کارکردهای نظام سلامت در کاهش خطر بلایای طبیعی

پیامدهای مستقیم این حوادث بر سلامت جامعه عبارتند از: مرگ، مصدومیت، و افزایش تلفات. پیامدهای مستقیم که نظام ارائه خدمات سلامت را متاثر می کند می تواند ناشی از تخریب یا اختلال عملکرد مراکز بهداشتی درمانی و به علت هجوم بیماران زیاد در زمان رخداد بلایا باشد. نمونه پیامدهای غیرمستقیم بر سلامت مردم شامل این موارد هستند: مشکل دسترسی به خدمات به دلیل تخریب مراکز بهداشتی درمانی یا پذیرش فراتر از ظرفیت آنها، همچنین اختلال در جریان زندگی به دلیل تخریب منزل، از دست دادن منبع درآمد، و از هم پاشیدگی اجتماعی. وابستگی بیمارستان ها و واحدهای بهداشتی به دیگر زیرساخت ها مانند برق، آب، حمل و نقل و غیره نیز باعث می شود در صورت آسیب به هر یک از آنها، ارائه خدمات سلامت دچار اشکال شود که این در واقع مکانیسم تاثیر غیرمستقیم بلایا بر نظام سلامت است.

بر اساس توضیحات ارائه شده و با نگاهی بر منابع و شواهد علمی در ایران و دیگر کشورها، باید توجه داشت که «بلایا در واقع معضل سلامتی برای جامعه هستند». این واقعیت باعث می شود تا درباره نقش نظام سلامت در کاهش خطر بلایا در سطح جامعه دقیق تر بیندیشیم. آنچه درباره نظام سلامت، با هدایت و راهبری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، شناخته شده تر است، نقش این نظام در ارائه خدمات بهداشتی و درمانی پس از وقوع حادثه است. بدیهی است این نقش بسیار مهم بوده و باید بیش از پیش تقویت شود. کما این که وزارت بهداشت با حضور فعال در صحنه بلایا و تجمعات انبوه و همچنین ایجاد زیرساخت هایی مانند مرکز هدایت عملیات بحران، و … به آن پرداخته است. لیکن آنچه کمتر شناخته شده است بهره گیری از اصول و رویکردهای سلامت همگانی در کاهش خطر بلایا در سطح جامعه است. با این ضرب المثل قدیمی همه آشناییم: «پیشگیری بهتر از درمان است». مثال های زیادی از توجه به این اصل در نظام های سلامت ایران و جهان وجود دارد. نمونه های بارز آن مبارزه با دخانیات، کنترل ایمنی آب و مواد غذایی و … است. ضرورت دارد تا این اصل در خصوص بلایا نیز مورد توجه باشد.

برای عملیاتی کردن پیشگیری و کاهش اثر بلایا، می توان از سه راهبردی که نظام های سلامت همگانی بر آن استوارند بهره گرفت. این راهبردها عبارتند از: ارزیابی، تدوین سیاست، و اطمینان از اجرای سیاست. در این خصوص به این مثال توجه کنید: آمادگی جامعه برای مواجهه با بلایا یک راهبرد موثر برای پیشگیری از عوارض سوء یک مخاطره طبیعی یا انسان ساخت است.

در معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در جهت راهبرد اول یعنی ارزیابی، شاخص آمادگی خانوار تدوین و مقدار پایه آمادگی ایرانیان برای بلایا استخراج شد که مقدار آن 8 از 100 بود.

متعاقبآ در راستای راهبرد دوم سیاست هایی تدوین شد که شامل مشارکت فعال وزارت بهداشت در آموزش خانوارها (که اکنون در قالب بسته ارائه خدمات سطح اول عملیاتی می شود)، حمایت طلبی و اطلاع رسانی از طریق رسانه ها، نشست ها و امثال آن بود. علاوه بر اینها، سیاست دیگری باید مورد توجه قرار می گرفت که آن هم بهره مندی منسجم از ظرفیت تمامی دستگاه ها بخصوص رسانه ملی بود که خوشبختانه این سیاست قبلا توسط آیین نامه سازمان مدیریت بحران کشور و در قالب کارگروه تخصصی آموزش همگانی تعریف شده بود.

در راستای راهبرد سوم، یعنی اطمینان از اجرای سیاست دفتر مذکور در وزارت بهداشت به طور پیش فعال در فعالیت های این کارگروه مشارکت کرده و عملکرد آن را پایش می کند. بدیهی است این فرآیند ساده ای نیست و با چالش هایی هم مواجه است که عمده آن به نبود نظام نامه مدیریت کارگروه های مدیریت بحران بر می گردد. با این حال مسیری رو به جلو و امیدوارکننده است. اندازه گیری سالانه شاخص آمادگی خانوارها برای بلایا بهترین روش سنجش عملکرد این کارگروه در کشور است.

مثال دیگر موضوع ایمنی ساختمان هاست. مشاهدات و مطالعات متعدد نشان می دهد مهم ترین عامل مرگ ایرانیان بخصوص در زلزله، تخریب ساختمان است. حتی آسیب پذیر بودن بیمارستان های نوساز کشور هم شاهد دیگری است که نمونه آن را در زلزله ورزقان دیدیم. در این خصوص هم لازم است برنامه ای در وزارت بهداشت تعریف شود تا با همکاری وزارتخانه مسئول یعنی راه و شهرسازی، شاخص ایمنی ساختمان ها در کشور تعریف و سالانه پایش شود.

قدم بعد تدوین سیاست ها و قوانین مرتبط است که خوشبختانه در این زمینه غنی هستیم. لیکن چالش اصلی در اطمینان از اجرای آن سیاست ها و قوانین است. ارزیابی سالانه شاخص مورد نظر کمک می کند تا بتوانیم از روند ارتقای ایمنی ساختمان های کشور مطمئن شویم.

نکته ای که نباید از یاد برد، نقش مردم و نهادهای مدنی در کاهش خطر بلایاست. تجربیات گسترده ای در این زمینه هم در سطح بین المللی و هم کشور خودمان وجود دارد که بر مبانی و روش های «مدیریت مردم محور کاهش خطر بلایا» استوارند.

در این زمینه نیز وزارت بهداشت با مشارکت موسسه ملی تحقیقات سلامت اقدام به تشکیل دبیرخانه «تاب آوری مردم محور بلایا» نموده که از مهم ترین برنامه های آن ارتقای توانمندی سازمان های مردم نهاد در زمینه کاهش خطر بلایا است.

خلاصه مطلب این که، بلایا مشکل سلامتی است و نظام سلامت باید مانند دیگر مشکلات و بیماری ها نگران آن باشد. البته نگرانی کافی نیست، باید در حل مشکل و پیشگیری از آن مشارکت و اقدام کند. این امر، «رویکرد پیش فعال نظام سلامت به کاهش خطر بلایا» نامیده می شود.

منبع:جام جم آنلاین(دکتر علی اردلان – رئیس آکادمی سلامت در حوادث و بلایا، دانشگاه علوم پزشکی تهران)

No tags for this post.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا