گزارش تصویری و تحلیل فنی از مجموعه تاریخی باباولی کاشان

این مجموعه در محله طاهر منصور و بازار و گذر بابا ولی در  شهر کاشان  واقع شده است و دارای  دو در ورودی میباشد که در اصلی آن از گذر بابا ولی باز می شود .  پس از در ورودی به یک هشتی برمی خوریم که سقف این هشتی دارای تزئینات هندسی آجر و کاشی به    رنگ های  فیروزه ای و لاجوردی است . در چهار گوشه این هشتی مقرنس هایی در ابعاد کوچک اجرا شده است . در بالای سقف این هشتی یک  نورگیر تعبیه شده است که نور فضای مورد نظر را تامین می کند .

پس از هشتی و دالان ورودی به صحن بزرگ مسجد  می رسیم که در وسط این صحن یا   حیاط ، حوضی وجود دارد  که به نظر جدید می آید . دورتادور حیاط رواق هایی بدون تزئین دیده می شود . بنا دارای سه ایوان نا متقارن است  که  دو تای آن ها  باریک  و  بلند  و  ایوان  دیگر  به  صورت عریض و کوتاه است یعنی  ا یوان های جنوبی و شرقی بلند و ایوان غربی کوتاه است . ایوان شرقی با  مقرنس و گره های گچی  که با کاشی هایی به رنگ  فیروزه ای    ،    خردلی ،  لاجوردی و مشکی  با نقوش هندسی و اسلیمی تـزئین شده است .  در وسط این ایوان کتیبه ای از آیات قرآن که دور تا دور ایوان را فرا گرفته با کاشی های  لاجوردی ، خردلی ، طلائی و سفید نوشته شده است  . در بخش منتهی به طاق ایوان جنوبی  مقرنس گچی اجرا شده که از گچ ساده است . سقف این ایوان نیز دارای تزئینات مقرنس و گره های گچی با نقوش هندسی و اسلیمی است که با کاشی های    زرد ، لاجوردی ، فیروزه ای ، سفید ، سبز و   خردلی اجرا شده اند .  در بخش میانی دیوار این ایوان نیزکتیبه ای با رنگ سفید و بر زمینه لاجوردی  از کاشی وجود دارد . در قسمت پائین ایوان تزئیناتی  به صورت مربع یا قاب های یک متر در یک متر  با نقوش گل و گیاه و رنگ های متنوع و مختلف دیده می شود .

 در ضلع غربی  مجموعه پائین تر از سطح حیاط ،  شبستان اصلی مسجد در زیر زمین    قرار دارد  . مسجد مذکور دو طبقه بوده و داخل آن چهار ردیف هفت تایی ستون وجود دارد . تزئینات سقف مسجد از آجر و کاشی  و با تزئینات گره های آجری و کاشی کاری به       رنگ های لاجوردی ، فیروزه ای ، خردلی  ، سبز و طلائی مشاهده می شود. داخل مسجد رواق هایی وجود دارد که در حال حاضر هیچ گونه تزئیناتی در آن مشاهده نمی شود .  اصل بنا مربوط به قرون هفت و هش اسلامی است  و در  دوره صفوی در آن دخل و تصرف هایی انجام شده است . محراب مسجد دارای دو بخش تزئینی است ، در بخش میانی آن تزئینات آجر و کاشی به رنگ های خردلی ، فیروزه ای و سیاه در زمینه آجر و در قالب دو قاب تزئینی  وجود دارد که احتمالاً مربوط به دوره ساخت بنا باشد زیرا از نظر سبک و اسلوب به تزئینات دوره مغول شباهت دارد  . در حاشیه بیرونی محراب نواری از کاشی کاری دیده   می شود که در بالا به صورت یک قوس به سقف منتهی می شود . رنگ کاشی های این بخش فیروزه ای ، لاجوردی ، خردلی و سفید هستند . تزئینات این بخش با توجه به کتیبه بالای محراب که کاملاً گویا است مربوط به دوران معاصر بوده و در سراسر صحن مسجد همان گونه که اشاره شد ستون هایی  وجود دارد که بر پایه مربع  قرار دارند و ساقه آن ها هشت ضلعی است .  روی این ستون ها  تزئیناتی به صورت پنجره های مجزا و با طرح های مختلف بر روی گچ  اجرا شده که در آن رنگ های متنوعی به کار رفته است . به عقیده نگارنده ،  این تزئینات مربوط به دوره مابین  صفویه تا قاجار هستند . در داخل   مسجد و در بخش غربی غلام گردش هایی   بدون هر گونه عوامل تزئینی وجود دارد که در برخی از آن ها ستون هایی اجرا شده است .

این مجموعه  دارای سه ایوان نامتقارن است  که در معماری اسلامی ایران نظیر آن کمتر به کار رفته است و به طور کلی معماری ایران در دوره اسلامی  دارای اصل تقارن بوده و نوع ایوان در دوره ایلخانی  به صورت بلند و کشیده و در دوره سلجوقی  به صورت پهن و کم ارتفاع مشاهده می شود  و در این دوره تزئینات صرفاً با آجر بوده است اما  در دوره مغول و ایلخانی تزئینات عموماً از تلفیق آجر و کاشی هستند  که تا دوره تیموری این سنت ادامه یافته و بعدها به کاشی کاری  مطلق در دوره صفویه تبدیل شد . در این بنا هر سه نوع تزئینات مشاهده می شود . از طرفی با توجه به موقعیت شبستان مسجد که در زیر زمین بوده احتمالاً تغییرات معماری گسترده در آن صورت نگرفته اما در تزئینات آن مرمت ها و تغییرات زیادی مشاهده می شود  در کل سقف   شبستان این مسجد شباهت بسیاری به طرح سقف بقعه طاهر و منصور دارد .

این بنا به شماره 1355 و به تاریخ 3/12/1335 به ثبت رسیده است .

گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمد حسینی * – فاطمه کردی *

*دانشجوی دکترا باستان شناسی

No tags for this post.