تحقیقات خنده داری که به فکر کردن وادارمان می کند
بیست‌وپنج سال است که جهان علم با برگزاری مراسمی بسیار متفاوت ازآنچه ذهنیت رایج ما از دنیای علم را می‌سازد به استقبال جوایز نوبل می‌رود. مراسمی به نام ایگ‌نوبل IgNobel که در طی آن جامعه علمی به بزرگداشت تحقیقات و مطالعاتی می‌پردازد که با خواندن آن‌ها هرکسی ابتدا به خنده می‌افتد اما در ادامه به فکر فرو می‌رود.
این جوایز از سال ۱۹۹۱ کار خود را شروع کرد بنیان‌گذار آن مارک آبراهام، ادیتور و مؤسس نشریه اخبار تحقیقات غیرمحتمل است. دوماهنامه‌ای که از سال ۱۹۹۵ به پوشش تحقیقاتی می‌پردازد که درروش اجرا و یا نتایج به‌دست‌آمده غیرعادی و عجیب به نظر می‌رسید.
این جایزه همه رشته‌هایی که نوبل به آن‌ها تعلق می‌گیرد را پوشش می‌دهد و علاوه بر آن به رشته‌های دیگری مانند سلامت عمومی، مطالعات بین‌رشته‌ای و مهندسی و … نیز اهدا می‌شود.
اگرچه این جایزه گاه‌گاهی به‌منظور انتقاد از روند یا تصمیمی به شخص و یا موسسه‌ای اهدا می‌شود – مانند یک‌بار که این جایزه به شورای آموزشی شهر کانزاس به دلیل تصویب ممنوعیت آموزش تکامل داده شد و یا امسال که جایزه اقتصاد به پلیس بانکوک برای اهدای اضافه‌حقوق به پلیس‌هایی که ازدواج نمی‌کنند اهدا شد – اما اغلب اوقات به تحقیقات جدی و علمی داده می‌شود که تنها شیوه انجام آن و یا نتایج حاصل از آن غیرعادی، عجیب و حتی خنده‌دار است. بسیاری از این تحقیقات علی‌رغم ظاهر مضحکی که دارند ممکن است کاربردهای جدی پیدا کنند و افرادی که آن را دریافت می‌کنند معمولاً دانشمندان شناخته‌شده و برجسته‌ای هستند جایزه فیزیک ایگ نوبل در سال ۲۰۰۰ به آندره گایم تعلق گرفت که در سال ۲۰۱۰ به دلیل آزمایش‌های پیشرو خود در زمینه گرافین دوبعدی جایزه نوبل فیزیک را به خود اختصاص داد.
برگزارکنندگان این جایزه انجمن علوم رایانه دانشگاه هاروارد، انجمن علمی – تخیلی هاروارد ردکلیف و انجمن دانشجویان فیزیک هاروارد ردکلیف هستند و اگرچه بخش اصلی این مراسم معرفی برندگان هر دوره و اهدای جایزه به دانشمندانی اختصاص دارد که در اکثر مواقع در مراسم حضور دارند اما در کنار آن در این سال‌ها سنت‌هایی در برگزاری این مراسم باب شده است.
هر سال مراسم شامل یک بخش پیش از مراسم شامل موسیقی و نمایش است و مراسم رسمی با شمارش معکوس میزبان مراسم آغاز می‌شود. با صفر شدن شمارش معکوس، میهمانان مراسم که اکنون در سالن ساندرز دانشگاه هاروارد برگزار می‌شود، موشک‌های کاغذی را به‌سوی صحنه پرتاب می‌کنند و مدت ۳۰ ثانیه سالن شاهد پروازهای موشک‌های کاغذی است. مراسم سپس با سخنرانی معروف و سنتی خوش‌آمدید خوش‌آمدید آغاز می‌شود. در این بخش یکی از دانشمندان سالخورده پشت تریبون می‌آید و با گفتن دو کلمه خوش‌آمدید خوش‌آمدید مراسم را آغاز می‌کند.
پس از معرفی هر برنده وی و تیم همکارانش بر صحنه حضور می‌یابند و فرصت دارند تا به‌طور خلاصه متن سخنرانی پذیرش جایزه را ایراد کنند اما اگر اندکی زمان صحبت‌هایشان طولانی شود مطابق سنت ایگ نوبل دختربچه‌ای به نام میس سویتی پو، به صحنه می‌آید و آن قدر فریاد می‌زند «حوصله‌ام سر رفت لطفا بس کنید» که افراد صحبت خود را به پایان ببرند.
یکی از بخش‌های دیگر این مراسم سخنرانی‌های معروف به ۲۴ در ۷ هستند. عنوانی که بیننده را نگران می‌کند مبادا ارائه‌دهنده آن بخواهد هفت روز به‌طور ۲۴ ساعته صحبت کند اما منظور این است که یکی از برگزیدگان علمی در هر رشته‌ای باید در مدت ۲۴ ثانیه – که یک داور وقت‌نگه‌دار با دقت بر حفظ این زمان نظارت دارد – به زبان فنی رشته‌ای که در آن فعالیت می‌کند را توضیح دهد و سپس در ۷ کلمه باید به زبان ساده و آدمی زاد آن موضوع را توضیح دهد.
طبیعی است که طراحی چنین برنامه‌ای طنزگونه است اما نکته مهم دراین‌بین این است که هیچ‌یک از این طنزها شوخی‌های ساده‌ای نیست که فقط برای خنداندن افراد باشد و داستانی را در دل خود روایت می‌کند و یا نقدی را به برخی از رفتارهای رایج در جوامع علمی مطرح می‌کند. برای مثال هرسال این مراسم با اشاره به تب جهانی برگزاری اولین‌ها و رسیدن به رتبه‌های نخستین – که در کشور ما نیز به‌وفور یافت می‌شود – عنوان خود را با اولین آغاز می‌کند و برای مثال امسال «اولین بیست و پنجمین دوره جوایز ایگ نوبل» را برگزار کردند.
البته فرصت صحبت برندگان درباره کارشان در مراسم اندک است و به همین دلیل در هفته پس از اهدای جوایز دانشگاه MIT میزبان درس گروهی‌هایی عمومی است که در آن برندگان به‌تفصیل درباره مطالعه و یافته خود صحبت می‌کنند.
آنچه بیننده عادی با مشاهده این مراسم که امسال به‌طور مستقیم روی اینترنت پخش و منتشر شد، به ذهنش خطور می‌کند شاید ترکیبی از شگفتی و حیرت باشد. شاید ابتدا فکر کند این افراد دانشمند نیستند، شاید فکر کند کل بازی شوخی با نوبل است و اصولاً چنین تحقیقاتی صورت نگرفته است و شاید برای لحظاتی چشمانش را بمالد که آیا این رفتار طنز از دانشمندان طراز اول جهان هم ممکن است بروز دهد؟
واقعیت این است که این مراسم در کنار همه اهدافی که دارد و در کنار فلسفه اصلی خود مسئله بسیار مهمی را آشکار می‌کند. علم راه و روشی دقیق و جدی است اما این راه و روش را انسان‌ها طی می‌کنند و آن‌ها نیز مانند بقیه مردم در بقیه طیف‌ها لازم نیست حتماً همیشه اوقات افراد جدی و اصطلاحاً عصاقورت‌داده باشند. دانشمند می‌تواند به زبان مردم حرف بزند، دانشمند می‌تواند شوخی کند و می‌توان با او شوخی کرد، دانشمند می‌تواند ساز بزند و آواز بخواند، دانشمند می‌تواند موشک کاغذی به‌سوی همکارانش پرتاب کند، دانشمند می‌تواند، لباس موش بپوشد و بر روی صحنه ظاهر شود و می‌تواند وجد و سروری که در مسیر کشف علمی وجود دارد را با دیگران نیز شریک شود.
این نگاه است که می‌تواند بخشی از ماهیت فعالیت علمی را آشکار کند. شکی وجود ندارد که مسیرهای علمی مسیرهای دقیق و دشواری هستند که باید باحوصله طی شوند. همه برندگان ایگ‌نوبل برای به نتیجه رساندن و انتشار تحقیقاتشان مسیری دشوار را طی کردند. مشاهده کردند، نظریه ساختند، آزمایش کردند، نتیجه گرفتند و نتایج خود را به دست گروهی از برترین دانشمندان هم رشته سپردند و نتایج کار آن‌ها در برخی از مهم‌ترین نشریات علمی جهان ازجمله نیچر و ساینس منتشر شده است؛ اما درعین‌حال آن‌ها می‌توانند شوخ‌طبع باشند و از اینکه با کار آن‌ها شوخی می‌شود نه‌تنها برافروخته نشوند که در این شادی شریک شوند. اثبات آن ده‌ها دانشمندی بود که در از نقاط مختلف جهان خود را به محل برگزاری مراسم رسانده بودند تا جوایز ایگ‌نوبل را دریافت کنند.
اما از این مهم‌تر پیام و یا تأکیدی که در چنین مراسمی وجود دارد کرامت سوال است. ما اگر تفاوتی با دیگر موجودات سیاره خود داشته باشیم در کنجکاوی ما و در اجازه دادن به بروز کنجکاوی است. ما تفاوتمان با دیگران این است که باید به خود و دیگران اجازه پرسش و پرسیدن را بدهیم هرچقدر که سوال ظاهری عجیب و یا حتی شوخی داشته باشد. دانشمند واقعی کسی است که می‌تواند و جسارت دارد سوال بپرسد و از طریق علمی به دنبال پاسخ آن باشد. البته که در جامعه علمی هم مانند هر صنف دیگری کسانی تنها با نگاه معادله سود و زیان تحقیقات خود را انتخاب می‌کنند. درست است که گاهی تحقیقات ناب خود را فدای کارهای تجاری می‌کنند و … اما ما از دانشمند آن‌گونه که هست و در اصالت خود باید باشد صحبت می‌کنیم.
آیا انسان می‌تواند روی آب راه برود؟ نوعی سوسک خاص چطور راه خود به‌سوی لانه را پیدا می‌کند؟ چرا هنگام بریدن پیاز اشک از چشمان ما سرازیر می‌شود؟ آیا می‌توان از روی مدت‌زمانی که گاوهای یک مزرعه سرپا ایستاده‌اند تخمین زد که کی روی زمین دراز خواهند کشید؟ چقدر طول می‌کشد تا مثانه پستانداران تخلیه شود؟ زنبور زدگی در کدام نواحی بدن درد بیشتری دارد؟ این‌ها سوال های واقعی است. دانشمند واقعی نیز کسی است که اجازه بروز این سوال ها را می‌دهد و به دنبال پاسخ علمی آن‌ها می‌رود. همه سوال های بالا در زمره برندگان امسال بودند.
سوال پرسیدن و درست پرسیدن و بی‌پروا پرسیدن و اما به همان اندازه مهم، به روش درست به دنبال پاسخ رفتن، تمایز ما و عاملی در انسان بودن ما است.
برندگان ایگ‌نوبل ۲۰۱۵ به شرح زیر بودند:
جایزه شیمی: به دانشمندانی از استرالیا و ایالات‌متحده به‌واسطه اختراع دستور پخت شیمیایی برای خام کردن دوباره جزیی تخم‌مرغ جوشیده.
REFERENCE: “Shear-Stress-Mediated Refolding of Proteins from Aggregates and Inclusion Bodies,” Tom Z. Yuan, Callum F. G. Ormonde, Stephan T. Kudlacek, Sameeran Kunche, Joshua N. Smith, William A. Brown, Kaitlin M. Pugliese, Tivoli J. Olsen, Mariam Iftikhar, Colin L. Raston, Gregory A. Weiss, ChemBioChem, epub January 2015.
WHO ATTENDED THE CEREMONY: Callum Ormonde, Tivoli Olsen, Colin Raston, Greg Weis
جایزه فیزیک: گروهی از دانشمندان ایالات‌متحده و تایوان به دلیل آزمودن این اصل زیست‌شناسی که تقریباً همه پستانداران در مدت ۲۱ ثانیه (با خطای مثبت یا منفی ۱۳ ثانیه) کیسه ادرار خود را تخلیه می‌کنند.
REFERENCE: “Duration of Urination Does Not Change With Body Size,” Patricia J. Yang, Jonathan Pham, Jerome Choo, and David L. Hu, Proceedings of the National Academy of Sciences, 2014: 201402289.
جایزه ادبیات: گروهی از دانشمندان آمریکایی برای کشف این واقعیت که کلمه «ها» (Huh) یا معادل آن به نظر می‌آید در همه زبان‌های انسان‌ها وجود داشته باشد – اما مطمئن نیستند چرا؟
REFERENCE: “Is ‘Huh?’ a universal word? Conversational infrastructure and the convergent evolution of linguistic items,” Mark Dingemanse, Francisco Torreira, and Nick J. Enfield, PLOS ONE, 2013.
جایزه مدیریت: گروهی از دانشمندان ایتالیا، سنگاپور، ایالات‌متحده، هندوستان، فرانسه، لوکزامبورگ، آلمان و ژاپن
به‌واسطه کشف این مسئله که بسیاری از رهبران تجاری جهان علاقه خود به قبول کردن خطر و ریسک را در دوره کودکی و زمانی شکل داده‌اند که بلایای طبیعی (نظیر زلزله، آتش‌فشان، سونامی و آتش‌سوزی‌های بزرگ) را تجربه کرده‌اند و آن حوادث برای آن‌ها پیامدی شخصی به همراه نداشته است.
REFERENCE: “What Doesn’t Kill You Will Only Make You More Risk-Loving: Early-Life Disasters and CEO Behavior,” Gennaro Bernile, Vineet Bhagwat, and P. Raghavendra Rau, Asian Finance Association (AsianFA) 2015 Conference Paper. Accepted for publication in the Journal of Finance. Available at SSRN 2423044.
جایزه اقتصاد: پلیس ابرشهر بانکوک (تایلند) به دلیل پیشنهاد پرداخت اضافه‌حقوق به پلیس‌هایی که از ازدواج سرباز می‌زنند. (این جایزه بر اساس گزارش‌های خبری و در قالب طعنه‌زنی به روندهای موجود در دنیا اهداشده است)
جایزه پزشکی: به‌طور مشترک به دو گروه از محققان از کشورهای ژاپن و چین و اسلواکی، ایالات‌متحده، انگلستان و آلمان به دلیل انجام آزمون‌هایی برای مطالعه سودمندی‌های زیست پزشکی یا عوارض زیست پزشکی ناشی از بوسیدن‌های پیاپی
REFERENCE: “Kissing Reduces Allergic Skin Wheal Responses and Plasma Neurotrophin Levels,” Hajime Kimata, Physiology and Behavior, vol. 80, nos. 2-3, November 2003, pp. 395-8.
REFERENCE: “Reduction of Allergic Skin Weal Responses by Sexual Intercourse in Allergic Patients,” Hajime Kimata, Sexual and Relationship Therapy, vol 19, no. 2, May 2004, pp. 151-4.
REFERENCE: “Kissing Selectively Decreases Allergen-Specific IgE Production in Atopic Patients,” Hajime Kimata, Journal of Psychosomatic Research, vol. 60, 2006, pp. 545– ۵۴۷٫
REFERENCE: “Prevalence and Persistence of Male DNA Identified in Mixed Saliva Samples After Intense Kissing,” Natália Kamodyová, Jaroslava Durdiaková, Peter Celec, Tatiana Sedláčková, Gabriela Repiská, Barbara Sviežená, and Gabriel Minárik, Forensic Science International Genetics, vol. 7, no. 1, January 2013, pp. 124–۸٫
جایزه ریاضیات: به گروهی از محققان استرالیا، آلمان و انگلستان به دلیل تلاش برای تدوین و توسعه رابطه‌ای ریاضی که بتواند توضیح دهد چطور اسماعیل ابن الشریف ابن النصر که (در قرن ۱۷ میلادی) امپراتور سلسله شریفیان مراکش بود موفق شده است در فاصله سال‌های ۱۶۹۷ تا ۱۷۲۷ صاحب ۸۸۸ فرزند شود.
REFERENCE: “The Case of Moulay Ismael-Fact or Fancy?” Elisabeth Oberzaucher and Karl Grammer, PLOS ONE, vol. 9, no. 2, 2014, e85292.
جایزه زیست‌شناسی: دانشمندانی از شیلی و ایالات‌متحده برای مشاهده این مسئله که اگر میله‌ای سنگین را به بخش انتهایی بدن یک مرغ وصل کنید، این مرغ شبیه به آن چیزی راه می‌رود که فکر می‌کنیم دایناسورها راه می‌رفته‌اند.
REFERENCE: “Walking Like Dinosaurs: Chickens with Artificial Tails Provide Clues about Non-Avian Theropod Locomotion,” Bruno Grossi, José Iriarte-Díaz, Omar Larach, Mauricio Canals, Rodrigo A. Vásquez, PLoS ONE, vol. 9, no. 2, 2014, e88458. [NOTE: The paper is accompanied by a video.>
جایزه تشخیص پزشکی: به گروهی از دانشمندانی از کانادا، آمریکا، زلاندنو، انگلستان، چین، سوریه، آفریقای جنوبی، هندوستان، دوبی و بلژیک برای تشخیص این موضوع که آپاندیس حاد را می‌توان به‌طور دقیق از روی میزان دردی که وقتی اتومبیل حامل بیمار از روی سرعت‌گیرهای خیابان می‌گذرد، احساس می‌کند، تشخیص داد.
REFERENCE: “Pain Over Speed Bumps in Diagnosis of Acute Appendicitis: Diagnostic Accuracy Study,” Helen F. Ashdown, Nigel D’Souza, Diallah Karim, Richard J. Stevens, Andrew Huang, and Anthony Harnden, BMJ, vol. 345, 2012, e8012.
جایزه فیزیولوژی و حشره‌شناسی: به‌طور مشترک به جاستین اشمیت و مایکل اسمیت اهدا شد. جاستین اشمیت موفق به طراحی شاخص درد نیش‌زدگی اشمیت را شده بود که تعیین می‌کند میزان درد فرد زمانی که زنبور بخش‌های مختلف بدن او را نیش می‌زند چقدر است. و مایکل اسمیت به دلیل موفقیت در تلاش برای اینکه زنبورعسل به‌طور مکرر او را در ۲۵ نقطه مختلف بدن نیش بزند و تعیین کند که کدام‌یک از این نواحی بیشترین درد را داشته است.
REFERENCE: “Hemolytic Activities of Stinging Insect Venoms,” Justin O. Schmidt, Murray S. Blum, and William L. Overal, Archives of Insect Biochemistry and Physiology, vol. 1, no. 2, 1983, pp. 155-160.
REFERENCE: “Honey Bee Sting Pain Index by Body Location,” Michael L. Smith, PeerJ, 2014, 2:e338.
پوریا ناظمی / روزنامه نگار علم
No tags for this post.
