علم و توسعه در خدمت صلح جهانی
بهره مندی جامعه از ثمره های مفید علم، صلح و توسعه یکی از بهترین کارکردهای تعامل این سه مقوله در جهان هستی است. با توجه به اهمیت به کارگیری این عوامل و به منظور دستیابی به این مهم؛ سازمان فرهنگی، علمی، آموزشی ملل متحد(یونسکو) و شورای بین المللی علوم، دهم نوامبر برابر با نوزدهم آبان را به عنوان «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه» مطرح کردند.
یونسکو در تمامی کشورهای عضو در حوزه ی علم به دنبال برقراری اندیشه ی صلح در ذهن بشر است. بر پایه ی فلسفه ی وجودی این سازمان در عرصه ی علم نیز دستیابی به صلح به دانشمندانی نیاز دارد که به این مقوله می اندیشند و اخلاق و خرد را با دانش خویش همراه می سازند.
جهان برای پایان دادن به جنگ در هر زمینه ای به افرادی نیاز دارد که موضوع صلح، شالوده ی اصلی اندیشه ی آنها باشد. هدف مهم علم باید صلح و توسعه باشد اما توسعه ی علمی و اقتصادی به تنهایی، بدون در نظر گرفتن اخلاق به این نتیجه نخواهد رسید. این روز بیان می دارد که علم باید بکوشد تا از درد و رنج بشر بکاهد و این امر میسر نخواهد شد مگر آن که اخلاق در کنار دانش باشد.
علم و فناوری باید در مسیر زندگی بهتر، صلح و آرامش مورد بهره وری قرار گیرد و در کنار اخلاق و خرد بکوشد تا مشکلات جامعه بشری را کاهش دهد.
روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه، فرصتی را برای مراکز علمی، دولت ها، جوامع و اهالی دانش، پدید می آورد تا درباره ی توسعه و صلح که در زمره ی مهم ترین و اساسی ترین مفهوم های اجتماعی است، به گفتگو بپردازند و جنبه های گوناگون آن را بررسی کنند.
جوامعی که در جهان کنونی از روش علمی بهره می برند، می توانند دیدگاهی مشترک برای نگاه به دنیای پیرامون خویش به دست آورند و بکوشند، بر اشتراک ها و توافق ها تمرکز کنند و اختلاف ها را نادیده بگیرند تا به صلح حقیقی دست یابند.
برای دستیابی به جامعه ای توسعه یافته در تمامی زمینه ها باید از ارتباط میان دانش و جامعه بهره مند شد تا علم در ذهن همگان نفوذ کند و اندیشه ی علمی در میان مردم شکل بگیرد. در یک نگاه کلی، می توان دریافت که توسعه و صلح بدون گسترش دانش و پیشرفت علم و بدون آموزش و برنامه ریزی امکان پذیر نیست.
هر چه علم در جامعه عمومی تر شود درک آن برای تمامی مردم آسان تر خواهد شد و این گونه افراد می توانند در گسترش آن نقش مهمی داشته باشند، زیرا هنگامی که دانش توسعه یابد و کاربردی شود، یک کشور خواهد توانست به توسعه و پیشرفت در بسیاری از زمینه ها دست یابد.
شعار این روز در سال جاری«پژوهش بیشتر، توسعه یافتگی بهتر» است. در واقع دستیابی به راه حل های پایدار برای آینده در سطح جهانی و منطقه ای به خلاقیت و پیشرفت در دانش نیاز دارد تا بدین شکل آینده ای استوار و پاینده برای بشر شکل بگیرد و موضوع های گوناگونی همچون مسایل اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و … بررسی و بُعدهای مختلف اخلاق و مسوولیت انسان در برابر یکدیگر و نسل های بعدی آشکار شود.
ایرنا به مناسبت روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه با «سیدرضا شاکری» عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی جهاد دانشگاهی به گفت وگو پرداخت.
سیدرضا شاکری، علم و فناوری را دستاورد جهانی دانست و گفت: تمام بشر در طول تاریخ به دور از وابستگی های تمدنی و تاریخی خود در تولید میراث علم، شرکت داشته است. دانش و علمی که در اختیار انسان قرار دارد و از آن در جنبه های مختلف زندگی استفاده می کند، نتیجه ی تلاش اندیشمندان و دانشمندان جهان است که با هزینه های مادی و معنوی بسیاری تولید کرده اند. بنابراین باید به جهانی بودن میراث علم، آگاه باشیم و بدانیم که نسبت به پاسداری از این دستاورد بزرگ مسوول هستیم. جنبه های کاربردی علم و فناوری در زندگی سیاسی و عمومی افراد جامعه نمایان و مشخص است و دولت ها با استفاده از آن به سیاست های توسعه ای خود تحقق می بخشند و مردم نیز به وسیله ی تکنولوژی مشکلات و مسایل خویش را برطرف می سازند.
این استاد دانشگاه با اشاره به این که انتظار از علم و فناوری می بایست که واقعی شود، یادآور شد: آثار و نتیجه های فناوری از جنبه عمومی، خصوصی، سیاست گذاری و برنامه ریزی می تواند به توسعه یک جامعه کمک کند. افراد از دانش و علم تنها نباید برای منافع و آسایش فردی استفاده کنند بلکه از آن در جهت حفظ اخلاق، محیط زیست و میراث مشترک بشری بهره ببرند. علم و فناوری باید به یک دغدغه مشترک میان دولت ها و مردم تبدیل شود و افراد جامعه به عنوان مصرف کنندگان نهایی می توانند با انتقال کاستی ها، نقاط ضعف و قوت فناوری به سازندگان و تهیه کنندگان، آنها را در اصلاح نسخه ها و ویرایش های بعدی یاری رسانند.
وی فناوری را دستاورد علم دانست و اظهار داشت: می بایست معنای علم و فناوری را از هم جدا کرد. هنگامی که علم و تفکر با هم برای برطرف ساختن مشکلات همراه می شوند، تکنولوژی نمایان می شود، پس تکنولوژی دستاورد علم است. داشتن تکنولوژی، نمی تواند به طور حتم به علم منجر شود اما جامعه ای که علم پرور باشد موفق می شود تا به فناوری و تکنولوژی بومی و متناسب با خود دست پیدا کند.
تاثیر جنبه های عینی و مادی علم و فناوری را بر زندگی روزمره نمی توان نادیده گرفت، بطور مثال بهداشت در جامعه ما به دلیل افزایش سطح سواد علمی مردم در مقایسه با گذشته بسیار جدی گرفته شده است و مردم تحولات علمی را در زمینه های مسایل بهداشت عمومی پیگیری می کنند و اطلاعات خوبی در مورد بیماری ها، مکانیزم های انتقال بیماری ها و بخصوص در زمینه ی پیشگیری دارند که این سواد جامعه را نشان می دهد. اما آنچه که ما به آن نیازمندیم آن است که علم به عنوان یک بینش مورد توجه قرار گیرد و عمومی شود که متاسفانه این مساله در جامعه فراگیر نشده است و عالمان و اندیشمندان وظیفه ی سنگینی در زمینه ی توسعه ی بینش علمی، در میان توده های مردم دارند.
این نویسنده و پژوهشگر، در ادامه افزود: نگاه بی طرفانه، انتقادی، سنجشی و ارزیابانه از جمله ی ویژگی های علم است که هدف نهایی آن یافتن راه حل مساله با روش های علمی به شمار می رود. نقش علوم انسانی در توسعه یک کشور بسیار اساسی است. علوم فنی و تجربی کاربردی و تکنولوژیک هستند و این تکنولوژی هنگامی می تواند برای جامعه مفید باشد که علوم انسانی با زندگی روزمره و سیاستگذاری عمومی جامعه پیوند برقرار کند.
سیدرضا شاکری درباره ی موزه های علم و فناوری بیان داشت: این موزه ها، 2 کارکرد بسیار اساسی دارند، نخست عام و جهانی، کارکرد دیگر ملی و محلی. با توجه به جهانی بودن علم و این که میراث جهانی است، در طراحی، ساختار و محتوای موزه های علمی می بایست که این اصل اساسی لحاظ شود و در محتوای موزه های علمی نباید دست به انتخاب های گزینشی زد که با روح علمی مخالف است و از اعمال سلیقه در ایجاد موزه های علمی بپرهیزیم و جهانی بودن علم را در میان افراد جامعه نهادینه کنیم تا آنها به اهمیت علم آگاه شوند.
این استاد دانشگاه لزوم رابطه ی هویت ملی با موزه های علمی در ایران را ضروری دانست و گفت: ایرانیان دارای تمدن بزرگی هستند و می بایست به سهم خود در دنیا منصفانه و آگاهانه نگاه کنند که دچار غرور و یا تحقیر و خودکم بینی نشوند. این موزه ها باید به مخاطبان خود نگاه واقع گرایی را انتقال دهند و به طور همزمان که نقش دیگر کشورها را در توسعه ی علمی جهان نشان می دهند، جایگاه دانشمندان، متفکران و اندیشمندان ایرانی را نیز در رشد علمی به تصویر بکشند تا بازدیدکنندگان از دستاوردهای علمی کشور آگاه شوند.
این نویسنده و پژوهشگر، دیپلماسی علمی را که به وسیله ی دولت یازدهم مطرح شده، سیاستی درست و کاربردی ارزیابی کرد و یادآور شد: با توجه به شرایط موجود و لغو تحریم ها، ما فرصت انتخاب بیشتری برای تعامل با دنیا داریم و کشورهای اروپایی که در خط مقدم توسعه ی علمی و فناوری قرار دارند، باید بیشتر مورد توجه قرار گیرند. سیاست دیپلماسی علمی رییس جمهوری از نظر محتوا و گستره، نوعی مسوولیت برای اندیشمندان به خصوص صاحب نظران علوم انسانی تولید کرده است تا در گسترش و توسعه دیپلماسی علمی بکوشند. ایجاد رابطه و پیوند علمی با کشورهای اروپایی و آسیایی علاوه بر توسعه ی مسایل علمی و تکنولوژیکی سبب پرداختن به مسایل مشترک بشری مانند صلح، همزیستی مسالمت آمیز خواهد شد.
وی با اشاره به این که علم تنها عاملی است که با بی طرفی خود سبب می شود تا انسان ها به صلح و آشتی دست یابند، اظهار داشت: علم هرگز در ستیز و خشونت، توسعه و گسترش نیافته است و بنابراین صلح با علم یک همزیستی و تناسب درونی دارد. برای دستیابی به علم، دانشمندان می بایست به دور از دغدغه های جنسیتی، ملی، سیاسی، حاکمیتی و اغراض سیاسی دولت ها برای صلح و توسعه جهانی با هم گفتگو کنند و طرح های مشترک تحقیقاتی را انجام دهند و برنامه های آموزشی، ملی، منطقه ای و جهانی را برگزار کنند.
بنابراین زمانی می توان انتظار داشت که علم در خدمت اخلاق، همزیستی و صلح جهانی قرار می گیرد که سیاستمداران و رهبران کشورها به استقلال علم احترام بگذارند و اگر علم به عنوان یک میراث معنوی مورد توجه باشد زمینه های خوبی برای توسعه علم فراهم خواهد شد و دولت با برنامه ریزی و سیاست گذاری سعی دارد تا میان علم، صلح، توسعه و همزیستی، تعامل برقرار کند، یعنی دولت ها باید ساختارها را آماده کنند و موانع دیپلماسی و روابطی را از پیش رو بردارند و رابطه ی ساختارهای علمی را فراهم سازند، اما آنها نباید در محتوای علم دخالت کنند.
سیدرضا شاکری در ادامه با بیان این که محققان باید در دیپلماسی علمی مشارکت داشته باشند، افزود: پس از آن که دولت از نظر برنامه ریزی و سیاست گذاری زمینه های لازم را مهیا ساخت، محققان باید در دیپلماسی علمی، مشارکت فعالی داشته باشند. در مرحله ی بعد دانشمندان، صاحب نظران و دانش پژوهان باید بهره لازم را از فضای موجود ببرند و از آثار و پیامدهای توسعه ی علمی در جهت خدمت به صلح جهانی و مسایل مشترک بشری مانند مبارزه با خشونت ها، خلع سلاح و همزیستی استفاده کنند.
این محقق در پایان، رسانه ها را حلقه ی ارتباطی میان علم با دانشمندان و ساختارهای علمی دانست و یادآور شد: کارکرد رسانه ها در توسعه علمی بسیار ملموس و عینی است و آنها می توانند در سیاستگذاری کلان دولت ها و هم در سطح میانی و خرد در میان افراد جامعه تاثیرگذار باشند و در گسترش و فرهنگ شدن، بینش علمی کمک کنند و همچنین با توجه به این که یکی از رسالت های رسانه ها شفافیت است، با آگاه سازی می توانند مردم و دولت را در برنامه ریزی ها یاری رسانند. رسانه ها می بایست به صورت بی طرفانه و به دور از گرایش های سیاسی و حزبی آثار علمی را منعکس کنند و با اولویت بندی نیازهای کشور در زمینه های محیط زیست، سلامت عمومی، مراقبت از زبان، تشویق جامعه به مطالعه و بهداشت آگاهی های عمومی را افزایش دهند.
