه مزار متبرک است ، باغی بود . شیخ آن را خرید و به قاضی وصیت کرد که زمان وفات من نزدیک است مرا در این مقام دفن کن و شیخ متوجه بندر آباد شد و در سال سبعمائه و در شهر شوال به جوار رحمت حق پیوست …. و قاضی شهاب الدین در سال عشرین و سبعمائه صفه ای عالی بر بالای زیارت شیخ بساخت و در گاهی عالی راست کرد و در سال ثمان و اربعین و سبعمائه قاضی شهاب الدین وفات کرد و او را در عقب شیخ دادا دفن کردند . رحمة الله علیه »
در صفحه 663 کتاب جامع مفیدی در باب آب انبار این مجموعه چنین روایت شده است :
« آب انبار انبار از آثار خواجه مقصود علی صباغ است »
در صفحه 667 یادگار های یزد به قلم ایرج افشار ، نیز درباره مجموعه تاریخی سلطان شیخ داد نوشته شده است :
« بر مدخل آب انبار دو لچکی از کاشی معرق با نقش گل و بوته که از آثار قرن دهم هجری است ، نصب است ولی متاسفانه بسیار آسیب دیده است . »
این بنا به شماره 2434 و در تاریخ 23/6/1378 در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است .
گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمدحسینی – فاطمه کردی
No tags for this post.
